Podsumowanie minionego roku

 W roku 2017 ożywienie w gospodarce strefy euro przerodziło się w mocny wzrost o szerokim zasięgu. Na koniec roku – po osiemnastu kwartałach nieprzerwanie dodatniej dynamiki – wzrost gospodarczy wyniósł 2,5%. Tak silnej ekspansji nie notowano od dziesięciu lat, a tak powszechnej – od dwudziestu. Zróżnicowanie tempa wzrostu pomiędzy krajami strefy euro zmalało do najniższego poziomu od utworzenia unii walutowej.

Ten dynamiczny wzrost przekładał się na dalsze szybkie ożywienie na rynku pracy. Zatrudnienie zwiększyło się o 1,6%, do najwyższego notowanego poziomu, do czego przyczyniły się rekordowe współczynniki aktywności zawodowej kobiet i osób starszych. Bezrobocie z kolei zmalało do najniższego poziomu od stycznia 2009 r. Od połowy 2013 roku powstało w sumie 7,5 mln miejsc pracy, co zrównoważyło łączną liczbę miejsc pracy zlikwidowanych podczas kryzysu.

Podobnie jak w poprzednich latach pierwszoplanową rolę w ożywieniu i konwergencji gospodarek odegrała polityka pieniężna EBC. W 2017 roku zanikła większość dotychczasowych dysproporcji w transmisji impulsów naszej polityki pieniężnej, a warunki finansowania w całej strefie euro ustabilizowały się na rekordowo niskich poziomach. Między innymi dzięki temu nastąpił najsilniejszy od 2008 roku – czyli od wybuchu kryzysu – wzrost dynamiki akcji kredytowej dla sektora prywatnego.

Jednak mocne wyniki sfery realnej nie znalazły odzwierciedlenia w stopach inflacji. Wprawdzie inflacja ogółem odbiła z dotychczasowych niskich poziomów i w ujęciu średniorocznym wyniosła 1,5%, ale wewnętrzna presja cenowa pozostała słaba, a inflacja bazowa nie wykazywała oznak trwałego trendu wzrostowego.

Zróżnicowanie perspektyw wzrostu gospodarczego i inflacji znajdowało w ciągu roku odzwierciedlenie w decyzjach EBC dotyczących polityki pieniężnej, w tym – rekalibracji programu skupu aktywów.

W październiku Rada Prezesów postanowiła jeszcze bardziej zmniejszyć tempo skupu – z 60 mld do 30 mld euro miesięcznie – a jednocześnie przedłużyć program o co najmniej dziewięć miesięcy, do września 2018 r. Ponadto w marcu 2018 roku Rada usunęła z oficjalnego komunikatu zdanie o możliwości rozszerzenia programu, gdyby perspektywy gospodarcze się pogorszyły.

Decyzje Rady Prezesów były wyrazem jej rosnącego optymizmu co do tych perspektyw, w obliczu których niezmienny kurs polityki okazywałby się coraz bardziej ekspansywny. Jednocześnie wyrażały potrzebę cierpliwości w oczekiwaniu na wzrost presji inflacyjnej oraz konsekwencji w polityce pieniężnej, by zapewnić trwałą i samoistną dynamikę inflacji.

Choć polityka pieniężna przynosi zamierzone efekty, może mieć także skutki uboczne. Dlatego w 2017 roku EBC nadal uważnie obserwował zagrożenia dla stabilności finansowej. Wydawały się one ograniczone.

Przyspieszenie wzrostu nominalnego pomogło ograniczyć ryzyka, gdyż poprawiła się zdolność przedsiębiorstw i gospodarstw domowych do obsługi zadłużenia. Wskaźniki zadłużenia w obu sektorach spadły do poziomu z początków 2008 roku, co wskazuje, że ożywienie nie nastąpiło kosztem ponownego wzrostu dźwigni finansowej w sektorze prywatnym. Przeciwnie – po raz pierwszy od utworzenia unii walutowej zadłużenie prywatne zmalało mimo wzrostu wydatków prywatnych.

Dla banków poprawa sytuacji gospodarczej stanowiła szansę na dalsze wzmocnienie bilansów. Silniejsza gospodarka – w tym wyższe obroty i mniejsza utrata wartości – pomagała stabilizować rentowność banków. W dalszym ciągu zwiększała się ich zdolność do amortyzacji szoków (współczynniki kapitału podstawowego Tier I w trzecim kwartale 2017 osiągnęły 14,5%) oraz poprawiała się jakość aktywów.

Banki w strefie euro zaczęły szybciej pozbywać się kredytów zagrożonych, których udział we wszystkich kredytach zmniejszył się z 8% w 2014 r. do 5,2% w trzecim kwartale 2017 roku. Tylko w pierwszych trzech kwartałach tego roku wartość kredytów zagrożonych zmalała o 119 mld euro; coraz częściej też banki pozbywały się ich w drodze sprzedaży na rynkach wtórnych. Pomogły w tym inicjatywy EBC na rzecz poprawy przejrzystości rynków kredytów zagrożonych. Obniżenie wysokiego stanu tych kredytów wciąż jednak wymaga dalszych starań.

EBC nadal śledził także sytuację na rynkach finansowych. W 2017 roku rynki te były stosunkowo spokojne, ale wciąż podatne na nagłą korektę wyceny ryzyka i wzrost zmienności. W początkach 2018 roku zagrożenia te zmaterializowały się na światowych rynkach akcji, ale dotychczas nie odbiło się to w istotny sposób na rynkach kredytowych w strefie euro, a co za tym idzie – na ogólnych warunkach finansowych.

W 2017 roku nastąpiły ponadto ważne zmiany w architekturze płatności w strefie euro: zakończył się ostatni etap przejścia na system TARGET2-Securities. Od tego czasu platforma ta przetwarzała średnio 556 684 transakcje dziennie. Ponadto do obiegu wszedł nowy banknot o nominale 50 euro, dzięki czemu zwiększyło się bezpieczeństwo płatności dokonywanych przez mieszkańców strefy euro, dla których gotówka jest wciąż głównym środkiem płatniczym w transakcjach detalicznych.

Na koniec – EBC poczynił różne kroki, aby zwiększyć swoją przejrzystość i odpowiedzialność demokratyczną wobec obywateli Unii Europejskiej. W 2017 roku udzieliliśmy odpowiedzi na 138 interpelacji posłów do Parlamentu Europejskiego. Otworzyliśmy nowe Centrum dla Zwiedzających, w którym spodziewamy się przyjmować rocznie 40 000 gości. Naszą stronę internetową odwiedzały osoby z całego świata, a liczba odsłon przekroczyła 17 milionów.

Jeśli chodzi o widoki na przyszłość, oczekujemy, że w 2018 roku utrzyma się silne tempo wzrostu gospodarczego. Choć wierzymy, że inflacja w średnim okresie dojdzie do docelowego poziomu, nadal jednak nie ma pewności co do skali niepełnego wykorzystania mocy produkcyjnych.

Dlatego dla osiągnięcia naszego celu inflacyjnego musimy w dalszym ciągu prowadzić politykę pieniężną spokojnie, konsekwentnie i rozważnie.

Frankfurt nad Menem, kwiecień 2018

Mario Draghi

Prezes Europejskiego Banku Centralnego

Rok w liczbach

Polityka i działalność EBC w otoczeniu gospodarczym i finansowym w 2017 r.

Ożywieniu gospodarczemu w strefie euro sprzyjały korzystne okoliczności i polityka pieniężna

Okres wzrostu gospodarczego w strefie euro rozpoczął się w 2013 r. i trwał nadal w roku 2017 mimo niepewności w różnych obszarach. Wzrost produkcji ustabilizował się i objął swym zasięgiem więcej dziedzin, podczas gdy zróżnicowanie stóp wzrostu pomiędzy krajami i sektorami gospodarek było najniższe od dwóch dekad. Rynki pracy strefy euro w dalszym ciągu korzystały z ożywienia. Zatrudnienie wzrosło do najwyższego poziomu od ustanowienia strefy euro, podczas gdy stopa bezrobocia spadła do poziomu z pierwszego kwartału 2009 r.

Ożywieniu w strefie euro sprzyjało wiele czynników cyklicznych i strukturalnych. Przyspieszył wzrost produkcji w skali globalnej, co przełożyło się na popyt na eksport, zaś lata naprawy bilansów, budowania instytucji i reform strukturalnych w strefie euro również przyniosły owoce. Ponadto polityka fiskalna w ujęciu zagregowanym była generalnie neutralna. Posunięcia EBC z zakresu polityki pieniężnej wspierały wzrost podaży pieniądza i kredytu oraz odegrały kluczową rolę we wzroście konsumpcji gospodarstw domowych i inwestycji przedsiębiorstw przez zapewnienie niskich stóp procentowych i utrzymanie korzystnych warunków finansowania.

Pomimo wyraźnego ożywienia gospodarczego nie zaobserwowano jeszcze jednoznacznych oznak wzrostu inflacji w ujęciu średniookresowym do poziomu poniżej, lecz blisko 2%, zgodnego z definicją stabilności cen przyjętą przez EBC. Presja inflacji bazowej była wciąż niska z powodu przedłużającego się zastoju na rynku pracy. Zaobserwowana poprawa na rynku pracy wciąż jest na początkowym etapie i nie przełożyła się na wyraźniejszy wzrost wynagrodzeń. Ponadto nie należy zwracać nadmiernej uwagi na zmienność danych inflacyjnych w krótkim horyzoncie czasowym, które miały ograniczony (jeśli w ogóle jakikolwiek) wpływ na średnioterminowe perspektywy dla stabilności cen.

Trwałe ożywienie gospodarcze o szerokim zasięgu dawało podstawę do przekonania, że dynamika inflacji zwiększy się wraz z upływem czasu. Rada Prezesów EBC podkreślała w związku z tym konieczną cierpliwość, wytrwałość i ostrożność, jako że proces ten zgodnie z oczekiwaniami będzie się rozwijał powoli i jest uzależniony w dużym stopniu od prowadzenia bardzo akomodacyjnej polityki pieniężnej.

Przyspieszenie globalnego wzrost gospodarczego

Rok 2017 naznaczony był cyklicznymi okresami ożywienia globalnej gospodarki (zob. wykres 1). Ożywienie to objęło większa liczbę krajów i aspektów gospodarki. Podczas gdy konsumpcja nadal stanowiła kluczowy bodziec globalnego wzrostu, nastąpiło odbicie popytu na inwestycje, zwłaszcza w gospodarkach zaawansowanych. Ożywienie globalnego handlu zbiegło się z poprawą nastrojów wśród przedsiębiorców oraz migracją popytu do bardziej importochłonnych regionów, zwłaszcza Europy.

