1 Συνοπτική παρουσίαση

Η οικονομία της ζώνης του ευρώ εξασθένησε το β΄ εξάμηνο του 2023, λόγω των αυστηρότερων συνθηκών χρηματοδότησης, της υποτονικής εμπιστοσύνης και της μείωσης της ανταγωνιστικότητας. Αναμένεται πλέον να ανακάμψει με ελαφρώς βραδύτερο ρυθμό από ό,τι αναμενόταν στις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Σεπτεμβρίου 2023. Οι βραχυπρόθεσμοι δείκτες υποδηλώνουν υποτονική οικονομική δραστηριότητα το δ΄ τρίμηνο του 2023. Ωστόσο, η ανάπτυξη αναμένεται να ενισχυθεί από τις αρχές του 2024, καθώς το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα θα αυξάνεται – υποβοηθούμενο από την υποχώρηση του πληθωρισμού, την εύρωστη αύξηση των μισθών και την ανθεκτική απασχόληση — και η αύξηση των εξαγωγών θα συμβαδίζει με τη βελτίωση της εξωτερικής ζήτησης. Οι επιδράσεις της περιοριστικής νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και των δυσμενών συνθηκών προσφοράς πιστώσεων εξακολουθούν να μετακυλίονται στην οικονομία, επηρεάζοντας τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης. Αυτές οι περιοριστικές επιδράσεις αναμένεται να εξαλειφθούν αργότερα στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, στηρίζοντας την ανάπτυξη. Συνολικά, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ αναμένεται να επιβραδυνθεί από 3,4% το 2022 σε 0,6% το 2023 και στη συνέχεια να ανακάμψει σε 0,8% το 2024 και να σταθεροποιηθεί σε 1,5% το 2025 και το 2006. Σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, οι προοπτικές για την αύξηση του ΑΕΠ έχουν αναθεωρηθεί ελαφρώς προς τα κάτω για τα έτη 2023-2024, λόγω των στοιχείων που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα και των στοιχείων ερευνών που δείχνουν υποτονικότητα, ενώ για το 2025 παραμένουν αμετάβλητες.^[1]

Ο πληθωρισμός συνέχισε να υποχωρεί λόγω της μείωσης του πληθωρισμού της ενέργειας, των επιδράσεων που ασκεί η περιοριστική νομισματική πολιτική και της συνεχιζόμενης άμβλυνσης των πιέσεων σε προηγούμενα στάδια της αλυσίδας διαμόρφωσης των τιμών καθώς και των προβλημάτων στις εφοδιαστικές αλυσίδες. Αφού μειώθηκε σε 2,4% τον Νοέμβριο του 2023, ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) αναμένεται βραχυπρόθεσμα να καταγράψει πρόσκαιρη αύξηση, λόγω της ανάκαμψης του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας. Η διαδικασία αποκλιμάκωσης του υποκειμένου πληθωρισμού αναμένεται, ωστόσο, να συνεχιστεί, παρά την έντονη αύξηση του κόστους εργασίας, η οποία αποτελεί ολοένα περισσότερο τον κυρίαρχο παράγοντα που συμβάλλει στον πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής. Παρά την κάποια εξασθένηση της δυναμικής της, η αγορά εργασίας εκτιμάται, βάσει των προβολών, ότι θα εξακολουθήσει να χαρακτηρίζεται από στενότητα, γεγονός που, σε συνδυασμό με τις μισθολογικές αυξήσεις προς αντιστάθμιση του υψηλού πληθωρισμού του πρόσφατου παρελθόντος, αναμένεται να διατηρήσει τον ρυθμό αύξησης των ονομαστικών μισθών σε υψηλά επίπεδα. Ωστόσο, ο ρυθμός αύξησης των μισθών αναμένεται να υποχωρήσει στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής καθώς θα εξασθενεί σταδιακά η ανοδική επίδραση των μέτρων αντιστάθμισης του πληθωρισμού. Τα κέρδη αυξήθηκαν σημαντικά το 2022, αλλά αναμένεται να υποχωρήσουν κατά τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής και να απορροφήσουν μέρος του κόστους εργασίας και να περιορίσουν τη μετακύλισή του στις τιμές. Συνολικά, καθώς οι μεσοπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό εκτιμάται ότι θα παραμείνουν σταθεροποιημένες στον στόχο της ΕΚΤ για πληθωρισμό 2%, ο γενικός πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) αναμένεται να μειωθεί από 5,4% το 2023 σε 2,7% κατά μέσο όρο το 2024, 2,1% το 2025 και 1,9% το 2026. Σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) έχει αναθεωρηθεί προς τα κάτω για το 2023 και το 2024, κυρίως λόγω των χαμηλότερων από ό,τι αναμενόταν πρόσφατων καταγραφόμενων στοιχείων και των χαμηλότερων υποθέσεων για τις τιμές των ενεργειακών βασικών εμπορευμάτων, ενώ για το 2025 παραμένει αμετάβλητος.

Οι οικονομικές προοπτικές εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από υψηλή αβεβαιότητα, όπως αντανακλάται στα διαστήματα αβεβαιότητας που περιβάλλουν τις προβολές για την ανάπτυξη και τον πληθωρισμό (Διαγράμματα 1, 4 και 7). Η παρούσα έκθεση περιέχει ένα σενάριο που αξιολογεί τις επιπτώσεις στην οικονομία της ζώνης του ευρώ από τυχόν κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή (Πλαίσιο 3) και μια σειρά αναλύσεων ευαισθησίας που σχετίζονται με εναλλακτικές πορείες των τιμών της ενέργειας και των ειδών διατροφής (Πλαίσιο 4).

2 Πραγματική οικονομία

Η οικονομική δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ υποχώρησε οριακά το γ΄ τρίμηνο του 2023, αντανακλώντας την αρνητική συμβολή της μείωσης των αποθεμάτων, η οποία αντισταθμίστηκε από τη θετική συμβολή της εγχώριας ζήτησης (Διάγραμμα 1). Ο ρυθμός ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ το γ΄ τρίμηνο του 2023 ήταν -0,1%, δηλ. ελαφρώς χαμηλότερος από τον μηδενικό ρυθμό ανάπτυξης που αναμενόταν στις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023.^[2] Η προστιθέμενη αξία του τομέα της μεταποίησης και του τομέα των κατασκευών συνέχισε να υποχωρεί το γ΄ τρίμηνο, ενώ η προστιθέμενη αξία του τομέα των υπηρεσιών αυξήθηκε. Όσον αφορά τις συνιστώσες της ζήτησης, η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε το γ΄ τρίμηνο, ιδίως όσον αφορά τις υπηρεσίες, πιθανώς υποστηριζόμενη από τις υπηρεσίες εντάσεως επαφής στη διάρκεια της θερινής περιόδου, καθώς και από τα διαρκή αγαθά. Αντίθετα, η μείωση της ανταγωνιστικότητας λόγω της εξέλιξης της συναλλαγματικής ισοτιμίας και των τιμών της ενέργειας οδήγησε σε πτώση των εξαγωγών.

