Γιατί η ΕΚΤ είναι ανεξάρτητη;
12 Ιανουαρίου 2017
Η πολιτική ανεξαρτησία της ΕΚΤ αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επίτευξη του πρωταρχικού της στόχου να διατηρεί τη σταθερότητα των τιμών. Είναι ακρογωνιαίος λίθος του νομισματικού συστήματος της ζώνης του ευρώ.
Γιατί μια κεντρική τράπεζα πρέπει να είναι ανεξάρτητη;
Οι κεντρικές τράπεζες δεν ήταν ανέκαθεν ανεξάρτητες, αλλά με την πάροδο του χρόνου έχει επικρατήσει μια σαφής τάση διαχωρισμού της νομισματικής πολιτικής από κάθε άμεση πολιτική επιρροή. Εκτεταμένα εμπειρικά στοιχεία και θεωρητικές αναλύσεις καταδεικνύουν ότι η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών ενισχύει την ικανότητά τους να διατηρούν χαμηλούς ρυθμούς πληθωρισμού.
Ως θεματοφύλακες της σταθερότητας των τιμών, οι κεντρικές τράπεζες δημιουργούν τα θεμέλια μιας υγιούς και σταθερής οικονομίας. Αν οι κυβερνήσεις είχαν τις κεντρικές τράπεζες υπό τον άμεσο έλεγχό τους, οι πολιτικοί θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό να αλλάξουν τα επιτόκια προς όφελος της πολιτικής τους προκειμένου να δημιουργήσουν βραχυπρόθεσμα έντονη άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας ή να χρησιμοποιήσουν χρήμα της κεντρικής τράπεζας για να χρηματοδοτήσουν λαοφιλή μέτρα πολιτικής. Αυτό θα έβλαπτε την οικονομία σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
Για να διασφαλιστεί ότι θα ενεργεί προς το συμφέρον των Ευρωπαίων πολιτών, η ΕΚΤ ιδρύθηκε ρητώς ως ανεξάρτητο θεσμικό όργανο. Η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναθέτει στην ΕΚΤ την σαφέστατη και περιορισμένη εντολή να διατηρεί τη σταθερότητα των τιμών στη ζώνη του ευρώ. Έτσι, η ΕΚΤ μπορεί να ασκεί νομισματική πολιτική που προάγει την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας στην Ευρώπη.
Ποιοι είναι οι βασικοί πυλώνες της ανεξαρτησίας της ΕΚΤ;
Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την ενιαία νομισματική πολιτική θωρακίζει την ΕΚΤ έναντι κάθε είδους πολιτικής επιρροής. Η ανεξαρτησία της ΕΚΤ συνίσταται σε πέντε βασικούς πυλώνες που ενσωματώνονται στο Καταστατικό του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών και στη Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ.
Θεσμική ανεξαρτησία
Η Συνθήκη ορίζει ότι η ΕΚΤ δεν πρέπει να ζητά ούτε να δέχεται υποδείξεις από θεσμικά όργανα, κυβερνήσεις ή άλλους οργανισμούς. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών και τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ δεν επιτρέπεται να επηρεάζουν τα όργανα λήψης αποφάσεων της ΕΚΤ.
Προσωπική ανεξαρτησία
Το Καταστατικό προστατεύει την προσωπική ανεξαρτησία των μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ. Η θητεία τους είναι οκταετής και μη ανανεώσιμη και η απαλλαγή από τα καθήκοντά τους είναι δυνατή μόνο σε περίπτωση που διαπράξουν βαρύ παράπτωμα. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να λαμβάνουν υπεύθυνες και αντικειμενικές αποφάσεις.
Λειτουργική και επιχειρησιακή ανεξαρτησία
Μέσω του Καταστατικού εκχωρούνται στην ΕΚΤ όλες οι απαραίτητες αρμοδιότητες για την επίτευξη του πρωταρχικού στόχου της διατήρησης της σταθερότητας των τιμών. Για αυτόν τον σκοπό, το Ευρωσύστημα έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα να ασκεί νομισματική πολιτική στη ζώνη του ευρώ. Επιπλέον, απαγορεύεται στην ΕΚΤ να χορηγεί άμεσα δάνεια προς τον δημόσιο τομέα. Η απαγόρευση αυτή την προστατεύει από πιέσεις εκ μέρους των δημόσιων αρχών.
Οικονομική και οργανωτική ανεξαρτησία
Προκειμένου να περιοριστεί ακόμη περισσότερο η άσκηση εξωτερικής επιρροής στο Ευρωσύστημα, η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες έχουν δικούς τους οικονομικούς πόρους και έσοδα. Το Καταστατικό επιτρέπει στην ΕΚΤ να οργανώνει την εσωτερική της δομή όπως η ίδια κρίνει σκόπιμο. Αυτή η αυτονομία δίνει στο Ευρωσύστημα τη δυνατότητα να ασκεί όλα τα καθήκοντά του όπως απαιτείται.
Νομική ανεξαρτησία
Τέλος, η ΕΚΤ έχει δική της νομική προσωπικότητα. Αυτό σημαίνει ότι έχει δικαίωμα προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο προκειμένου να ενισχύσει την ανεξαρτησία της εφόσον κρίνεται αναγκαίο.
Πώς διασφαλίζει η ΕΚΤ την εκπλήρωση της υποχρέωσης λογοδοσίας;
Η λογοδοσία αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας. Για αυτόν τον λόγο, η ΕΚΤ εξηγεί τις αποφάσεις της και το σκεπτικό στο οποίο αυτές βασίζονται στους πολίτες της ΕΕ και στους εκλεγμένους αντιπροσώπους τους. Μεταξύ άλλων, ο Πρόεδρος της ΕΚΤ παρίσταται σε τριμηνιαίες ακροάσεις ενώπιον της Επιτροπής Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επίσης, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μπορούν να απευθύνουν γραπτές ερωτήσεις προς την ΕΚΤ.
Πώς λογοδοτεί η ΕΚΤ για τις πράξεις της;Συνολικά, οι πέντε πυλώνες ανεξαρτησίας επιτρέπουν στην ΕΚΤ να ασκεί τη νομισματική πολιτική αυτόνομα και αποτελεσματικά. Ταυτόχρονα, ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο διασφαλίζει την εκπλήρωση της υποχρέωσης λογοδοσίας της ΕΚΤ. Έτσι, δίνεται στην ΕΚΤ η δυνατότητα να επιδιώκει τον πρωταρχικό της στόχο, δηλαδή τη σταθερότητα των τιμών, και να ενεργεί προς το συμφέρον των πολιτών της ζώνης του ευρώ και της ευρωπαϊκής οικονομίας.