Globalnemu ożywieniu gospodarczemu sprzyjało wiele czynników w gospodarkach zaawansowanych, podczas gdy w gospodarkach wschodzących zniknęły przeszkody na drodze wzrostu. W gospodarkach zaawansowanych zmniejszył się zastój zarówno, jeśli chodzi o moce produkcyjne, jak i rynki pracy, jako że źródła wzrostu stawały się coraz bardziej endogeniczne. Polityka akomodacyjna jak również rosnący optymizm wśród przedsiębiorstw i gospodarstw domowych wspierały działalność gospodarczą w tych gospodarkach. W przypadku gospodarek wschodzących polityka akomodacyjna nadal wspierała duży wzrost w krajach importujących surowce, podczas gdy kraje eksportujące zawdzięczały ponowne wejście na ścieżkę wzrostu wyższym cenom surowców i ponownemu napływowi kapitału.

Wzrost popytu krajowego i spadek bezrobocia nie przełożyły się jeszcze na wyższe wynagrodzenia (zob. wykres 2) ani na większą inflację bazową w większości dużych gospodarek. W porównaniu z zeszłym rokiem globalna inflacja z wyłączeniem żywności i energii zasadniczo pozostawała stabilna. Niemniej inflacja zasadnicza w ujęciu globalnym wzrosła z powodu wzrastających cen surowców (zob. wykres 3).

Wyższe ceny surowców zwiększały globalną inflację

Po spadku z 56 USD za baryłkę w styczniu do 44 USD za baryłkę w czerwcu, co stanowiło głównie efekt wątpliwości rynku co do efektywności porozumienia zawartego pomiędzy krajami OPEC a głównymi producentami ropy nienależącymi do tej organizacji w sprawie cięć produkcji w sytuacji dużej podaży ropy naftowej ze strony Stanów Zjednoczonych, ceny ropy Brent wzrosły w drugiej połowie 2017 r. (zob. wykres 4). Przyczyniając się do podtrzymania trendu wzrostowego inflacji globalnej, osiągnęły one pod koniec grudnia poziom 67 USD za baryłkę, co zostało wywołane zmianą struktury rynku w 2017 r. przez większy popyt, niż uprzednio oczekiwano, majowym przedłużeniem ograniczeń produkcji w krajach OPEC i spoza OPEC oraz przestojami produkcji w niektórych krajach, prowadzącymi do dalszego ograniczenia zasobów ropy naftowej. Pod koniec roku wysoki poziom cen utrzymywał się z powodu napięć geopolitycznych, powszechnie oczekiwanego dalszego przedłużenia porozumienia krajów OPEC i spoza OPEC w sprawie obniżenia podaży, które istotnie doszło do skutku 30 listopada 2017 r. z terminem obowiązywania do końca 2018 r., jak też dużego globalnego popytu na ropę naftową.

Ceny surowców z wyłączeniem ropy naftowej w 2017 r. generalnie wzrosły, głównie z powodu rosnących cen metali. Po krótkim okresie spadków latem ceny metali wzrosły, zwłaszcza w trzecim kwartale, na fali dużego popytu, jak też zaburzeń dostaw w niektórych z krajów eksportujących surowce. Natomiast ceny żywności w 2017 r. spadły głównie z powodu dużej podaży soi, pszenicy, oleju palmowego i kukurydzy. Niemniej zmiany cen nie były w stanie zrekompensować wzrostu cen metali.

Wzrost efektywnego kursu walutowego euro

W roku 2017 wzrósł nominalny efektywny kurs wymiany euro (zob. wykres 5). W ujęciu dwustronnym euro umocniło się w stosunku do większości głównych walut. Aprecjacja euro była szczególnie wysoka w stosunku do dolara amerykańskiego. Euro umocniło się również znacząco w stosunku do japońskiego jena oraz – choć w mniejszym stopniu – w stosunku do funta szterlinga.

Duńska korona jest obecnie jedyną walutą pozostającą w europejskim mechanizmie kursów walutowych (ERM II). Jej kurs był w 2017 r. zbliżony do jej kursu centralnego w ERM II. Bank centralny Czech zrezygnował z podawania minimalnego kursu wymiany korony czeskiej wobec euro w kwietniu 2017 r., po czym euro osłabiło się wobec korony. Podobnie bank centralny Chorwacji kontynuował interwencje na rynkach walutowych w ramach systemu płynnego kierowanego kursu walutowego a chorwacka kuna pozostała w miarę stabilna w stosunku do euro. Bułgarski lew pozostał sztywno powiązany z euro. Euro pozostało generalnie stabilne w stosunku do forinta węgierskiego i rumuńskiego leja, ale umacniało się w stosunku do korony szwedzkiej i franka szwajcarskiego, zaś osłabiało w stosunku do polskiego złotego.

Sytuacja makroekonomiczna, fiskalna i strukturalna w strefie euro

Ożywienie gospodarcze w strefie euro było intensywniejsze w 2017 r., ponieważ dodatni wkład eksportu netto, wspieranego przez mające solidne podstawy globalne ożywienie, zwiększył popyt krajowy (zob. wykres 6). Spożycie indywidualne opierało się na rosnącej zamożności gospodarstw domowych i wzroście zatrudnienia, do którego przyczyniły się uprzednie reformy rynku pracy (zob. ramka 1). Równocześnie wzrosło spożycie publiczne, wnosząc dodatni wkład we wzrost gospodarczy. Inwestycje przedsiębiorstw rosły nadal dzięki bardzo sprzyjającym warunkom finansowania i poprawie rentowności przedsiębiorstw. Inwestycje w budownictwie po spadku do minimum w 2015 r. ewidentnie wzrosły. Inwestycje publiczne również wzrosły w 2017 r. po spadkach z roku poprzedniego.

Lepsza kondycja gospodarki strefy euro w 2017 r.

Spożycie indywidualne w strefie euro nadal rosło w 2017 r., przy czym średnioroczna stopa jego wzrostu kształtowała się na poziomie ok. 1.8%. Głównym czynnikiem kształtującym wzrost konsumpcji był wzrost dochodów z pracy, który w ujęciu nominalnym był wynikiem przede wszystkim zwiększenia liczby zatrudnionych a nie wyższych płac. W tym samym czasie wzrost realnego dochodu do dyspozycji był nieco mniejszy niż w roku ubiegłym. Niskie stopy procentowe także przyczyniały się do wzrostu spożycia indywidualnego. Wskaźnik długu sektora gospodarstw domowych do PKB nie wzrósł a inwestycje w sektorze mieszkaniowym pozostały niskie w porównaniu z okresem sprzed kryzysu.

Wysoki poziom popytu krajowego i zewnętrznego w strefie euro w 2017 r. sprzyjał inwestycjom przedsiębiorstw. Inwestycjom sprzyjały też rosnące zyski przedsiębiorstw, rosnące wykorzystanie mocy produkcyjnych i bardzo akomodacyjna polityka pieniężna, która zmniejszyła płatności odsetek od pożyczek dla firm i złagodziła warunki finansowania. Po uwzględnieniu zmienności wywołanej zmianą w klasyfikacji inwestycji niematerialnych w irlandzkiej metodologii statystycznej wyraźny staje się szeroko zakrojony charakter ożywienia, które odnotowano w takich kategoriach aktywów jak sprzęt transportowy, inne maszyny i urządzenia oraz dobra podlegające prawom intelektualnym. Mimo to niektóre czynniki nadal hamowały działalność inwestycyjną firm, m.in. stabilizacja długoterminowych oczekiwań wzrostu w strefie euro na stosunkowo niskim poziomie (odzwierciedlona przez prognozy z ankiety Consensus Economics o 6- do 10-letnim horyzoncie czasowym), niepewność geopolityczna, niekorzystne cechy instytucjonalne i regulacyjne, jak też dalsze korekty sum bilansowych przedsiębiorstw związane z wysokim zadłużeniem firm w niektórych krajach strefy euro.

Wraz z ożywieniem na rynkach nieruchomości mieszkaniowych w strefie euro również inwestycje budowlane odnotowały dalszą poprawę, choć poziom wyjściowy był niski. Ożywienie to odzwierciedlało wzrost popytu na fali wzrostu dochodów realnych oraz poprawy nastrojów konsumenckich jak też korzystnych rat kredytów hipotecznych i warunków kredytowania. Ożywienie dotyczyło wielu krajów strefy euro, chociaż nadal utrzymywała się znacząca różnica poziomu inwestycji w sektorze budowlanym w porównaniu do poziomu inwestycji sprzed kryzysu.

Wzrost gospodarczy był wspierany przez poprawiający się bilans wymiany handlowej strefy euro z resztą świata w 2017 r., pomimo niekorzystnego wpływu efektywnego kursu wymiany euro. Eksport towarów wzrósł głównie w wymianie z partnerami handlowymi w Europie, ale także z Chinami i Stanami Zjednoczonymi, podczas gdy dynamika wymiany towarowej z Wielką Brytanią i krajami OPEC pozostała niska. Jak w roku poprzednim wzrost eksportu zawdzięczał swoją dynamikę handlowi dobrami zaopatrzeniowymi i końcowymi. Umocnił się handel wewnątrz strefy euro, odwzorowując niesłabnący wzrost popytu wewnętrznego.

Wzrost wielkości produkcji w 2017 r. został zaobserwowany w licznych branżach (zob. wykres 7). Wartość dodana brutto, która już w 2015 r. przekroczyła szczytową wartość sprzed kryzysu, wzrosła średnio o ok. 2,4%. W roku 2017 wzrost wartości dodanej w przemyśle (z wyłączeniem budownictwa) wzrósł do ok. 2,6%, natomiast sektor usług rozwijał się w tempie 2,2%, które również przekraczało wzrost z 2016 r. Równocześnie coraz szybsze było tempo wzrostu wartości dodanej w budownictwie, które wynosiło ok 2,9% i było najwyższe od 2006 r., choć sama wartość dodana była wciąż jeszcze dużo niższa niż przed kryzysem. Dane te potwierdzają coraz bardziej pozytywne tendencje w sektorze budowlanym, które nastały po długim okresie spadków lub niskiego wzrostu, zainicjowanym kryzysem finansowym w 2008 r.

Mimo że ożywienie gospodarcze, które miało miejsce w 2013 r., zaczęło się stopniowo i w umiarkowanym tempie, z czasem ustabilizowało się i rozszerzyło na wszystkie regiony strefy euro. Ten korzystny rozwój sytuacji bardzo różni się od krótkiego ożywienia z lat 2009-2010, kiedy to wzrost produkcji był dość nierówny. Obecne rozszerzenie ekspansji gospodarczej znalazło odzwierciedlenie w znacznie niższym zróżnicowaniu stóp wzrostu wartości dodanej pomiędzy poszczególnymi krajami i sektorami. Polityka pieniężna EBC oraz związane z nią złagodzenie warunków finansowania odegrało kluczową rolę w tym ożywieniu i w konwergencji, jaka miała miejsce między krajami.