Διάγραμμα 1

Αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ

(τριμηνιαίες ποσοστιαίες μεταβολές, τριμηνιαία στοιχεία διορθωμένα εποχικώς και ως προς τον αριθμό των εργάσιμων ημερών)

Ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ αναμένεται να είναι υποτονικός το δ΄ τρίμηνο του 2023, εν μέσω αυστηρών συνθηκών χρηματοδότησης, και να ανακάμψει σταδιακά από το α΄ τρίμηνο του 2024, υποβοηθούμενος από την αύξηση του πραγματικού εισοδήματος και της εξωτερικής ζήτησης. Η ώθηση στη δραστηριότητα από την επανεκκίνηση της οικονομίας μετά την πανδημία και την ομαλοποίηση των προβλημάτων στις εφοδιαστικές αλυσίδες εξασθενεί, ενώ η αρνητική επίδραση από τις αυστηρές συνθήκες χρηματοδότησης και την αυξημένη αβεβαιότητα των καταναλωτών παραμένει σημαντική. Οι δείκτες ερευνών υποδηλώνουν πολύ βραδεία αύξηση ή συρρίκνωση της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας το δ΄ τρίμηνο του 2023, με κάποιες ενδείξεις ότι πιθανόν η καθοδική πορεία φθάνει στο τέλος της. Εξάλλου, η μείωση του πληθωρισμού και η αύξηση των μισθών, στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης στενότητας στην αγορά εργασίας, αναμένεται να στηρίξουν την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών γύρω από την αλλαγή του έτους. Επιπλέον, η αύξηση των εξαγωγών, αν και παραμένει χαμηλή, αναμένεται να οδηγήσει σε μερική ανάκτηση των απωλειών εξαγωγικών μεριδίων που παρατηρήθηκαν τα τελευταία τρίμηνα. Συνολικά, ενώ η οικονομική δραστηριότητα αναμένεται να παραμείνει υποτονική το δ΄ τρίμηνο του 2023, στη συνέχεια εκτιμάται ότι θα ενισχυθεί σταδιακά, λόγω της περαιτέρω αύξησης του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος και της εξωτερικής ζήτησης, και ως εκ τούτου της ανόδου της ιδιωτικής κατανάλωσης και των εξαγωγών, σε συνθήκες πιθανής ανάκαμψης της εμπιστοσύνης, εφόσον δεν υπάρξουν νέες δυσμενείς διαταραχές.

Μεσοπρόθεσμα, η αύξηση του ΑΕΠ αναμένεται, σύμφωνα με τις προβολές, να σταθεροποιηθεί σε ρυθμούς παραπλήσιους με τον προ της πανδημίας μέσο όρο, υποβοηθούμενη από την αύξηση των πραγματικών εισοδημάτων και την ενίσχυση της εξωτερικής ζήτησης. Ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ αναμένεται να επιταχυνθεί τα έτη 2024-2025 και να σταθεροποιηθεί το 2026 (Πίνακας 2). Αν και οι πρόσφατοι ευνοϊκοί παράγοντες σταδιακά εκλείπουν, η ανάπτυξη αναμένεται, βάσει των προβολών, να επηρεαστεί θετικά από την υποχώρηση των πληθωριστικών πιέσεων, χάρη και στην αποκλιμάκωση της ενεργειακής κρίσης, καθώς και από την έντονη αύξηση των εισοδημάτων. Οι παράγοντες αυτοί, σε ένα περιβάλλον ανθεκτικών αγορών εργασίας, συνεισφέρουν στην έντονη ανάκαμψη της ιδιωτικής κατανάλωσης. Ωστόσο, η απόσυρση των μέτρων δημοσιονομικής στήριξης που θεσπίστηκαν από το 2022 και εξής προς αντιστάθμιση του υψηλού ενεργειακού κόστους και του πληθωρισμού θα έχει μικρή αρνητική συμβολή στην ανάπτυξη τα έτη 2024-26.

Οι αυστηρότερες συνθήκες χρηματοδότησης εκτιμάται ότι θα συνεχίσουν να έχουν αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη, αλλά η επίδραση αυτή αναμένεται να εξασθενήσει σταδιακά στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Ο αντίκτυπος των μέτρων νομισματικής πολιτικής που έχουν ληφθεί από τον Δεκέμβριο του 2021 και εξής εξακολουθεί να μετακυλίεται στην πραγματική οικονομία, επηρεάζοντας τις προοπτικές ανάπτυξης, ιδίως για το 2023 και το 2024.^[3] Επιπλέον, οι συνθήκες προσφοράς πιστώσεων, όπως αναφέρονται στην τελευταία έρευνα της ΕΚΤ για τις τραπεζικές χορηγήσεις στη ζώνη του ευρώ, έγιναν πιο δυσμενείς σε σχέση με την αρχή του έτους και ο ρυθμός αύξησης των δανείων επιβραδύνθηκε έντονα. Οι αρνητικές επιδράσεις από την πλευρά της προσφοράς πιστώσεων θα επηρεάσουν, βάσει των υποθέσεων, κυρίως τις επιχειρηματικές επενδύσεις και τις επενδύσεις σε κατοικίες και, σε μικρότερο βαθμό, την ιδιωτική κατανάλωση. Αν και υπάρχει σημαντική αβεβαιότητα σχετικά με τον ακριβή χρόνο και το μέγεθος της επίδρασης της νομισματικής πολιτικής και των συνθηκών προσφοράς πιστώσεων στην πραγματική οικονομία, βάσει των προσδοκιών της αγοράς για τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων (Πλαίσιο 1), η επίδραση στην οικονομική ανάπτυξη αναμένεται να αρχίσει να εξασθενεί μετά το 2024. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με τις προβολές, μέρος της επιτάχυνσης του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ μεσοπρόθεσμα σχετίζεται με την εξασθένηση αυτών των καθοδικών επιδράσεων.

Σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ έχει αναθεωρηθεί προς τα κάτω κατά 0,1 της ποσοστιαίας μονάδας (ποσ. μον.) για το 2023 και κατά 0,2 ποσ. μον. για το 2024, ενώ για το 2025 παραμένει αμετάβλητος. Οι αναθεωρήσεις αντανακλούν χαμηλότερα καταγραφόμενα στοιχεία για το γ΄ τρίμηνο του 2023 και την επιδείνωση των δεικτών ερευνών. Τα πρόσφατα πιο αρνητικά αποτελέσματα και οι δείκτες μελλοντικών εξελίξεων για τις εξαγωγές συνεπάγονται αναθεωρήσεις προς τα κάτω του εμπορικού ισοζυγίου για τα έτη 2023-2025, οι οποίες αντισταθμίζονται εν μέρει από μικρές προς τα πάνω αναθεωρήσεις της εγχώριας ζήτησης.