Od 2009 r. ważone odchylenie standardowe wzrostu wartości dodanej w ujęciu rocznym w 19 krajach strefy euro, jak też w dziewięciu głównych sektorach gospodarki strefy euro (z wyłączeniem rolnictwa), spadało (zob. wykres 8). Szczyt zróżnicowania międzysektorowego przypadający na rok 2009 był związany z załamaniem globalnego handlu (a w efekcie z konsekwencjami dla sektora przemysłowego) oraz krachem na rynku mieszkaniowym (uderzającym następnie w sektor budownictwa), podczas gdy szczyt zróżnicowania między krajami z 2011 r. miał związek z kryzysem długu państwowego. Ostatnie dane wskazują, że łączne rozproszenie wzrostu wartości dodanej pomiędzy sektorami gospodarki i krajami osiągnęło najniższy poziom od początku istnienia unii gospodarczej i walutowej. Dobrze wróży to wzrostowi gospodarczemu, jako że boom gospodarczy jest na ogół większy i trwalszy, kiedy wzrost oparty jest na solidniejszych podstawach.

Dalszy spadek bezrobocia w strefie euro

W roku 2017 nastąpiło dalsze ożywienie rynków pracy w strefie euro (zob. wykres 9). Do trzeciego kwartału 2016 r. liczba osób zatrudnionych w strefie euro była o 1,7% wyższa niż w odpowiednim kwartale 2016 r., czyli była ponad 5,0% wyższa od ostatniego lokalnego minimum odnotowanego w drugim kwartale 2013 r. W wyniku poprawy sytuacji gospodarczej zatrudnienie wzrosło o ok. 7,5 miliona osób. W ten sposób przekroczyło ono swoje przedkryzysowe maksimum z pierwszego kwartału 2008 r. i osiągnęło najwyższy poziom od momentu wprowadzenia euro. Wzrost zatrudnienia w okresie ożywienia gospodarczego nastąpił w większości krajów i sektorów.

W pierwszych trzech kwartałach 2017 r. liczba przepracowanych godzin rosła mniej więcej w tym samym tempie co zatrudnienie, odzwierciedlając generalnie stabilną średnią liczbę przepracowanych godzin na pracownika. Roczny wzrost wydajności na osobę pozostał niski, wyniósł średnio około 0,8% przez pierwsze trzy kwartały 2017 r. w porównaniu do średniej stopy wzrostu wynoszącej 0,4% w 2016 r.

W 2017 r. stopa bezrobocia nadal spadała, osiągając w grudniu 8,7%, co było najniższą wartością obserwowaną od początku 2009 r. (zob. wykres 9). Spadek bezrobocia, który rozpoczął się w drugiej połowie 2013 r., był widoczny we wszystkich grupach wiekowych i w przypadku obu płci i miał miejsce w sytuacji dalszych wzrostów podaży pracy. Jednakże bardziej pojemne miary niepełnego wykorzystania zasobów pracy pozostały wysokie ( por. ramka 1).

Wzrosty płac oraz inflacja nadal ograniczone

Średnia stopa inflacji ogólnej w strefie euro, mierzona przy pomocy zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych (HICP) wzrosła do 1,5% w 2017 r. z 0,2% w 2016 r. Wzrost ten w znacznej mierze odzwierciedlał większy udział cen energii, a w mniejszym stopniu cen żywności. Inflacja bazowa, mierzona przy pomocy inflacji HICP z wyłączeniem żywności i energii, odnotowała śladowy wzrost z 0,9% w 2016 r. do średnio 1,0% w 2017 r., a presja kosztów krajowych pozostawała raczej ograniczona (zob. wykres 10).

Zmiany stopy ogólnej inflacji HICP w ciągu roku również były w znacznym stopniu kształtowane przez ceny energii. Wyższe ceny ropy naftowej na początku roku oraz efekty bazowe związane z sytuacją rok wcześniej zwiększyły inflację ogólną w lutym 2017 r. do maksymalnej wartości 2,0%. W wyniku spadku cen ropy efekty tego wzrostu inflacji zostały zasadniczo zniwelowane w połowie roku. Związane z pogodą gwałtowne wzrosty cen owoców i warzyw skutkowały dużym udziałem żywności nieprzetworzonej na początku roku, podczas gdy w drugiej połowie roku największy udział miały ceny żywności przetworzonej. Odzwierciedlało to po części sytuację na wcześniejszym etapie łańcucha cenowego, tzn. cen surowców żywnościowych i cen producenta rolnego, które powoli przeniosły się na ceny konsumpcyjne.

Jeśli odfiltrować wpływ tych typowo bardziej zmiennych składników, inflacja HICP z wyłączeniem energii i żywności nadal utrzymywała się na podobnym poziomie co niewysokie stopy z 2016 r., chociaż mniej więcej w połowie roku nastąpił jej chwilowy umiarkowany wzrost. Zarówno inflacja HICP z wyłączeniem żywności i energii, jak też inne miary inflacji bazowej nie wykazały przekonujących oznak stałego trendu wzrostowego w drugiej połowie roku (zob. dyskusję na temat niskiej inflacji bazowej w strefie euro w ramce 2).

Brak jest również przekonujących oznak takiego trendu w przypadku stóp inflacji w dwóch głównych kategoriach inflacji HICP z wyłączeniem energii i żywności, tzn. w kategorii towarów przemysłowych z wyłączeniem energii i usług. Towary przemysłowe z wyłączeniem energii były, ogólnie rzecz biorąc, stosunkowo stabilne, ze średnią 0,4% w 2017 r., tj. taką samą jak rok wcześniej . Sugerowało to raczej małą presję na wzrost cen, jako że ani wcześniejsze wzrosty cen ropy, ani uprzednie osłabienie euro nie wygenerowały wyraźnych efektów przenoszenia na końcowe ceny konsumpcyjne. Podczas gdy roczna dynamika zmian cen importu dóbr konsumpcyjnych z wyłączeniem żywności wykazała spodziewaną odpowiedź na zmiany stóp procentowych, ich wpływ był ograniczany przez fakt, że roczna stopa wzrostu cen producenta w przypadku handlu wewnętrznego dobrami konsumpcyjnymi z wyłączeniem żywności była w ciągu roku dość niska. Ograniczone presje pojawiające się w przypadku produkcji krajowej i łańcuchów detalicznych również prawdopodobnie odzwierciedlały łagodzącą rolę marży zysku na różnych etapach. Inflacja cen usług wynosiła średnio 1,4% w 2017 r. i w związku z tym była wyższa niż w 2016 r., a jednocześnie znacząco niższa niż średnia długoterminowa. Zahamowanie wzrostu pod koniec 2017 r. było częściowo związane ze szczególnymi czynnikami, lecz wydaje się, że ceny usług znajdowały się bardziej ogólnie pod wpływem ograniczonej wewnętrznej presji kosztowej.

Wewnętrzne presje kosztowe mierzone przy pomocy deflatora PKB nieco wzrosły, ale generalnie w 2017 r. pozostały niskie (zob. wykres 11). Roczny wzrost przeciętnego wynagrodzenia osiągnął punkt zwrotny w połowie 2016 r. i stopniowo wzrastał, osiągając 1,7% w trzecim kwartale 2017 r. Do czynników, które mogły hamować dynamikę wynagrodzeń, zaliczają się znaczny zastój na rynku pracy (zwłaszcza jeśli także weźmie się pod uwagę niewykorzystane zasoby pracy), mały wzrost wydajności pracy, wpływ niskiej przeszłej inflacji za pośrednictwem formalnych i nieformalnych planów indeksacyjnych jak też wciąż odczuwalny wpływ reform rynku pracy wdrożonych w niektórych krajach w trakcie kryzysu finansowego. Wyższy wzrost wynagrodzeń nie przełożył się na wyższy wzrost jednostkowych kosztów pracy, jako że wydajność pracy również wzrosła Presja kosztowa wynikająca ze zmiennych zysków (mierzonych w kategoriach nadwyżki operacyjnej brutto) pozostawała stosunkowo ograniczona, częściowo odzwierciedlając niekorzystny wpływ pogorszenia warunków handlu związanych z wyższymi cenami ropy naftowej.

Długoterminowe oczekiwania inflacyjne w 2017 r. były wyższe niż w 2016 r. Oczekiwania inflacyjne w horyzoncie 5 lat według wyników rynkowych badań ankietowych prowadzonych przez EBC wśród analityków zawodowo zajmujących się prognozowaniem pozostały przez szereg kwartałów niezmienione na poziomie 1,8% i lekko wzrosły do 1,9% w ankiecie z czwartego kwartału 2017 r. Rynkowe miary długoterminowych oczekiwań inflacyjnych, takie jak stopa 5-letniego swapa indeksowanego stopą inflacji, za 5 lat również wzrosły a prawdopodobieństwo deflacji implikowane przez rynki opcji na inflację pozostały bardzo niskie. W tym samym czasie projekcje rynkowych miar oczekiwań inflacyjnych nadal sygnalizowały przedłużający się okres niskiej inflacji przy bardzo stopniowym powrocie do poziomu poniżej, ale blisko 2%.

Neutralna polityka fiskalna i wspierające ją reformy strukturalne

Sprzyjające warunki cykliczne i niskie koszty odsetkowe doprowadziły do dalszego spadku nominalnego deficytu budżetowego instytucji rządowych i samorządowych w 2017 r. w strefie euro traktowanej jako całość. Zgodnie z projekcją ekspertów makroekonomicznych Eurosystemu z grudnia 2017 r. deficyt budżetowy strefy euro obniżył się z 1,5% PKB w 2016 r. do 1,1% PKB w 2017 r. (zob. wykres 12). Udział strukturalnych działań konsolidacyjnych był, średnio biorąc, ograniczony.

Projekcje makroekonomiczne ekspertów Eurosystemu sugerują, że polityka fiskalna w strefie euro w 2017 r. była generalnie neutralna, jeśli mierzyć ją zmianą skorygowanego cyklicznie pierwotnego salda budżetowego (zob. wykres 12)^[1]. W przypadku strefy euro jako całości neutralną politykę fiskalną można postrzegać jako właściwy sposób zrównoważenia potrzeby stabilności gospodarczej z równowagą finansów publicznych. Niemniej z perspektywy pojedynczych krajów struktura zagregowanej polityki fiskalnej w strefie euro była nieoptymalna. Niektóre kraje strefy euro, które powinny zaostrzyć politykę fiskalną, tj. kraje z wciąż wysokim wskaźnikiem zadłużenia publicznego do PKB, nie wdrożyły strukturalnych korekt fiskalnych, które ograniczyłyby ryzyko dla zdolności do obsługi zadłużenia. W tym samym czasie niektóre inne kraje mające stabilną sytuacją fiskalną nie wykorzystały dobrej koniunktury do przeprowadzenia zmian systemowych.

Według projekcji ekspertów Eurosystemu poprawiające się pierwotne saldo budżetowe, wzrost gospodarczy i niskie stopy procentowe skutkowały dalszą redukcją zagregowanego wskaźnika zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych w strefie euro z 88,9% w 2016 r. do 87% w 2017 r. (zob. wykres 13). Niemniej poziom zadłużenia publicznego w wielu krajach strefy euro wciąż był wysoki, co narażało je na konsekwencje w przypadku nagłej zmiany stóp procentowych lub ponownej niestabilności rynków.

Wymogi paktu na rzecz stabilności i wzrostu pakt stabilności i wzrostu były przestrzegane przez państwa członkowskie w różnym stopniu. Korzystnie natomiast kształtowało się przestrzeganie kryterium nominalnego deficytu. Po zamknięciu procedury nadmiernego deficytu wobec Grecji i Portugalii w 2017 r. i wraz ze spodziewanym skorygowaniem nadmiernego deficytu fiskalnego przez Francję w 2017 r. Hiszpania pozostanie jedynym krajem strefy euro podlegającym tej procedurze w roku 2018. Natomiast przestrzeganie wymogów podjęcia strukturalnych działań fiskalnych, przewidzianych w ramach prewencji zalecanej przez pakt na rzecz stabilności i wzrostu, było generalnie niezadowalające, co znalazło odbicie w prognozie gospodarczej Komisji Europejskiej z jesieni 2017 r.

Generalnie doświadczenie kryzysu pokazało, że bardziej elastyczne gospodarki są bardziej odporne na szoki, szybciej się odbudowują i mają większy długoterminowy wzrost gospodarczy. Ponadto kraje strefy euro, które zreformowały swoje rynki produktów i/lub rynki pracy, widzą już efekty swoich wysiłków, a należy się spodziewać jeszcze większych korzyści przy wsparciu polityki finansowej i makroekonomicznej.

Mimo że ożywienie gospodarcze trwało i obejmowało nowe obszary można było zrobić więcej, żeby pokonać główne przeszkody na drodze do bardziej trwałego i szerzej odczuwalnego wzrostu w strefie euro, np. wprowadzić reformy strukturalne przyczyniające się do wzrostu wydajności pracy – która stanowi główny czynnik podnoszący standard życia^[2] – czy też podjąć działania naprawcze w stosunku do bilansów i zwiększyć efektywność procedur sądowych i pozasądowych^[3].

W ramce 3 przedstawiono argumenty za tezą, że akomodacyjny charakter polityki pieniężnej nie szkodzi wdrażaniu reform, niemniej poważniejsze reformy rzadko są wprowadzane w życie, gdy sytuacja makroekonomiczna do tego nie zmusza. Jednocześnie inne przeszkody na drodze wprowadzenia reform, takie jak uwarunkowania polityczne i gra interesów, nadal ocenia się jako istotne^[4].

Komisja Europejska w swojej ocenie wdrożenia reformy opartej na zaleceniach dla poszczególnych krajów doszła do wniosku, że w bardzo niewielu przypadkach rekomendacje te zostały „w pełni wzięte pod uwagę“ lub „poczyniono znaczący postęp" w celu ich wypełnienia, zaś większość przypadków można skwitować określeniem „pewien postęp", „ograniczony postęp" lub „brak postępu". Sugeruje to, że sporo pozostaje do zrobienia w kwestii wdrażania reform.

Sytuacja finansowa i monetarna

W 2017 r. sytuację na rynkach finansowych strefy euro w znacznym stopniu kształtowały pozytywne perspektywy makroekonomiczne, a także akomodacyjna polityka pieniężna prowadzona przez EBC. W rezultacie, stopy procentowe rynku pieniężnego i rentowność obligacji o dłuższej zapadalności utrzymywały się na bardzo niskich poziomach. Ponadto ceny akcji zarówno banków, jak i przedsiębiorstw niefinansowych (NFC) istotnie wzrosły, ponieważ lepsze perspektywy makroekonomiczne przełożyły się na wyższe oczekiwania dotyczące zysków i większy apetyt na ryzyko. Znacząco wzrosła podaż pieniądza, obserwowano również dalszy stopniowy wzrost akcji kredytowej.

Stabilizacja stóp procentowych rynku pieniężnego strefy euro na bardzo niskich poziomach

Na tle niezmienionych podstawowych stóp procentowych EBC i akomodacyjnej polityki pieniężnej kontynuowanej przez cały rok 2017, stopy procentowe rynku pieniężnego pozostały na wyjątkowo niskim poziomie.

Średnia referencyjna stawka międzybankowych operacji depozytowych typu overnight na rynku pieniężnym strefy euro (EONIA) utrzymywała się na stabilnym poziomie i wyniosła średnio około − 36 pkt. bazowych (zob. wykres 14), natomiast 3-miesięczny wskaźnik referencyjny niezabezpieczonych depozytów międzybankowych w euro (EURIBOR) nieco spadł i ustabilizował się na poziomie około − 33 pkt. bazowych. Było to spójne z trendem wzrostowym nadwyżki płynności utrzymywanej przez sektor bankowy strefy euro, wynikającym z zastosowania przez EBC niestandardowych środków polityki pieniężnej. W ciągu roku, nadwyżka płynności wzrosła o 600 mld euro osiągając poziom około 1.800 mld euro do końca 2017 r. (zob. także rozdział 2.3). W segmencie instrumentów zabezpieczonych rynku pieniężnego, oprocentowanie umów z udzielonym przyrzeczeniem odkupu (repo) dla zabezpieczeń wydawanych przez państwa strefy euro utrzymywało się na różnych poziomach. Niektóre stopy repo były zbliżone do poziomu oprocentowania depozytu jednodniowego w EBC, natomiast inne utrzymywały się znacznie poniżej tego poziomu, odzwierciedlając różne warunki rynkowe w poszczególnych segmentach. Na przykład silny popyt na wysokiej jakości zabezpieczenia znalazł odzwierciedlenie w istotnych zmianach stóp procentowych na koniec każdego kwartału.

Dochodowość obligacji skarbowych strefy euro pozostawała zasadniczo na stabilnym poziomie, a ceny akcji istotnie wzrosły.

W 2017 r. dochodowość obligacji skarbowych strefy euro była zasadniczo stabilna, chociaż powyżej średniej z 2016 r., co odzwierciedlało bilans wpływu stopniowej poprawy zarówno krajowych, jak i globalnych perspektyw makroekonomicznych (zob. wykres 15), związanej z tym eliminacji ryzyka deflacji oraz kontynuację akomodacyjnej polityki pieniężnej przez EBC. Ważona PKB średnia dochodowości 10-letnich obligacji skarbowych strefy euro wyniosła 1,0% na dzień 29 grudnia 2017 r. i nie zmieniła się w stosunku do średniej odnotowanej w grudniu 2016 r. Spread 10-letnich obligacji skarbowych strefy euro w stosunku do dochodowości niemieckich 10-letnich obligacji obniżył się, w szczególności dla Portugalii i Grecji przy jednoczesnej poprawie ich ratingów kredytowych w 2017 r.

W 2017 r. ceny akcji w strefie euro silnie wzrosły, przy jednoczesnej poprawie krajowego i globalnego wzrostu gospodarczego i niskich stopach procentowych. Co więcej, ogólny indeks cen akcji NFC wzrósł o 12% w roku 2017, natomiast indeks cen akcji banków zwiększył się o 14%. Ceny akcji NFC w Stanach Zjednoczonych rosły nieco szybciej niż ceny akcji w strefie euro, dzięki oczekiwanemu pozytywnemu wpływowi na przychody z planowanych cięć w podatkach od osób prawnych. Niemniej jednak zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w strefie euro, premia za ryzyko kapitałowe^[33], która mierzy nadwyżkę zysku oczekiwanego przez inwestorów z tytułu posiadania akcji, a nie obligacji długoterminowych, pozostawała na poziomie istotnie wyższym niż przed wybuchem kryzysu finansowego w 2008 r.

Wzrost zewnętrznych przepływów finansowych NFC i gospodarstw domowych

Ogólnie, warunki finansowania nadal sprzyjały inwestycjom przedsiębiorstw. W 2017 r. przepływy finansowania zewnętrznego NFC wzrosły i przekroczyły średni poziom obserwowany w 2016 r. (zob. wykres 17). Z perspektywy długoterminowej, do poprawy przepływów finansowania zewnętrznego NFC w stosunku do niskich poziomów odnotowanych w czwartym kwartale roku 2013 przyczyniały się: (a) korzystne koszty finansowania, w tym złagodzenie warunków udzielania kredytów bankowych; (b) dalszy wzrost działalności gospodarczej oraz (c) większa liczba fuzji i przejęć. Do stworzenia sprzyjających warunków dostępu NFC do finansowania rynkowego przyczyniała się także akomodacyjna polityka pieniężna EBC, w szczególności program skupu aktywów. Zwłaszcza program skupu aktywów korporacyjnych (CSPP), który został wprowadzony w czerwcu 2016 r., sprzyjał emisjom dłużnych papierów wartościowych netto przez NFC (zob. rozdział 2.2).

Pozabankowe źródła finansowania nabrały zdecydowanie większego znaczenia od początku kryzysu^[34]. O ile przepływy netto kredytów udzielanych przez monetarne instytucje finansowe (MIF) zmniejszały się i osiągnęły wartość ujemną w niektórych latach w okresie kryzysu i w jego następstwie, przepływy środków finansowych z innych źródeł (np. emisja akcji notowanych i nienotowanych na giełdzie oraz instrumentów dłużnych) pozostały dodatnie. Rosnący udział finansowania ze źródeł pozabankowych w łącznym finansowaniu NFC w strefie euro odzwierciedla czynniki zarówno cykliczne, jak i strukturalne (zob. ramka 4). Podsumowując, przepływy netto kredytów z MIF do NFC osiągnęły ponownie wartość dodatnią od 2014 r.

Pod względem salda, kredyty nadal stanowiły najważniejszy instrument finansowy oferowany przez cały sektor finansowy strefy euro, stanowiąc około 56% łącznych kredytów udzielonych NFC w trzecim kwartale 2017 r. Akcje notowane na giełdzie w dyspozycji sektora finansowego stanowiły około 29% ogółu notowanych akcji wyemitowanych przez NFC, czyli nieco więcej niż w 2013 r. Dłużne papiery wartościowe w posiadaniu sektora finansowego (z wyłączeniem Eurosystemu) stanowiły około 68% ogółu dłużnych papierów wartościowych wyemitowanych przez NFC w trzecim kwartale 2017 r., czyli nieco powyżej poziomu odnotowanego w 2013 r. MIF były nadal najważniejszymi źródłami finansowania kredytowego dla NFC, dostarczając około 73% kredytów NFC całego sektora finansowego w trzecim kwartale 2017 r., chociaż udział ten był nieco niższy niż w roku 2013^[35].