Όσον αφορά τις συνιστώσες του πραγματικού ΑΕΠ, η πραγματική ιδιωτική κατανάλωση αναμένεται να ανακάμψει σταδιακά και να στηρίξει την οικονομική ανάπτυξη καθώς θα μειώνεται η αβεβαιότητα και ο πληθωρισμός και θα βελτιώνονται τα πραγματικά εισοδήματα και η εμπιστοσύνη. Η ιδιωτική κατανάλωση παρουσίασε στασιμότητα το α΄ εξάμηνο του έτους, εν μέσω συρρίκνωσης των δαπανών για αγαθά, ενώ οι δαπάνες για καταναλωτικές υπηρεσίες παρέμειναν ανθεκτικές. Αντανακλώντας τη μείωση του πληθωρισμού και τις επιδράσεις από την επανεκκίνηση της οικονομίας μετά την πανδημία, οι οποίες εξακολουθούν να υπάρχουν, σε συνδυασμό με την ελαφρά ανάκαμψη της εμπιστοσύνης τον Νοέμβριο, η καταναλωτική δαπάνη εκτιμάται ότι ενισχύθηκε το β΄ εξάμηνο. Πέραν του βραχυπρόθεσμου ορίζοντα, καθώς ο πληθωρισμός και η αβεβαιότητα θα υποχωρούν περαιτέρω και τα πραγματικά εισοδήματα θα βελτιώνονται, και εφόσον δεν υπάρξουν πρόσθετες δυσμενείς διαταραχές, η κατανάλωση αναμένεται να βελτιωθεί περαιτέρω και να στηρίξει την οικονομική ανάπτυξη, παρά την εξασθένηση των επιδράσεων από την επανεκκίνηση της οικονομίας. Ο ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης των νοικοκυριών αναμένεται να παραμείνει ισχυρός το 2026, υποβοηθούμενος από την αύξηση των εισοδημάτων τόσο από εργασία όσο και από άλλες πηγές και από την εξασθένηση των προηγούμενων κινήτρων προληπτικής αποταμίευσης. Ο ρυθμός αύξησης της ιδιωτικής κατανάλωσης έχει αναθεωρηθεί προς τα πάνω κατά 0,2 ποσ. μον. για το 2023, σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, λόγω των αναθεωρήσεων προς τα πάνω των στοιχείων για το α΄ εξάμηνο του έτους, αλλά έχει αναθεωρηθεί προς τα κάτω κατά 0,2 ποσ. μον. για το 2024, λόγω υψηλότερης αποταμίευσης βραχυπρόθεσμα, ενώ για το 2025 παραμένει αμετάβλητος.

Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα εκτιμάται ότι ανέκαμψε το 2023 και αναμένεται, βάσει των προβολών, να αυξηθεί με ταχύτερο ρυθμό την περίοδο 2024-26, αντανακλώντας τη μείωση του πληθωρισμού και την ισχυρή άνοδο των μισθών. Έπειτα από ελαφρά πτώση το 2022, το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα αναμένεται να ανακάμψει το 2023, υπό την επίδραση της έντονης αύξησης των εισοδημάτων από εργασία και από άλλες πηγές και της μείωσης του πληθωρισμού. Παράλληλα με τις σημαντικές μισθολογικές αυξήσεις, τα εισοδήματα από άλλες πηγές εκτός της εργασίας αναμένεται να στηρίξουν την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών βραχυπρόθεσμα. Οι καθαρές δημοσιονομικές μεταβιβάσεις αναμένεται να έχουν σε γενικές γραμμές ουδέτερη συμβολή στην αύξηση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος και της κατανάλωσης σε όλη τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής.

Το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών αναμένεται να παραμείνει αυξημένο σε σχέση με το προ της πανδημίας επίπεδό του σε όλη τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Το ποσοστό αποταμίευσης αυξήθηκε το α΄ εξάμηνο του 2023 και αναμένεται να παραμείνει υψηλό για κάποιο χρονικό διάστημα, αντανακλώντας την έντονη αύξηση των εισοδημάτων από άλλες πηγές εκτός της εργασίας το α΄ εξάμηνο του έτους (εν μέρει λόγω της υψηλής ροπής προς αποταμίευση αυτού του είδους εισοδήματος), την αβεβαιότητα που παραμένει αυξημένη και τα ισχυρά κίνητρα αποταμίευσης που οφείλονται στην αύξηση των επιτοκίων. Ωστόσο, καθώς η αβεβαιότητα θα υποχωρεί, το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών αναμένεται να μειωθεί από το 2025, αν και θα παραμείνει πολύ πάνω από το προ της πανδημίας επίπεδό του, καθώς η άνοδος των επιτοκίων αντισταθμίζει την επιθυμία των νοικοκυριών να ομαλοποιήσουν την αποταμιευτική τους συμπεριφορά μετά την πανδημία. Το απόθεμα των υπερβαλλουσών αποταμιεύσεων δεν αναμένεται να στηρίξει την αύξηση της κατανάλωσης, δεδομένου ότι αυτό συγκεντρώνεται στα πλουσιότερα νοικοκυριά και συσσωρεύεται κυρίως με τη μορφή μη ευχερώς ρευστοποιήσιμων τοποθετήσεων αλλά και επειδή οι ρυθμοί πληθωρισμού έχουν ασκήσει μειωτική επίδραση στην αξία του σε πραγματικούς όρους. Το ποσοστό αποταμίευσης έχει αναθεωρηθεί προς τα πάνω σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, αντανακλώντας σε μεγάλο βαθμό τις αναθεωρήσεις των ιστορικών στοιχείων, την αναμενόμενη πιο επιφυλακτική συμπεριφορά των νοικοκυριών και τα ισχυρότερα κίνητρα αποταμίευσης λόγω των υψηλών επιτοκίων και της περιορισμένης πρόσβασης σε πιστώσεις.

Οι επενδύσεις σε κατοικίες αναμένεται να συνεχίσουν να μειώνονται το 2024 και στη συνέχεια να ανακάμψουν το 2025 και το 2026, καθώς θα εξασθενούν οι μειωτικές επιδράσεις από τις αυστηρότερες συνθήκες χρηματοδότησης. Σύμφωνα με τις ενδείξεις από βραχυπρόθεσμους δείκτες, όπως η συνεχιζόμενη μείωση του αριθμού των οικοδομικών αδειών και η επιδείνωση της εμπιστοσύνης των κατασκευαστικών επιχειρήσεων, οι επενδύσεις σε κατοικίες αναμένεται να συνεχίσουν την καθοδική τους τάση για κάποιο χρονικό διάστημα και να επανέλθουν σε θετικούς ρυθμούς μεταβολής μόλις το 2025. Η επίμονη υποτονικότητα των επενδύσεων σε κατοικίες οφείλεται στη σημαντική αυστηροποίηση των συνθηκών χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένης της απότομης αύξησης των επιτοκίων των στεγαστικών δανείων και των αυστηρών όρων χορήγησης τραπεζικών δανείων. Ωστόσο, καθώς οι αρνητικές επιπτώσεις της αυστηροποίησης των συνθηκών χρηματοδότησης θα υποχωρούν και η αύξηση των εισοδημάτων θα ενισχύεται, οι επενδύσεις σε κατοικίες αναμένεται να αυξηθούν και πάλι σταδιακά το 2025 και το 2026. Ο δυσμενής αντίκτυπος των αυστηρότερων συνθηκών τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς δανείων στην αύξηση των επενδύσεων σε κατοικίες πιθανώς είναι ισχυρός το 2023-24 και θα παραμείνει σημαντικός το 2025.

Οι επιχειρηματικές επενδύσεις προβλέπεται να αυξηθούν με χαμηλό ρυθμό το 2024 λόγω των αυστηρών συνθηκών χρηματοδότησης, υστερώντας σε σχέση με την αύξηση της ζήτησης, προβλέπεται δε να ανακάμψουν το 2025-2026, αντανακλώντας τη σταδιακή εξασθένηση της αρνητικής επίδρασης των συνθηκών χρηματοδότησης και τη στήριξη από το πρόγραμμα Next Generation EU (NGEU). Έπειτα από αύξηση το γ΄ τρίμηνο, οι επιχειρηματικές επενδύσεις αναμένεται να συρρικνωθούν το δ΄ τρίμηνο του 2023 και να παραμείνουν σε γενικές γραμμές στάσιμες το α΄ τρίμηνο του 2024, καθώς η υποτονική οικονομική δραστηριότητα, οι αυστηρές συνθήκες χρηματοδότησης και οι περιοριστικές πιστωτικές συνθήκες επηρεάζουν αρνητικά τις επενδύσεις. Η περιοριστική επίδραση που ασκούν στις επιχειρηματικές επενδύσεις οι αυστηρότεροι όροι χορήγησης τραπεζικών δανείων, σύμφωνα με τις προβολές του Δεκεμβρίου 2023, εκτιμάται ότι ήταν ισχυρότερη το 2023, ενώ προβλέπεται και πάλι σημαντική αρνητική επίδραση για το 2024 και το 2025. Η εξασθένηση αυτών των αρνητικών επιπτώσεων και η ευρεία ανάκαμψη της εγχώριας και της εξωτερικής ζήτησης, καθώς και η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση, που υποστηρίζονται από τους πόρους του NGEU, αναμένεται να συμβάλουν στην ανάκαμψη των επιχειρηματικών επενδύσεων μεσοπρόθεσμα.

Οι προοπτικές για το εμπόριο της ζώνης του ευρώ παραμένουν συγκρατημένες, καθώς οι υψηλές τιμές της ενέργειας και οι επιδράσεις από την ανατίμηση της σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ το προηγούμενο έτος, οι οποίες εκδηλώνονται με χρονική υστέρηση, επηρεάζουν αρνητικά την ανταγωνιστικότητα. Οι εξαγωγές της ζώνης του ευρώ σε πραγματικούς όρους σημείωσαν πολύ χαμηλές επιδόσεις το β΄ τρίμηνο και εκτιμάται ότι συνέχισαν να υποχωρούν το γ΄ τρίμηνο του 2023, παρά την ανάκαμψη της εξωτερικής ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ. Οι προοπτικές για τα εξαγωγικά μερίδια εκτιμάται πλέον ότι είναι σημαντικά χαμηλότερες σε σχέση με αυτές που περιλαμβάνονταν στις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023. Ο ρυθμός αύξησης των εξαγωγών αναμένεται, βάσει των προβολών, να ανακάμψει από το δ΄ τρίμηνο του 2023. Ωστόσο, η ανταγωνιστικότητα τιμών των εξαγωγών παραμένει υπό πίεση, αντανακλώντας την ανατίμηση της σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ από το β΄ εξάμηνο του 2022 και τις υψηλές τιμές της ενέργειας που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις της ζώνης του ευρώ. Τα στοιχεία ερευνών υποδηλώνουν μείωση των νέων παραγγελιών για εξαγωγές τόσο στον τομέα των υπηρεσιών όσο και στον τομέα της μεταποίησης, ενώ οι ανεκτέλεστες παραγγελίες μειώθηκαν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα. Ως εκ τούτου, οι εξαγωγές της ζώνης του ευρώ αναμένεται, βάσει των προβολών, να παραμείνουν υποτονικές, συμβαδίζοντας σε γενικές γραμμές με την εξωτερική ζήτηση στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής και ακολουθώντας τη μεταπανδημική δυναμική σύμφωνα με την οποία η ελαστικότητα των εξαγωγών προς την εξωτερική ζήτηση έχει μειωθεί. Οι εισαγωγές της ζώνης του ευρώ φαίνεται ότι έχουν γίνει και αυτές λιγότερο ευαίσθητες στη ζήτηση. Μετά από την εκτιμώμενη συρρίκνωση το γ΄ τρίμηνο του 2023, οι εισαγωγές αναμένεται να αυξηθούν με πιο συγκρατημένο ρυθμό από ό,τι στο παρελθόν, σε σχέση με τη ζήτηση εισαγωγών, στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Η χαμηλότερη ελαστικότητα του εμπορίου θα μπορούσε να αντανακλά διάφορους παράγοντες, όπως ο αναπροσανατολισμός της εγχώριας ζήτησης προς συνιστώσες με χαμηλότερη ένταση εμπορίου (στην περίπτωση των εισαγωγών) – π.χ. τις υπηρεσίες – ή τις προκλήσεις ανταγωνιστικότητας που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις της ζώνης του ευρώ (στην περίπτωση των εξαγωγών). Συνολικά, οι καθαρές εξαγωγές αναμένεται να έχουν αρνητική συμβολή στην αύξηση του ΑΕΠ το 2024, ουσιαστικά ουδέτερη το 2025 και μικρή θετική συμβολή στην ανάπτυξη το 2026 (Διάγραμμα 2). Το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της ζώνης του ευρώ αναμένεται, βάσει των προβολών, να σταθεροποιηθεί σε περίπου 1% του ΑΕΠ, πολύ χαμηλότερα από το προ της πανδημίας επίπεδο.

Διάγραμμα 2

Πραγματικό ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ – ανάλυση σε κύριες συνιστώσες δαπάνης

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες)

Η αγορά εργασίας αναμένεται να παραμείνει ανθεκτική, παρά την ελαφρά εξασθένηση της δυναμικής της, με βραδύτερο ρυθμό αύξησης της απασχόλησης (έναντι του ΑΕΠ) από ό,τι παρατηρήθηκε το 2023. Ο ρυθμός αύξησης της συνολικής απασχόλησης αναμένεται να επιβραδυνθεί, αλλά να παραμείνει θετικός, υποχωρώντας από 2,3% το 2022 σε 1,4% το 2023 και στη συνέχεια να σταθεροποιηθεί σε 0,4% τα έτη 2024-2026 (Διάγραμμα 3). Σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, ο ρυθμός αύξησης της απασχόλησης έχει αναθεωρηθεί προς τα πάνω κατά 0,6 ποσ. μον. σε όλη τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής (σωρευτικά), γεγονός που συνεπάγεται αναθεώρηση προς τα κάτω του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας. Αυτή η εξέλιξη αντανακλά την υπόθεση ότι οι επιχειρήσεις έχουν την τάση να διατηρούν πλεονάζον εργατικό δυναμικό στο τρέχον περιβάλλον υποτονικής οικονομικής ανάπτυξης, τάση που θα εξαλειφθεί τα τελευταία έτη του χρονικού ορίζοντα προβολής, όταν θα ενισχυθεί και πάλι η οικονομία. Συνολικά, ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας αναμένεται να ενισχυθεί στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, αλλά τα επίπεδα παραγωγικότητας θα παραμείνουν σημαντικά χαμηλότερα από τη μακροχρόνια γραμμική τάση τους. Το ποσοστό ανεργίας αναμένεται να αυξηθεί ελαφρώς βραχυπρόθεσμα και να διαμορφωθεί σε 6,6% το 2024 και στη συνέχεια να μειωθεί κατά το υπόλοιπο του χρονικού ορίζοντα προβολής σε 6,5% κατά μέσο όρο το 2025 και 6,4% το 2026. Ενώ αυτό έρχεται σε αντίθεση με την ελαφρώς ανοδική πορεία που προβλεπόταν στις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, εξακολουθεί να ισχύει η γενική εκτίμηση ότι η αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από στενότητα.