Roczna stopa wzrostu kredytów dla gospodarstw domowych ogółem także zwiększyła się w 2017 r., głównie na skutek przyrostu kredytów bankowych. Z punktu widzenia poszczególnych komponentów kredytów bankowych, kredyty na zakup domu pozostały najbardziej istotnym czynnikiem wzrostu kredytów dla gospodarstw domowych ogółem. Jednocześnie wzrost kredytów konsumenckich nabrał tempa, natomiast wielkość akcji kredytowej w pozostałych segmentach zmniejszyła się.

Ponadto w pierwszych trzech kwartałach 2017 r. majątek netto gospodarstw domowych zwiększał się w szybkim tempie. Zwłaszcza nieprzerwany wzrost cen nieruchomości mieszkaniowych spowodował znaczny zysk z wyceny nieruchomości gospodarstw domowych (zob. ramka 6). Wzrost cen akcji w roku 2017 doprowadził również do wzrostu wartości aktywów finansowych w dyspozycji gospodarstw domowych oraz w istotny sposób przyczyniał się do wzrostu majątku netto. Zadłużenie brutto gospodarstw domowych – mierzone odsetkiem nominalnego dochodu brutto do dyspozycji gospodarstwa domowego – nadal spadało w 2017 r., pozostając jednak na poziomie znacznie przekraczającym średnią sprzed kryzysu.

Wzrost akcji kredytowej nadal stosunkowo stabilny

W 2017 r., wzrost podaży pieniądza był nadal stosunkowo silny (zob. wykres 18). W grudniu 2017 r. roczna dynamika szerokiego agregatu M3 wyniosła 4,6%, w porównaniu z 5,0% na koniec 2016 r. Wzrost podaży pieniądza zaobserwowany w 2017 r. był zasadniczo zgodny ze stabilnym tempem ekspansji pieniężnej obserwowanym od połowy 2015 r. Dynamika M3 była w dalszym ciągu napędzana najbardziej płynnymi składnikami agregatu, z uwagi na niski koszt alternatywny posiadania płynnych depozytów w środowisku bardzo niskich stóp procentowych i płaskiej krzywej dochodowości. Trwająca ekspansja gospodarcza oraz niestandardowe działania EBC, w szczególności program skupu aktywów (APP), stanowiły dodatkowe istotne czynniki zmian sytuacji pieniężnej w strefie euro. Wzrost agregatu M1, napędzany przyrostem depozytów jednodniowych gospodarstw domowych i NFC, zasadniczo nie zmienił się, osiągając poziom 8,6% w grudniu 2017 r., w porównaniu z poziomem 8,8% odnotowanym w grudniu 2016 r.

Krajowe czynniki kreacji pieniądza pozostały głównym motorem wzrostu podaży pieniądza

Skup obligacji skarbowych przez Eurosystem (zob. czerwone kolumny na wykresie 19), prowadzony głównie w ramach programu zakupu papierów wartościowych wyemitowanych przez sektor publiczny, miał korzystny wpływ na wzrost M3. Począwszy od kwietnia 2017 r., średnie miesięczne zakupy w ramach APP uległy zmniejszeniu o 20 mld euro, ograniczając oddziaływanie tego skupu na wzrost M3. Ponadto krajowe czynniki kreacji pieniądza inne niż kredyty dla instytucji rządowych i samorządowych miały pozytywny wpływ na wzrost M3 w całym roku 2017 (zob. niebieskie kolumny na wykresie 19). Przyczyniły się do tego dwa czynniki. Po pierwsze, trwające ożywienie akcji kredytowej w sektorze prywatnym (zob. wykres 18) miało pozytywny wpływ na wzrost M3. Pozycja ta obejmuje zarówno kredyty MIF dla sektora prywatnego, jak i papiery wartościowe MIF wyemitowane przez niemonetarne instytucje finansowe w sektorze prywatnym strefy euro. Obejmuje to również skup dłużnych papierów wartościowych niemonetarnych instytucji finansowych w ramach CSPP. Po drugie, utrzymujący się spadek poziomu długoterminowych zobowiązań finansowych MIF (z wyłączeniem kapitału i rezerw), które należą do czynników krajowych innych niż kredyty dla instytucji rządowych i samorządowych, wspierał wzrost M3. Roczne tempo zmian takich zobowiązań pozostaje ujemne od drugiego kwartału 2012 r., częściowo dzięki wpływowi ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących, które mogły działać jako alternatywa dla długoterminowego finansowania rynkowego. Sytuacja ta wynika częściowo ze stosunkowo płaskiej krzywej dochodowości, w związku z działaniami EBC z zakresu polityki pieniężnej, w wyniku których utrzymywanie depozytów długoterminowych i obligacji bankowych stało się mniej korzystne dla inwestorów. Natomiast sprzedaż obligacji skarbowych przez MIF strefy euro, z wyłączeniem Eurosystemu, przyczyniła się do ujemnego rocznego tempa zmian kredytów udzielanych instytucjom rządowym i samorządowym przez MIF, z wyłączeniem Eurosystemu i osłabiła wzrost M3 (zob. zielone kolumny na wykresie 19). Ponadto, pozycja aktywów zagranicznych MIF wciąż pozostawała głównym czynnikiem wzrostu M3 w skali rocznej (zob. żółte kolumny na wykresie 19).

Polityka pieniężna: cierpliwość, wytrwałość i ostrożność

Celem działań w zakresie polityki pieniężnej podejmowanych w ciągu ostatnich lat przez EBC jest wsparcie ożywienia gospodarczego w strefie euro oraz przywrócenie inflacji do poziomu poniżej, ale w pobliżu 2% w średnim okresie. Działania te skutecznie przekładały się na warunki finansowania gospodarstw domowych i firm. W 2017 r. suma bilansowa Eurosystemu w dalszym ciągu rosła, głównie dzięki kontynuacji programu skupu aktywów (APP) oraz dłuższym ukierunkowanym operacjom refinansującym.

Kurs polityki pieniężnej: zdecydowanie ekspansywna polityka pieniężna

Ożywienie gospodarcze na początku roku nadal się umacniało, lecz słaba inflacja bazowa wymagała podjęcia konkretnych działań

W następstwie decyzji podjętych przez Radę Prezesów w grudniu 2016 r., środki polityki pieniężnej EBC w dalszym ciągu skutecznie przekładały się na finansowanie rynkowe i warunki kredytowania firm i gospodarstw w strefie euro (zob. rozdział 2.2)^[42]. Mimo, że ryzyko wystąpienia zagrożeń dla perspektyw gospodarczych generalnie zmniejszyło się, jego prawdopodobieństwo utrzymało się, co było w głównej mierze związane z sytuacją globalną, niepewnością polityczną i utrzymującą się słabością bilansów niektórych sektorów. Ponadto perspektywy wzrostu inflacji w strefie euro nadal zależały od wyjątkowo korzystnych warunków finansowania, związanych przede wszystkim z akomodacyjnym kursem polityki pieniężnej.

Kontrola konfrontująca wyniki analizy ekonomicznej z sygnałami pochodzącymi z analizy monetarnej potwierdziła, że pomimo coraz silniejszego ożywienia gospodarczego znaczny poziom akomodacji polityki pieniężnej był niezbędny do stymulowania presji inflacyjnej w strefie euro w sposób trwały i zrównoważony. Stąd konieczność prowadzenia przez Radę Prezesów zdecydowanej polityki, potwierdzającej decyzje podjęte na posiedzeniu decyzyjnym w sprawie polityki pieniężnej w grudniu 2016 r. Wiązało się to z pozostawieniem na niezmienionym poziomie podstawowych stóp procentowych EBC (zob. wykres 20) i potwierdzeniu zarówno planowanego tempa, jak i horyzontu programu skupu aktywów (APP) oraz zapowiedziami Rady Prezesów dotyczącymi stóp procentowych i programu skupu aktywów (APP).

Zmiany dotyczące zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej w odpowiedzi na niższe prognozy ryzyka i mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych nieprzewidzianych okoliczności

Do połowy 2017 r. ożywienie gospodarcze dalej się umacniało; prognozowano, że wzrost produkcji będzie postępować nieco szybciej niż poprzednio zakładano, obejmując swoim zasięgiem kolejne kraje i sektory. W związku z tym w czerwcu 2017 r. Rada Prezesów zmieniła swoją ocenę zagrożenia dla perspektyw wzrostu na zasadniczo zrównoważone. Z uwagi na bardziej stabilne i wyższe tempo wzrostu, zagrożenia dla perspektyw stabilności cen również się zmniejszyły, w związku z czym prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych scenariuszy, takich jak ryzyko dezinflacji, zdecydowanie się oddaliło.

Aby dostosować swoją komunikację do niższych prognoz ryzyka Rada Prezesów podjęła w czerwcu 2017 r. decyzję aby w swoich zapowiedziach przyszłej polityki pieniężnej (ang. forward guidance) dotyczących przewidywanej ścieżki podstawowych stóp procentowych EBC nie odwoływać się do dalszych obniżek stóp procentowych, co dotąd sygnalizowało potencjalną reakcję polityki na wystąpienie bardzo poważnych nieprzewidzianych okoliczności. Jednocześnie jednak Rada Prezesów podkreśliła konieczność zachowania cierpliwości w oczekiwaniu na stopniowe narastanie presji inflacyjnej. Powtórzyła ona również, że będzie konsekwentnie wykorzystywać środki polityki pieniężnej w celu zachowania wyższego stopnia akomodacji polityki pieniężnej, nadal niezbędnej do systematycznej korekty ścieżki inflacji.

Zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej dotyczące zarówno stóp procentowych, jak i programu skupu aktywów (APP) odzwierciedlają znaczenie interakcji poszczególnych narzędzi polityki w kształtowaniu kursu polityki pieniężnej. Poszczególne elementy kompleksowego pakietu środków polityki monetarnej wzajemnie się uzupełniają i wzmacniają w utrzymaniu wysoce akomodacyjnych warunków finansowania niezbędnych do wspierania powrotu inflacji do poziomów poniżej, lecz w pobliżu 2%, w średnim okresie oraz jej stabilizacji. W tym względzie zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej Rady Prezesów w 2017 r. dotyczyły nie tylko warunków, w których bodźce wzmacniające zostałyby cofnięte, lecz również kolejności zmian w zakresie środków polityki pieniężnej.