Διάγραμμα 3

Αγορά εργασίας στη ζώνη του ευρώ

(ποσοστό % του εργατικού δυναμικού (αριστερή κλίμακα), ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές (δεξιά κλίμακα))

Πλαίσιο 3
Ανάλυση σεναρίου που υποθέτει δυνητική περαιτέρω κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή

Η παρούσα ανάλυση σεναρίου διερευνά τους κινδύνους με μικρή πιθανότητα πραγματοποίησης (tail risks) σε σχέση με το βασικό σενάριο των προβολών του Δεκεμβρίου 2023, οι οποίοι απορρέουν από δυνητική περαιτέρω κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή. Το βασικό σενάριο των προβολών του Δεκεμβρίου 2023 υποθέτει ότι η τρέχουσα σύγκρουση θα παραμείνει περιορισμένη γεωγραφικά και, ως εκ τούτου, δεν αναμένεται να έχει σημαντικές οικονομικές επιδράσεις στην οικονομία της ζώνης του ευρώ πέραν όσων έχουν ήδη παρατηρηθεί. Η αντίδραση των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών μετά την έναρξη της σύγκρουσης ήταν υποτονική και σημειώθηκε αρχικά μικρή αύξηση των τιμών του πετρελαίου και της οικονομικής αβεβαιότητας, συμβατή με τους περιορισμένους εμπορικούς και χρηματοπιστωτικούς δεσμούς της ζώνης του ευρώ με τις επηρεαζόμενες περιοχές. Το σενάριο στο παρόν πλαίσιο υποθέτει σοβαρή και παρατεταμένη κλιμάκωση της σύγκρουσης και μερικό κλείσιμο των στενών του Ορμούζ, που θα είχαν εντονότερες επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία και τη ζώνη του ευρώ σε σχέση με το βασικό σενάριο των προβολών του Δεκεμβρίου 2023. Αυτό θα συνεπαγόταν διαταράξεις της οικονομικής δραστηριότητας, ιδίως στις χώρες που εμπλέκονται άμεσα στη σύγκρουση, καθώς και υψηλότερες τιμές των ενεργειακών βασικών εμπορευμάτων και αύξηση της ευρύτερης οικονομικής αβεβαιότητας και διαταράξεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές (Διάγραμμα Α). Ένα τέτοιο σενάριο θεωρείται ότι αποτελεί σενάριο κινδύνου με μικρή πιθανότητα πραγματοποίησης και, δεδομένης της υψηλής αβεβαιότητας που περιβάλλει την εξέλιξη της σύγκρουσης, οι εκτιμήσεις του θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με μεγάλη επιφύλαξη.

Διάγραμμα A

Σενάριο που υποθέτει δυνητική κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή

α) Μεσοσταθμικός δείκτης τιμών της ενέργειας	β) Δείκτης μεταβλητότητας της χρηματιστηριακής αγοράς των ΗΠΑ (VIX)	γ) Ρυθμός αύξησης της εξωτερικής ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ
(δολ. ΗΠΑ/MWh)	(δείκτης)	(απόκλιση σε ποσοστιαίες μονάδες από το βασικό σενάριο)

Σε μια υποθετική κλιμάκωση της σύγκρουσης, οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου θα μπορούσαν να αυξηθούν σημαντικά, ιδίως σε περίπτωση μερικού αποκλεισμού των στενών του Ορμούζ. Το σενάριο υποθέτει διατάραξη του εφοδιασμού που αφορά περίπου το 1/3 του πετρελαίου και του φυσικού αερίου που μεταφέρεται μέσω των στενών του Ορμούζ, με αποτέλεσμα στενότητα στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας. Ως εκ τούτου, το β΄ τρίμηνο του 2024 οι τιμές του πετρελαίου αυξάνονται σε σχεδόν 130 δολάρια ΗΠΑ ανά βαρέλι και οι τιμές του φυσικού αερίου σε 83 ευρώ/MWh (57% και 74% αντίστοιχα πάνω από τα επίπεδα που υποθέτει το βασικό σενάριο των προβολών). Συνολικά, το σενάριο υποθέτει ότι ο μεσοσταθμικός δείκτης τιμών της ενέργειας (ο οποίος συνδυάζει τις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου) θα είναι, σε σύγκριση με τις υποθέσεις του βασικού σεναρίου, κατά 64% υψηλότερος το β΄ τρίμηνο του 2024 και θα παραμείνει κατά 36% υψηλότερος το 2026 (Διάγραμμα Α, γράφημα α). Ένα τέτοιο σενάριο είναι ακραίο, καθώς θα ωθούσε τις τιμές της ενέργειας πάνω από το 75ο εκατοστημόριο της κατανομής πιθανοτήτων γύρω από τις τιμές των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί των τιμών της ενέργειας (βλ. επίσης Πλαίσιο 4). Τα στενά του Ορμούζ δεν έχουν ποτέ κλείσει πραγματικά, ενώ η διαταραχή της προσφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου που υποθέτει το σενάριο είναι πιο επίμονη από αντίστοιχες διαταραχές που έχουν παρατηρηθεί ιστορικά, καθώς οι αγορές ενέργειας τείνουν να επανέρχονται σε ισορροπία ταχύτερα.

Το σενάριο κλιμάκωσης επίσης πιθανώς θα καθιστούσε τις οικονομικές προοπτικές πιο αβέβαιες, προκαλώντας πτώση της ιδιωτικής κατανάλωσης, των επενδύσεων και του εμπορίου και οδηγώντας σε σημαντική ανατιμολόγηση των χρηματοδοτικών μέσων στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Το σενάριο κλιμάκωσης υποθέτει ότι ο δείκτης μεταβλητότητας VIX, που αποτελεί προσεγγιστική μεταβλητή για την παγκόσμια αβεβαιότητα, αυξάνεται κατά περίπου 14 μονάδες στην αρχή του 2024 (Διάγραμμα Α, γράφημα β), μέγεθος παρόμοιο με τις εξελίξεις που παρατηρήθηκαν μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και σε παλαιότερα επεισόδια γεωπολιτικών εντάσεων στη Μέση Ανατολή. Στη συνέχεια, επανέρχεται σταδιακά στα προ της σύγκρουσης επίπεδα, σύμφωνα με τις ιστορικές κανονικότητες. Η υψηλή μεταβλητότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές συνδέεται με απότομη επιδείνωση της εμπιστοσύνης των επιχειρήσεων, των καταναλωτών και των χρηματοπιστωτικών αγορών.

Οι εκτιμώμενες επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα και την εξωτερική ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ είναι σημαντικές. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι θα σημειωθεί απότομη πτώση της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας στο Ισραήλ, την Παλαιστίνη, τον Λίβανο, τη Συρία και το Ιράν, ο άμεσος αντίκτυπος στο παγκόσμιο ΑΕΠ και στην εξωτερική ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ θα ήταν περιορισμένος, διότι οι εμπορικές συναλλαγές των χωρών της περιοχής αντιπροσωπεύουν χαμηλά ποσοστά του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ωστόσο, οι υψηλότερες τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, όπως υποθέτει το σενάριο, θα ενίσχυαν τις πιέσεις στις παγκόσμιες τιμές και θα επηρέαζαν αρνητικά το παγκόσμιο ΑΕΠ, μειώνοντας έτσι περαιτέρω τη ζήτηση για εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ, αν και με κάποια χρονική υστέρηση. Η αύξηση της παγκόσμιας αβεβαιότητας θα επηρέαζε επίσης αρνητικά την παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα. Συνολικά, ο ρυθμός αύξησης της εξωτερικής ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ θα υποχωρούσε κατά 1,2 ποσ. μον. το 2024 σε σχέση με το βασικό σενάριο των προβολών του Δεκεμβρίου 2023 (Διάγραμμα Α, γράφημα γ).

Η οικονομική ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ θα επιβραδυνόταν λόγω των υψηλότερων τιμών της ενέργειας, των επιδράσεων της αβεβαιότητας και της μετάδοσης των επιπτώσεων διεθνώς, ενώ ο πληθωρισμός τιμών καταναλωτή θα αυξανόταν κυρίως λόγω των υψηλότερων τιμών της ενέργειας (Διάγραμμα Β). Όπως και στην περίπτωση της παγκόσμιας οικονομίας, η άνοδος των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και η αυξημένη αβεβαιότητα θα είχαν άμεση ανασταλτική επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα της ζώνης του ευρώ, καθώς τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις θα μείωναν, σε πραγματικούς όρους, την κατανάλωση και τις επενδύσεις τους ως αντίδραση στη διαταραχή. Επιπλέον, η μετάδοση των επιπτώσεων διεθνώς θα επηρέαζε αρνητικά την εξωτερική ζήτηση για εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ, μειώνοντας περαιτέρω τη συνολική ζήτηση. Συνολικά, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ εκτιμάται ότι θα είναι χαμηλότερος κατά 0,7 ποσ. μον. το 2024 και κατά 0,3 ποσ. μον. το 2025 σε σχέση με το βασικό σενάριο των προβολών του Δεκεμβρίου 2023 και εκτιμάται ότι θα ανακάμψει το 2026 καθώς οι επιδράσεις της αβεβαιότητας αναμένεται, βάσει των υποθέσεων, να εξαλειφθούν σταδιακά στη διάρκεια του συγκεκριμένου χρονικού ορίζοντα. Ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) της ζώνης του ευρώ θα αυξηθεί κατά 0,9 ποσ. μον. το 2024 και κατά 0,4 ποσ. μον. το 2025, κυρίως λόγω των υψηλότερων τιμών της ενέργειας παγκοσμίως.

Διάγραμμα B

Επιπτώσεις του σεναρίου στον ρυθμό αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ και τον πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) της ζώνης του ευρώ

(απόκλιση σε ποσοστιαίες μονάδες από τον ετήσιο ρυθμό αύξησης που προκύπτει από το βασικό σενάριο)

Αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ	Πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ)

3 Δημοσιονομικές προοπτικές

Η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής αναμένεται, σύμφωνα με τις προβολές, να γίνει πιο συσταλτική στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, ιδίως το 2024 (Πίνακας 3). Το επίπεδο της δημοσιονομικής στήριξης στη ζώνη του ευρώ παραμένει σε μεγάλο βαθμό διευκολυντικό, αντανακλώντας προηγούμενα μέτρα – ιδίως τα μέτρα που ελήφθησαν λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19) το 2020 και τα μέτρα στήριξης που ελήφθησαν λόγω της ενεργειακής κρίσης από το 2022. Ωστόσο, η μερική άρση αυτής της στήριξης έχει ως αποτέλεσμα μια πιο συσταλτική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής (η κατεύθυνση ορίζεται ως η μεταβολή του κυκλικά διορθωμένου πρωτογενούς αποτελέσματος^[7]) στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής – ιδίως το 2024 όταν θα λήξει μεγάλο μέρος των μέτρων στήριξης προς αντιστάθμιση της ενεργειακής κρίσης και του πληθωρισμού. Το 2025 και το 2026 η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής θα είναι ελαφρώς πιο συσταλτική λόγω περαιτέρω άρσης των υπόλοιπων μέτρων στήριξης και λόγω των αυξήσεων των έμμεσων φόρων. Σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, αναμένεται κάποια πρόσθετη συσταλτική μεταβολή σε επίπεδο ζώνης ευρώ το 2023 και το 2025, αλλά οριακά μικρότερη συσταλτική μεταβολή σε επίπεδο ζώνης ευρώ το 2023 και το 2025, αλλά οριακά μικρότερη συσταλτική μεταβολή το 2024. Η προς τα πάνω αναθεώρηση του δημοσιονομικού κόστους των υφιστάμενων ενεργειακών μέτρων εξηγεί περίπου το ήμισυ της αναθεώρησης της κατεύθυνσης της δημοσιονομικής πολιτικής για το 2024. Ειδικότερα, οι χαμηλότεροι ενεργειακοί φόροι που καταβάλλουν οι εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας στη Γαλλία και τα νέα μέτρα που θεσπίστηκαν στην Ισπανία αντισταθμίζουν την πρόωρη (σε σχέση με ό,τι αναμενόταν) κατάργηση της επιβολής ανώτατων ορίων στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου στη Γερμανία (λόγω της πρόσφατης απόφασης του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου σχετικά με τη χρήση αδιάθετων κονδυλίων που προορίζονταν για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης). Εκτός από τις μεταβολές στα μέτρα για τις τιμές της ενέργειας, οι αναθεωρήσεις των συνολικών μέτρων διακριτικής ευχέρειας απορρέουν από τις κάπως υψηλότερες μεταβιβάσεις και την υψηλότερη δημόσια κατανάλωση. Αυτοί οι δύο παράγοντες αντανακλούν εν μέρει την αύξηση των μισθών και των συντάξεων, που ρητώς ή σιωπηρώς αναπροσαρμόζονται – με χρονική υστέρηση – με βάση την εξέλιξη των τιμών.

Οι δημοσιονομικές προοπτικές της ζώνης του ευρώ αναμένεται να βελτιωθούν στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Το δημοσιονομικό έλλειμμα αναμένεται, βάσει των προβολών, να μειωθεί το 2024 σε 2,8% του ΑΕΠ και να παραμείνει κάτω από την τιμή αναφοράς 3% για το υπόλοιπο του χρονικού ορίζοντα προβολής. Το 2026 το δημοσιονομικό έλλειμμα θα είναι σύμφωνα, με τις προβολές, κατά 1,0 ποσ. μον. χαμηλότερο από το ποσοστό του 2022. Αυτό οφείλεται κυρίως στη μείωση του κυκλικά διορθωμένου πρωτογενούς ελλείμματος την περίοδο 2023-26, που υπεραντισταθμίζει την αύξηση των δαπανών για τόκους, η οποία, ωστόσο, αναμένεται να είναι μέτρια σε σύγκριση με την αύξηση των επιτοκίων της αγοράς, καθώς η μετακύλιση γίνεται σταδιακά λόγω της σχετικά μεγάλης εναπομένουσας ληκτότητας δημόσιου χρέους στη ζώνη του ευρώ. Σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου, η προβολή για τα δημοσιονομικά αποτελέσματα στη ζώνη του ευρώ για το 2024 παραμένει αμετάβλητη, καθώς οι προς τα πάνω αναθεωρήσεις για ορισμένες χώρες αντισταθμίζονται από μεγαλύτερα προβλεπόμενα ελλείμματα στις περισσότερες άλλες χώρες. Ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ αναμένεται, σύμφωνα με τις προβολές, να συνεχίσει να μειώνεται και να διαμορφωθεί σε 88,1% το 2026, λόγω των αρνητικών διαφορών επιτοκίου-ρυθμού ανάπτυξης οι οποίες υπεραντισταθμίζουν τα πρωτογενή ελλείμματα και τις αναμενόμενες θετικές προσαρμογές ελλείμματος-χρέους. Ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ έχει αναθεωρηθεί προς τα κάτω σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, επειδή μετατοπίστηκε το επίπεδό του εξαιτίας της προς τα πάνω αναθεώρησης του ΑΕΠ το 2021 σε αρκετές χώρες.