Parametry środków polityki monetarnej zostały skorygowane w październiku, z zachowaniem bardzo korzystnych warunków finansowania

Informacje napływające w trzecim kwartale 2017 r., w tym projekcje makroekonomiczne ekspertów EBC, w dalszym ciągu sygnalizowały trwałe ożywienie gospodarcze o szerokim zasięgu widoczne w wielu krajach i sektorach. Niesłabnące wysokie tempo wzrostu gospodarczego nadal utrzymywało Radę Prezesów w przekonaniu, że inflacja będzie stopniowo zmierzać w kierunku średniookresowego poziomu poniżej, lecz w pobliżu 2%, pod warunkiem utrzymania bardzo korzystnych warunków finansowania. Jednocześnie inflacja była w dalszym ciągu ograniczona, a miary inflacji bazowej nie wykazywały jeszcze wyraźnych oznak trendów wzrostowych. Można było uznać, że słaba inflacja nadal odzwierciedla znaczne spowolnienie na rynkach produkcji i pracy, pomimo nieco wyższego wzrostu płac. Ostrożność nakazywała więc stosowanie zdecydowanych bodźców monetarnych w celu zapewnienia systematycznej korekty ścieżki inflacji, co uzasadniało dostosowanie parametrów instrumentów polityki pieniężnej w sposób wykraczający poza bieżący rok.

W związku z tym w październiku 2017 r. Rada Prezesów podjęła szereg decyzji zmierzających do realizacji swojego celu stabilności cen.

• Po pierwsze, podkreśliła ona, że spodziewa się utrzymania podstawowych stóp procentowych na obecnym poziomie przez dłuższy okres, istotnie wykraczający poza horyzont skupu netto aktywów.
• Po drugie, lepsze perspektywy gospodarcze i wzrastające przekonanie, że inflacja będzie zmierzać ku pożądanym poziomom pozwoliły Radzie Prezesów na zmniejszenie intensywności programu skupu aktywów (APP). Skup miałaby być kontynuowany na poziomie 30 mld euro miesięcznie od stycznia 2018 r. do końca września 2018 r., lub, w razie konieczności, dłużej, a w każdym razie do czasu trwałej korekty ścieżki inflacji. Ponadto Rada Prezesów powtórzyła, że będzie konsekwentnie zwiększać skalę oraz/lub wydłużać czas trwania programu skupu aktywów (APP) w razie pogorszenia perspektyw gospodarczych lub zakłócenia dalszej systematycznej korekty ścieżki inflacji z powodu otoczenia finansowego.
• Po trzecie, ogłosiła, że wypłaty kwoty głównej papierów wartościowych zakupionych w ramach APP będą reinwestowane z chwilą osiągnięcia wymagalności, przez tak długi okres czasu, jak będzie to konieczne, poza horyzont skupu netto aktywów. Zachowanie dotychczasowego poziomu skupu aktywów przyczyni się do utrzymania zarówno warunków płynności, jak i odpowiedniego kursu polityki pieniężnej.
• Po czwarte, prowadzenie przetargów o stałej stopie procentowej w zakresie operacji refinansujących zostało przedłużone przynajmniej do końca okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej w 2019 r. w celu zapewnienia sprawnego wdrażania polityki pieniężnej, przy jednoczesnym zachowaniu korzystnych warunków na rynkach pieniężnych strefy euro.

Dalsze istotne wsparcie monetarne z racji dodatkowego skupu netto aktywów, pokaźnych zapasów nabytych aktywów oraz przyszłych inwestycji, a także zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej w zakresie stóp procentowych, doprowadzi do utrzymania bardzo korzystnych warunków finansowania, które są cały czas niezbędne aby wspierać powrót i stabilizację inflacji na poziomach poniżej, lecz w pobliżu 2% w średnim okresie, zgodnie z celem stabilności cen.

Efektywna transmisja środków polityki pieniężnej EBC

Podejmowane od czerwca 2014 r. działania z zakresu polityki pieniężnej nadal wpływały korzystnie na warunki kredytowania firm i gospodarstw domowych, przyczyniając się do zwiększenia akcji kredytowej w strefie euro także w roku 2017. Dzięki regularnemu skupowi aktywów w ramach APP, konsekwentnie niskim podstawowym stopom procentowym, zapowiedziom przyszłej polityki pieniężnej (ang. forward guidance) na temat tych dwóch instrumentów, a także dłuższym operacjom refinansującym (TLTRO), stworzono wyjątkowo łagodne warunki finansowania, istotnie przyczyniając się do ożywienia gospodarczego w strefie euro.

Realizacja programu APP przebiegała sprawnie, zarówno w zakresie skupu instrumentów sektora prywatnego, obejmującego skup papierów zabezpieczonych aktywami (program ABSPP), sektora przedsiębiorstw (CSPP) oraz trzeci program skupu listów zastawnych (CBPP3), jak i w odniesieniu do skupu papierów sektora publicznego (PSPP). To ostatni program obejmuje obligacje emitowane przez rządy centralne strefy euro, regionalne instytucje rządowe, agencje i instytucje ponadnarodowe. Kwoty skupu były na ogół zgodne z wyznaczonymi przez Radę Prezesów celami miesięcznymi. Pomiędzy styczniem a marcem wynosiły one 80 mld euro miesięcznie, a od kwietnia do grudnia – 60 mld euro miesięcznie (zob. wykres 21). Ze względu na sezonowe wahania płynności rynku, kwoty skupu nie osiągnęły założonego poziomu w sierpniu i grudniu. Zostało to jednak zrównoważone nieco większymi zakupami w ciągu pozostałych miesięcy roku. Również na poziomie poszczególnych krajów miesięczny poziom skupu podlegał pewnym wahaniom z powodu rosnącej roli reinwestycji kwot wykupu zapadających obligacji zakupionych w ramach PSPP, prowadzonej od marca 2017 r. W ogólnym ujęciu, odchylenia miesięcznych kwot skupu od zamierzonych poziomów były minimalne. Całkowita wartość aktywów w dyspozycji PSPP, będąca właściwą miarą rozkładu kwot skupu – jako że uwzględnia skup zamienny i wygładza wahania reinwestycji zapadających aktywów – pozostała ściśle w zgodzie z zamierzonym podziałem według klucza kapitałowego.

W ramach ostatniej operacji TLTRO-II, przeprowadzonej w marcu 2017 r., zrealizowano transakcje na kwotę brutto 233,5 mld euro, co przekładało się na wzrost płynności o 204 mld euro^[45]. We wszystkich operacjach TLTRO-II (TLTRO-II.1 do TLTRO-II.4) banki strefy euro pożyczyły ogółem 740,2 mld euro, czyli 62% całkowitej puli środków, wynoszącej 1200 mld euro.

Decyzje z zakresu polityki pieniężnej oddziałują na gospodarkę za pośrednictwem trzech kanałów transmisji: kanału sygnalizacyjnego, kanału równoważenia portfeli i kanału bezpośredniego^[46]. W odniesieniu do pierwszego kanału, program APP wzmacniał wiarygodność zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej EBC co do utrzymania podstawowych stóp procentowych na obecnym poziomie przez dłuższy czas. Obniżając składową „oczekiwania" długoterminowych stóp procentowych, ujemna stopa depozytowa wzmocniła wpływ APP na wszystkich odcinkach krzywej dochodowości. Co do kanału drugiego, program APP skłonił inwestorów do zmiany struktury swoich portfeli na rzecz aktywów bardziej ryzykownych segmentów rynku. Nieprzerwane zakupy aktywów skutkowały zastąpieniem części zasobów obligacji średnio- i długoterminowych rezerwami banku centralnego, będącymi w dyspozycji sektora bankowego, co dla inwestorów oznaczało niższe ryzyko czasu trwania (zob. podrozdział 2.3). Towarzysząca temu obniżka premii terminowych stwarzała zachęty do inwestowania w inne aktywa, np. kredyty dla gospodarstw domowych i firm. W ten sposób zapewniono transmisję bodźców polityki pieniężnej także do kredytobiorców pozbawionych dostępu do rynków kapitałowych. Po trzecie, wpływ TLTRO realizowany jest z pomocą mechanizmu bezpośredniego przełożenia. Poziom odsetek należnych od banków z tytułu środków pożyczonych w ramach programu zależy bowiem od prowadzonej przez nie akcji kredytowej dla gospodarstw domowych i firm. Zapewnia to transmisję dogodnych warunków finansowania „w dół". Poza tym, dzięki dodatkowej płynności netto obniżył się krańcowy koszt finansowania banków uczestniczących w programie.

Podsumowując, zastosowane przez EBC po czerwcu 2014 r. przedsięwzięcia z zakresu polityki pieniężnej miały przyczyniły się istotnie do poprawy wyników gospodarczych strefy euro. Całkowity ich wpływ na realny wzrost PKB oraz inflację strefy szacuje się – w obu przypadkach – na ok. 1,9 pkt. proc łącznie pomiędzy rokiem 2016 a 2020^[47].

Dzięki działaniom EBC utrzymano korzystne warunki finansowania

Działania z zakresu polityki pieniężnej wpłynęły na stabilizację rynkowych stóp procentowych na niskim poziomie: krótkoterminowe stopy rynku pieniężnego strefy euro, podobnie jak rentowności obligacji skarbowych o dłuższych zapadalnościach, nie podlegały w ciągu całego roku większym wahaniom (zob. podrozdział 1.3). Za pośrednictwem opisanych wyżej trzech kanałów transmisji, uwarunkowania te przekładały się na warunki finansowania w całej gospodarce.

W roku 2017 koszty finansowania banków utrzymały się na bardzo korzystnym poziomie, znacznie poniżej poziomu sprzed uruchomienia przez EBC, w czerwcu 2014 r., pakietu łagodzącego warunki kredytowe (zob. wykres 22). Rozpiętości oprocentowania obligacji emitowanych przez banki strefy euro nadal szybko się zmniejszały (zob. wykres 23). Był to w dużej mierze efekt ostatniej, marcowej operacji TLTRO-II, dzięki której banki mogły zastąpić część finansowania rynkowego finansowaniem z TLTRO. Skumulowany wpływ tych czynników powodował dalszą redukcję całkowitych kosztów finansowania banków, niwelując zarazem zróżnicowanie tych kosztów finansowania między bankami z siedzibą w różnych krajach strefy euro.