4 Τιμές και κόστος

Ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) αναμένεται, βάσει των προβολών, να μειωθεί από 5,4% κατά μέσο όρο το 2023 σε 2,7% το 2024 και 2,1% το 2025 και στη συνέχεια να διαμορφωθεί σε 1,9% το 2026 (Διάγραμμα 4). Μετά την έντονη μείωση του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) σε 2,4% τον Νοέμβριο, αναμένεται πρόσκαιρη εκ νέου επιτάχυνση σε πολύ βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, η οποία σχετίζεται κυρίως με ανοδικές επιδράσεις της βάσης σύγκρισης στη συνιστώσα της ενέργειας και με την αντιστροφή ορισμένων μέτρων δημοσιονομικής στήριξης (Διάγραμμα 5). Ως εκ τούτου, ο πληθωρισμός των τιμών της ενέργειας αναμένεται να αυξηθεί το 2024, αντισταθμίζοντας εν μέρει τις περαιτέρω μειώσεις του πληθωρισμού των τιμών των ειδών διατροφής και του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής (HICPX). Αυτό σημαίνει ότι ο γενικός πληθωρισμός θα μειωθεί σταδιακά μόνο στη διάρκεια του 2024. Από το τέλος του 2024 όλες οι κύριες συνιστώσες του πληθωρισμού αναμένεται να συνεχίσουν να υποχωρούν, συμβάλλοντας στη σύγκλιση του γενικού πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) προς τον στόχο της ΕΚΤ το β΄ εξάμηνο του 2025 (Διάγραμμα 6).

Διάγραμμα 4

Πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) στη ζώνη του ευρώ

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές)

Διάγραμμα 5

Σωρευτικός αντίκτυπος των επιδράσεων της βάσης σύγκρισης από τη συνιστώσα της ενέργειας στον γενικό πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) από τον Νοέμβριο του 2023

(ποσοστιαίες μονάδες)

Ο πληθωρισμός των τιμών της ενέργειας αναμένεται, βάσει των προβολών, να καταγράψει έντονη πρόσκαιρη αύξηση και στη συνέχεια να μειωθεί εκ νέου το β΄ εξάμηνο του 2024 και να κινηθεί γύρω στο μηδέν το 2025 και το 2026. Η άνοδος του ετήσιου ρυθμού πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας βραχυπρόθεσμα αντανακλά πρωτίστως την αυξητική επίδραση της βάσης σύγκρισης για τον Δεκέμβριο του 2023 (Διάγραμμα 5) και την αντιστροφή των αντισταθμιστικών δημοσιονομικών μέτρων για τον πληθωρισμό των τιμών της ενέργειας το 2024 (με ιδιαίτερα ισχυρό αντίκτυπο στις τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας). Οι μεταβολές αυτών των δεικτών από τον Δεκέμβριο του 2023 εκτιμάται ότι θα αυξήσουν τον γενικό πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) κατά περίπου 0,4 ποσ. μον. το 2024. Ο ανοδικός αντίκτυπος από τις επιδράσεις της βάσης σύγκρισης και τη λήξη των κρατικών μέτρων είναι πιθανόν να υπεραντισταθμίσουν τις πρόσφατες μειώσεις των τιμών των ενεργειακών βασικών εμπορευμάτων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια), καθώς και των τιμών των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Μόλις εξασθενήσουν αυτές οι επιδράσεις, η ελαφρά καθοδική τάση των τιμών των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί των τιμών των ενεργειακών βασικών εμπορευμάτων φαίνεται ότι αποτελεί τον κύριο παράγοντα που συμβάλλει σε ελαφρά μείωση του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας (βάσει του ΕνΔΤΚ) προς το τέλος του χρονικού ορίζοντα προβολής.

Ο πληθωρισμός των τιμών των ειδών διατροφής αναμένεται, βάσει των προβολών, να μειωθεί απότομα στη διάρκεια του 2024, λόγω της χαλάρωσης των πιέσεων σε προγενέστερα στάδια της αλυσίδας διαμόρφωσης των τιμών, και να μειωθεί πιο σταδιακά στη συνέχεια. Ο πληθωρισμός των τιμών των ειδών διατροφής αναμένεται να συνεχίσει την πρόσφατη σημαντική μείωσή του, υποχωρώντας από το ακόμη αυξημένο επίπεδο του 6,9% τον Νοέμβριο του 2023, και να διαμορφωθεί σε 2,6% το τελευταίο τρίμηνο του 2024. Αυτό αντανακλά τη σημαντική υποχώρηση των πιέσεων σε προγενέστερα στάδια της αλυσίδας διαμόρφωσης των τιμών λόγω της μείωσης των τιμών των ειδών διατροφής και των ενεργειακών βασικών εμπορευμάτων. Στη συνέχεια, ο πληθωρισμός των τιμών των ειδών διατροφής αναμένεται να επιβραδυνθεί σταδιακά σε 2,3% το 2026, ποσοστό που εξακολουθεί να είναι ελαφρώς υψηλότερο από τον μακροχρόνιο μέσο ρυθμό του 2,1% πριν από την πανδημία COVID-19, καθώς οι συνεχιζόμενες υψηλές πιέσεις από το κόστος εργασίας προβλέπεται να αποτρέψουν μια ταχύτερη αποκλιμάκωσή του.

Διάγραμμα 6

Πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) στη ζώνη του ευρώ – ανάλυση στις κύριες συνιστώσες

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, ποσοστιαίες μονάδες)

Ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής αναμένεται να μειωθεί σταδιακά στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής (Διάγραμμα 7). Προβλέπεται να μειωθεί από 3,6% τον Νοέμβριο του 2023 σε 2,7% το δ΄ τρίμηνο του 2024 και στη συνέχεια να μειωθεί περαιτέρω σε μέσα επίπεδα 2,3% και 2,1% το 2025 και το 2026. Βραχυπρόθεσμα, η υποχώρηση των πιέσεων σε προγενέστερα στάδια της αλυσίδας διαμόρφωσης των τιμών αναμένεται να ασκήσει ισχυρή καθοδική επίδραση, ενώ οι αυξημένες πιέσεις στο κόστος εργασίας αναμένεται να στηρίξουν τον πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής. Η εξέλιξη του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής σε όλη τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής αντανακλά τη σταδιακή εξάλειψη των επιδράσεων από πιέσεις σε προγενέστερα στάδια της αλυσίδας διαμόρφωσης των τιμών και των προβλημάτων στις εφοδιαστικές αλυσίδες, την ομαλοποίηση της ζήτησης στο πλαίσιο της επανεκκίνησης της οικονομίας μετά την πανδημία COVID-19 και την άσκηση πιο περιοριστικής νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ. Η ταχύτερη μείωση του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα παρεμποδίζεται από τις φθίνουσες, αλλά ακόμη αυξημένες ανοδικές πιέσεις από τις εξελίξεις του κόστους εργασίας, οι οποίες φαίνεται να αντισταθμίζονται μόνο εν μέρει από τα κέρδη ανά μονάδα προϊόντος.