Spadek kosztów finansowania banków działał również w kierunku obniżki kosztów refinansowania zadłużenia przedsiębiorstw poprzez kanał bezpośredni, jak również niższe stopy wolne od ryzyka. Spadek złożonych wskaźników (ang. composite rates) oprocentowania kredytu dla przedsiębiorstw niefinansowych i gospodarstw domowych od czasu ogłoszenia przez EBC polityki łagodzenia warunków kredytowych przewyższał spadek rynkowych stóp referencyjnych. Od czerwca 2014 r. do grudnia 2017 r. oprocentowanie kredytu dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych spadło odpowiednio o 123 i 108 pkt bazowych. Na spadku rentowności obligacji przedsiębiorstw pod wpływem CSPP zyskały też przedsiębiorstwa mające bezpośredni dostęp do rynków kapitałowych. Podobnie jak w przypadku banków i ubezpieczycieli, rozpiętości oprocentowania obligacji firmowych o klasie inwestycyjnej spadły w roku 2017 o 26 pkt bazowych (zob. wykres 23). W miarę przebudowy portfeli przez inwestorów, efekty te przeniosły się na obligacje przedsiębiorstw bez statusu inwestycyjnego, a więc niekwalifikujące się do skupu w ramach CSPP^[48].

Kontynuacja ożywienia akcji kredytowej

Systematyczna poprawa warunków kredytowania w strefie euro znalazła odzwierciedlenie nie tylko w spadku stóp procentowych i rozpiętości oprocentowania, ale również we wzroście kwoty udzielonych kredytów i stabilizacji dostępu przedsiębiorstw do rynków obligacji. Banki strefy euro uczestniczące w badaniu ankietowym akcji kredytowej deklarowały, że dodatkową płynność z programu APP wykorzystano przede wszystkim na akcję kredytową; był to sygnał, że w 2017 r. mógł nastąpić dalszy wzrost podaży kredytów^[49]. Ponadto wzrósł popyt netto na kredyt, banki zaś złagodziły kryteria i ogólne warunki udzielania nowych kredytów, w szczególności dla gospodarstw domowych. W wyniku tego następowało dalsze stopniowe ożywienie akcji kredytowej dla sektora prywatnego strefy euro. Jednocześnie, pomimo pewnych postępów, dynamikę akcji kredytowej nadal krępował proces konsolidacji bilansów banków oraz utrzymujący się w części krajów wysoki odsetek kredytów zagrożonych.

Roczna dynamika kredytów bankowych dla sektora niefinansowego strefy euro, obejmującego przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, wyniosła 2,8% w grudniu 2017 r., w porównaniu z 2,2% w grudniu roku poprzedniego. Roczna dynamika kredytów dla przedsiębiorstw przyspieszyła do 2,9% w porównaniu z 2,3% rok wcześniej, a dynamika kredytów dla gospodarstw domowych w grudniu 2017 r. wyniosła 2,8%, w porównaniu z 2,0% w grudniu 2016 r. Emisja obligacji przedsiębiorstw z siedzibą na terenie strefy euro nadal przebiegała w wyrównanym tempie; nowe emisje w euro wyniosły 199 mld euro, w porównaniu z 193 mld euro w roku 2016 (zob. wykres 25). Dzięki skupowi netto obligacji firmowych w ramach CSPP dostęp przedsiębiorstw do rynku kapitałowego był nadal ułatwiony.

Ponadto działania EBC znacznie poprawiły warunki kredytowania małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), z reguły nie mających dostępu do rynku obligacji. Najnowsze wyniki Ankiety nt. dostępu do finansowania przedsiębiorstw (ang. Survey on the Access to Finance of Enterprises, SAFE) sygnalizowały dalszą poprawę warunków finansowania zewnętrznego, czyli podtrzymanie trendu zaobserwowanego w poprzednich rundach badania^[50]. MŚP potwierdzały zwiększoną dostępność finansowania bankowego, w tym większą skłonność banków do udzielania kredytu o niższym oprocentowaniu. MŚP wszystkich dużych krajów strefy euro oceniały pozytywnie bilans zmian w dostępności kredytu bankowego. Po raz pierwszy w historii badań SAFE, przedsiębiorstwa te uznały ogólne perspektywy gospodarcze za sprzyjające dostępności finansowania zewnętrznego. Zmniejszyły się też koszty finansowania MŚP. Rozpiętości pomiędzy oprocentowaniem bardzo małych i dużych kredytów pomiędzy końcem maja roku 2014 a grudniem roku 2017 obniżyły się o 118 pkt bazowych.

Zmiany w bilansie Eurosystemu

Wielkość i struktura bilansu Eurosystemu

Od początku kryzysu finansowego z lat 2007-2008 Eurosystem podejmuje wiele klasycznych i niekonwencjonalnych działań w zakresie polityki pieniężnej, mających bezpośredni wpływ na bilans Eurosystemu, zarówno pod względem sumy bilansowej, jak i struktury bilansu. Działania te obejmowały operacje z zabezpieczeniem, w których udostępniano kontrahentom finansowanie o początkowej zapadalności do czterech lat, oraz skup aktywów różnych segmentów rynku, w celu poprawy transmisji polityki pieniężnej i złagodzenia warunków finansowania w strefie euro. Do końca 2017 r. suma bilansowa Eurosystemu osiągnęła historyczne maksimum na poziomie 4,5 biliona euro, czyli o 0,8 biliona euro więcej niż pod koniec 2016 r.

Rozszerzony program skupu aktywów oraz przydział środków w ramach ostatnich dłuższych ukierunkowanych operacji refinansujących w marcu 2017 r. skutkowały zarówno wzrostem sumy bilansowej, jak i zmianami w strukturze bilansu. Pod koniec roku 2017 pozycje aktywów bilansu związane z polityką pieniężną wyniosły 3,2 biliona euro, czyli 70% łącznych aktywów bilansowych Eurosystemu, w porównaniu z 61% pod koniec 2016 r. Obejmowały one kredyty dla instytucji kredytowych strefy euro, stanowiące 17% ogółu aktywów (wzrost z 16% pod koniec 2016 r.) oraz papiery wartościowe skupowane dla celów realizacji celów polityki pieniężnej, stanowiące około 53% łącznych aktywów (w porównaniu z 45% pod koniec 2016 r.) – co ilustruje wykres 26. Inne aktywa finansowe obejmowały głównie: a) waluty obce i złoto w dyspozycji Eurosystemu; b) denominowane w euro portfele aktywów niezwiązanych z polityką pieniężną; c) awaryjne wsparcie płynnościowe udzielane przez niektóre krajowe banki centralne Eurosystemu wypłacalnym instytucjom mającym przejściowe problemy z płynnością. Wymienione inne aktywa finansowe podlegają wymogom wewnętrznej sprawozdawczości Eurosystemu oraz ograniczeniom wynikającym zwłaszcza z zakazu finansowania monetarnego, jak również z zawartego w wielu tekstach prawnych wymogu, by nie wpływały one na politykę pieniężną^[51].

Po stronie pasywów największe zmiany zaobserwowano w zakresie środków rezerwy obowiązkowej kontrahentów, które ze względu na kontynuację akomodacyjnej polityki pieniężnej w roku 2017 wzrosły o 0,6 biliona euro – do 1,9 biliona euro – i stanowiły 42% sumy pasywów na koniec 2017 r., w porównaniu z 36% pod koniec 2016 r. Nastąpił względny spadek wartości banknotów w obiegu, do 26% (w porównaniu z 31% pod koniec 2016 r.), choć w ujęciu bezwzględnym wartość ta wzrosła, zgodnie z historycznym trendem wznoszącym. Inne pasywa, w tym kapitał i konta rewaluacyjne, stanowiły 32% sumy bilansowej, w porównaniu z 33% na koniec 2016 r. W liczbach bezwzględnych ich wartość wzrosła o 0,2 biliona euro (zob. wykres 26).

Średnia zapadalność portfela w podziale na rodzaje aktywów i jurysdykcje

Od początku programu skupu aktywów, EBC publikuje co tydzień dane o stanie posiadanych aktywów w ramach różnych programów APP. Ponadto co miesiąc publikowane są dane o aktywach w podziale na te zakupione na rynku pierwotnym i wtórnym w ramach CBPP3, ABSPP i CSPP. W odniesieniu do PSPP, EBC przedstawia dane o stanie posiadanych papierów wartościowych według kraju emisji^[52], podając średnią ważoną zapadalność.

Na koniec 2017 r. aktywa APP wyniosły 2,3 bilionów euro^[53]. Z tej sumy na ABSPP przypadało 25 mld euro (1% całego portfela APP), a na aktywa CBPP3 – 241 mld euro (11% portfela APP). Ze wszystkich programów skupu aktywów sektora prywatnego w roku 2017 najwięcej do APP wniósł program CSPP; skup netto w ramach tego programu osiągnął 82 mld euro. Tym samym całkowite aktywa CSPP wzrosły do poziomu 132 mld euro, czyli 6% wszystkich aktywów APP. W roku 2017 EBC rozpoczął publikację pełnej listy zasobów CSPP, z uwzględnieniem nazw emitentów, zapadalności i kuponów obligacji, jak również zagregowane dane o aktywach CSPP w podziale na kraj ryzyka, rating i sektor. Skup CSPP prowadzony jest zgodnie z formułą odzwierciedlającą proporcje wszystkich dostępnych na rynku papierów kwalifikujących się do skupu. Wynika stąd, że wagę każdej z jurysdykcji w formule określa kapitalizacja jej rynku.

Głównym składnikiem APP był program PSPP. Dysponował on aktywami o wartości 1,9 biliona euro, czyli 83% wartości całego portfela papierów APP, w porównaniu z 82% na koniec 2016 r. Alokacja zakupów PSPP do poszczególnych jurysdykcji odbywa się przy zastosowaniu klucza kapitałowego EBC. W ramach przypisanych kwot, EBC i krajowe banki centralne strefy euro mają swobodę wyboru pomiędzy zakupem papierów wartościowych rządu centralnego, rządów regionalnych czy samorządów, a także papierów emitowanych przez pewne agencje z siedzibą w różnych jurysdykcjach oraz w - miarę potrzeby - emitowanych przez instytucje ponadnarodowe.

Na koniec 2017 r. średnia ważona zapadalność aktywów PSPP wyniosła 7,7 lat, co oznacza niewielki spadek w porównaniu z 8,3 lat zanotowanym na koniec roku 2016; sytuacja nieco różniła się w poszczególnych jurysdykcjach. Spadek średniej ważonej zapadalności aktywów wynika przede wszystkim z uchwały Rady Prezesów z grudnia 2016 r., na mocy której postanowiono a) zmniejszyć minimalną zapadalność do wykupu papierów kwalifikujących się do PSPP z dwóch do jednego roku oraz b) zezwolić, w niezbędnym zakresie, na skup papierów o dochodowości do wykupu mniejszej niż oprocentowanie depozytu overnight w EBC.