Διάγραμμα 7

Πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές)

Σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2023, οι προοπτικές για τον πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) έχουν αναθεωρηθεί προς τα κάτω κατά 0,2 ποσ. μον. για το 2023 και κατά 0,5 ποσ. μον. για το 2024, ενώ για το 2025 παραμένουν αμετάβλητες. Η προς τα κάτω αναθεώρηση για το 2024 οφείλεται κυρίως στα ασθενέστερα από τα αναμενόμενα δεδομένα που καταγράφηκαν προσφάτως για τον πληθωρισμό των τιμών της ενέργειας και τον πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής, σε συνδυασμό με τις χαμηλότερες τιμές των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί των τιμών των ενεργειακών βασικών εμπορευμάτων. Στη διάρκεια του 2024, οι υψηλότερες πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους (που αντανακλώνται στην προς τα πάνω αναθεώρηση του ρυθμού αύξησης του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος) και η υπόθεση για υποτίμηση του ευρώ αναμένεται σταδιακά να ισχυροποιηθούν και τελικά να κυριαρχήσουν, οδηγώντας σε ελαφρά προς τα πάνω αναθεώρηση του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής για το 2025. Ωστόσο, ο γενικός πληθωρισμός δεν έχει αναθεωρηθεί για το 2025, καθώς η προς τα πάνω αναθεώρηση του του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής προβλέπεται να αντισταθμιστεί από τις προς τα κάτω αναθεωρήσεις του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας, λόγω της ελαφρώς πιο απότομης καθοδικής κλίσης των καμπυλών των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

Ενώ ο ρυθμός αύξησης των ονομαστικών μισθών αναμένεται να παραμείνει ισχυρός, υποβοηθούμενος από τις αγορές εργασίας που εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από στενότητα, σύμφωνα με τις προβολές θα μειωθεί σταδιακά με την πάροδο του χρόνου, καθώς εξασθενούν οι πιέσεις που συνδέονται με τα μέτρα στήριξης προς αντιστάθμιση του πληθωρισμού και με τις αυξήσεις των κατώτατων μισθών. Ο ρυθμός αύξησης της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό αναμένεται, βάσει των προβολών, να επιβραδυνθεί από 5,3% το 2023 σε 3,3% το 2026. Σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου, ο ρυθμός αύξησης έχει αναθεωρηθεί προς τα πάνω για το 2024, αλλά παραμένει αμετάβλητος για το 2025. Η προς τα πάνω αναθεώρηση για το 2024 αντανακλά τη μεγαλύτερη στενότητα στην αγορά εργασίας και τις αναμενόμενες εντονότερες αυξήσεις των συμβατικών αποδοχών βραχυπρόθεσμα. Η εντονότερη αύξηση των μισθών υποδηλώνει επίσης ότι οι απώλειες της αγοραστικής δύναμης που σημειώθηκαν μετά την απότομη άνοδο του πληθωρισμού αναμένεται να ανακτηθούν έως το τέλος του 2024, ελαφρώς νωρίτερα από ό,τι αναμενόταν στις προβολές του Σεπτεμβρίου. Ο ρυθμός αύξησης του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος εκτιμάται ότι κορυφώθηκε και αναμένεται, βάσει των προβολών, να επιβραδυνθεί σημαντικά, ωφελούμενος εν μέρει από την αναμενόμενη, βάσει των προβολών, επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας (Διάγραμμα 8), η οποία ωστόσο αναμένεται να παραμείνει κάτω από το επίπεδο που προκύπτει από την ιστορική τάση.

Διάγραμμα 8

Ανάλυση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στη ζώνη του ευρώ

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, ποσοστιαίες μονάδες)

Οι εγχώριες πιέσεις στις τιμές, όπως μετρούνται από τον ρυθμό αύξησης του αποπληθωριστή του ΑΕΠ, αναμένεται, βάσει των προβολών, να μειωθούν σταδιακά από τα σημερινά ιστορικώς υψηλά επίπεδά τους, καθώς θα επιβραδυνθεί αρχικά ο ρυθμός αύξησης των κερδών και στη συνέχεια ο ρυθμός αύξησης του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (Διάγραμμα 9). Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του αποπληθωριστή του ΑΕΠ κορυφώθηκε στο 6,1% το α΄ εξάμηνο του 2023 και προβλέπεται, σύμφωνα με τις προβολές, να υποχωρήσει γρήγορα σε 2,6% έως το τέλος του 2024 και στη συνέχεια να μειωθεί πιο σταδιακά σε 1,9% κατά μέσο όρο το 2026. Ο ρυθμός αύξησης των κερδών ανά μονάδα προϊόντος επίσης κορυφώθηκε στις αρχές του 2023 και αναμένεται, βάσει των προβολών, να γίνει αρνητικός το 2024. Αυτή η εξέλιξη συνεπάγεται ότι από το β΄ εξάμηνο του 2023 τα κέρδη θα αντισταθμίζουν εν μέρει τη σχετικά έντονη αύξηση του κόστους εργασίας.^[8] Καθώς η αύξηση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος θα μετριάζεται, τα κέρδη ανά μονάδα προϊόντος θα ενισχυθούν από το 2025, υποβοηθούμενα από τη βελτίωση των προοπτικών για την ανάπτυξη και την ανάκαμψη του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας.

Διάγραμμα 9

Αποπληθωριστής του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ – ανάλυση από την πλευρά του εισοδήματος

(ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, ποσοστιαίες μονάδες)

Έπειτα από απότομη άνοδο το 2022, ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των τιμών των εισαγομένων υποχώρησε σε αρνητικά επίπεδα το 2023, αλλά αναμένεται να ανακάμψει καθώς εξασθενούν οι επιδράσεις της βάσης σύγκρισης από τις τιμές των βασικών εμπορευμάτων και να ομαλοποιηθεί σε μεταγενέστερο στάδιο του χρονικού ορίζοντα προβολής. Ο ρυθμός μεταβολής του αποπληθωριστή των εισαγωγών εκτιμάται ότι μειώθηκε απότομα από 17,4% το 2022 σε -2,9% το 2023. Στη συνέχεια αναμένεται να γίνει θετικός και να διαμορφωθεί σε 1,0% το 2024 και 2,3% το 2025, προτού υποχωρήσει σε 2,0% το 2026, συμβαδίζοντας σε γενικές γραμμές με την προβλεπόμενη πορεία των τιμών εξαγωγών των ανταγωνιστών (Πλαίσιο 2).