Czas trwania aktywów zakupionych przez Eurosystem jest istotny z dwóch względów: z jednej strony, umożliwia absorpcję ryzyka stopy procentowej z rynku, co zachęca inwestorów do przebudowy portfeli; z drugiej strony, Eurosystem chce dokonywać alokacji aktywów w sposób neutralny dla rynku, realizując skup papierów wartościowych we wszystkich kwalifikowanych zapadalnościach i we wszystkich jurysdykcjach - czyli w sposób, który odzwierciedla strukturę rynku obligacji państwowych strefy euro.

W miarę zapadania papierów wartościowych pozyskanych w ramach APP, Eurosystem reinwestuje spłaty kwot głównych ich wykupu. W roku 2017 prowadzono dalszą reinwestycję środków w ramach programów sektora prywatnego - w kwocie 24,3 mld euro. Natomiast reinwestycja środków z PSPP rozpoczęła się w marcu 2017 r. i do końca roku wyniosła 24,9 mld euro. W związku z rosnącą skalą reinwestycji, w listopadzie 2017 r. EBC rozpoczął publikację oczekiwanej miesięcznej kwoty wykupu papierów z APP w dwunastomiesięcznym okresie kroczącym.

Papiery wartościowe nabyte w ramach APP są udostępniane do wypożyczenia, z intencją wsparcia płynności na rynkach obligacji i transakcji z przyrzeczeniem odkupu bez niepożądanego ograniczania normalnej aktywności na rynkach transakcji repo. Co miesiąc EBC publikuje średnie miesięczne wartości papierów pożyczonych przez Eurosystem. Aby jeszcze skuteczniej rozwiązać problem niedoboru zabezpieczeń na rynku, w grudniu 2016 r. Eurosystem zaczął przyjmować w roli zabezpieczenia, obok papierów wartościowych - niegdyś jedynej akceptowanej formy zabezpieczenia - ograniczone kwoty gotówki. Dane o średniej łącznej kwocie otrzymanych zabezpieczeń gotówkowych są również publikowane przez Eurosystem co miesiąc.

Sytuacja w zakresie operacji refinansujących Eurosystemu

Pomiędzy końcem roku 2016 a 2017 kwota należna kwota z tytułu operacji refinansujących Eurosystemu wzrosła o 168,3 mld euro, do 764 mld euro. Zmianę tę można przypisać przydziałowi 233,5 mld euro w ramach ostatniej operacji TLTRO-II w marcu 2017 r. Pomimo bowiem częściowego zrównoważenia niższym wolumenem głównych operacji refinansujących oraz spłatami TLTRO-I w roku 2017, spowodował on znaczny wzrost netto dostępnej płynności. Średnia ważona zapadalność funduszy udostępnianych w drodze odwróconych transakcji udostępniania płynności zmniejszyła się z ok. 3 lat pod koniec 2016 r. do 2,7 lat pod koniec 2017 r. Ponieważ przydział środków w ramach ostatnich operacji TLTRO-II (o początkowej zapadalności czterech lat) miał miejsce we wczesnych miesiącach roku 2017 (w marcu), średnia ważona zapadalność operacji refinansujących Eurosystemu zmniejszyła się w ciągu pozostałych miesięcy roku.

Odporność europejskiego systemu finansowego a stojące przed nim wyzwania

Europejski Bank Centralny ocenia sytuację w zakresie stabilności finansowej w strefie euro i w systemach finansowych UE w celu określenia wszelkich słabych punktów i źródeł ryzyka systemowego. EBC służy także wsparciem analitycznym w obszarze stabilności finansowej Europejskiej Radzie ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) oraz uczestniczy w ważnych inicjatywach regulacyjnych. Problemy związane z pojawianiem się potencjalnego ryzyka systemowego rozwiązywane są przez politykę makroostrożnościową.

Europejski Bank Centralny realizuje te zadania wspólnie z innymi bankami centralnymi Eurosystemu i Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). W EBC funkcje w dziedzinie polityki makroostrożnościowej i polityki mikroostrożnościowej ściśle współpracują nad określeniem głównych rodzajów ryzyka i wrażliwych punktów europejskiego sektora finansowego oraz nad kwestiami regulacyjnymi.

Rodzaje ryzyka i słabe punkty w systemie finansowym strefy euro

Europejski Bank Centralny prezentuje analizę rodzajów ryzyka systemowego w swoim półrocznym raporcie Financial Stability Review (FSR)^[54]. W 2017 r. większość wskaźników napięć systemowych w strefie euro pozostawało ograniczonych (zob. wykres 27), co wskazywało, że sytuacja dotycząca stabilności finansowej w ciągu roku będącego przedmiotem badania rozwinęła się pozytywnie. Poprawa warunków ekonomicznych w strefie euro wspierała rynki aktywów oraz przyczyniła się do obniżenia zmienności we wszystkich kategoriach aktywów w ciągu tego roku (zob. rozdział 1). Napięcia w sektorze bankowym strefy euro pozostały na niskim poziomie, ponieważ inwestorzy oczekiwali poprawy zyskowności ze względu na większe kwoty udzielanych kredytów i marże kredytowe w sytuacji, gdyby perspektywy wzrostu gospodarczego ulegały dalszej poprawie a stopy procentowe rosły. Natomiast napięcie systemowe na rynkach obligacji państwowych wzrosło na początku 2017 r., częściowo ze względu na wzrost niepewności politycznej w niektórych krajach strefy euro. Niepewność ta opadła po ogłoszeniu wyników wyborów w najważniejszych krajach strefy euro, co spowodowało spadek wskaźnika uwzględniającego problemy finansowe państw w drugiej połowie roku. Wskaźniki ryzyka systemowego strefy euro pozostały niskie pomimo przypadków wyższej niepewności geopolitycznej na poziomie globalnym, na przykład w związku z rosnącym napięciem na Półwyspie Koreańskim.

W tym obszarze w ciągu roku 2017 rozpoznano 4 kluczowe rodzaje ryzyka dla stabilności finansowej strefy euro.

Przede wszystkim możliwość nagłej i znaczącej korekty wyceny globalnej premii za ryzyko pozostała kluczowym ryzykiem w 2017 r. Odnotowano w nim ogólnie niski poziom zmienności na rynkach finansowych, podwyższone wyceny aktywów oraz zmniejszone premie za ryzyko na niektórych rynkach, co wskazywało na podejmowanie większego ryzyka. W szczególności spready rentowności najbardziej ryzykownych emitentów na rynkach obligacji pozostały bardzo niskie, odzwierciedlając przekonanie uczestników rynku, że jest małe prawdopodobieństwo pojawienia się słabości. Chociaż niektóre z tych tendencji były związane z lepszymi warunkami makroekonomicznymi i w ten sposób były spowodowane czynnikami fundamentalnymi, coraz wyraźniejsze były oznaki, że rynki finansowe mogłyby nie zachować wysokiej czujności wobec możliwej szybkiej zmiany nastrojów na rynku.

Drugi kluczowy rodzaj ryzyka wiązał się z prognozami rentowności banków strefy euro. Uległa ona niewielkiej poprawie z powodu wzrostu przychodów nieodsetkowych, a wypłacalność banków nadal poprawiała się. Stopa zwrotu z kapitału własnego banków wyniosła 3,2% w pierwszych trzech kwartałach 2017 r. w porównaniu z 2,5% w analogicznym okresie roku poprzedniego. Wypłacalność banków nadal poprawiała się a wskaźniki kapitału podstawowego Tier 1 wzrosły do poziomu 14,5% w trzecim kwartale 2017 r. z 13,9% w roku 2016^[55].

Środki polityki pieniężnej EBC mogły wpływać na rentowność banków na dwa główne sposoby. Po pierwsze otoczenie niskich stóp procentowych przyczynia się do zmniejszenia marży odsetkowej banków, w ten sposób obniżając dochód odsetkowy netto. Po drugie ujemne oprocentowanie depozytu w EBC na koniec dnia powoduje powstanie bezpośredniej opłaty z tytułu nadwyżki płynności dla systemu bankowego strefy euro jako całości. Jednak takie negatywne aspekty zostały zasadniczo zrównoważone przez pozytywne efekty, jakie na rentowność banków wywiera solidna ekspansja gospodarcza o szerokim zasięgu. W szczególności koszty tworzenia rezerw przez banki maleją w sytuacji, gdy dzięki poprawie perspektyw gospodarczych rośnie jakość kredytów. Ponadto rosnący wolumen kredytów w warunkach ożywienia gospodarki oraz zyski kapitałowe powstałe ze wzrostu cen aktywów podnoszą rentowność banków. I wreszcie podczas gdy istnieje brak elastyczności w dostosowywaniu stóp detalicznych depozytów w dół, oprocentowanie depozytów hurtowych – zwłaszcza tych będących w posiadaniu nierezydentów – jest często ujemne, ograniczając w ten sposób słabnącą presję ujemnych nominalnych stóp procentowych na dochód odsetkowy netto banków. Reasumując, od roku 2014 do roku 2017 (zob. wykres 28) wpływ netto środków polityki pieniężnej na rentowność banków strefy euro pozostał ograniczony, chociaż nieznacznie różnił się w poszczególnych krajach.

Niezależnie od tych pozytywnych zmian perspektywy sektora bankowego pozostawały słabe. Było to widoczne w stosunkowo niskich cenach akcji banków strefy euro, których wartość rynkowa pozostawała znacząco poniżej wartości księgowej. Wątpliwości rynków dotyczyły głównie dwóch czynników. Po pierwsze na efektywność kosztową wielu banków strefy euro oraz możliwości dywersyfikacji przychodów nadal oddziaływały liczne wyzwania o charakterze strukturalnym. Po drugie pomimo znaczącego postępu osiągniętego w ciągu roku w rozwiązywaniu problemu wysokiego poziomu kredytów zagrożonych (zob. wykres 29), pozostał on nierównomierny w rożnych bankach i krajach, których część nie nadąża za resztą. Wysokie wskaźniki kredytów zagrożonych nadal wywierały presję na zyski banków, bezpośrednio poprzez wysokie rezerwy i pośrednio, ponieważ kredyty te pochłaniają ich zdolność bilansową.

Europejski Bank Centralny brał udział w debacie dotyczącej sposobów rozwiązania wyzwań istniejących w sektorze bankowym. Przykładowo stworzenie platformy transakcyjnej umożliwiającej odsprzedawanie kredytów zagrożonych mogłoby przyczynić się do szybszego „wyczyszczenia“ bilansów banków^[56]. W podobny sposób współinwestycje sektora prywatnego i państwa (zgodnie z zasadami udzielania pomocy państwowej) mogłyby zmniejszyć asymetrie informacyjne pomiędzy potencjalnymi uczestnikami transakcji zakupu/sprzedaży kredytów zagrożonych^[57]. Jeśli chodzi o wyzwania natury strukturalnej, dalsza konsolidacja i cyfryzacja sektora bankowego mogłyby poprawić jego sytuację w zakresie efektywności kosztowej. Działanie w kierunku obniżenia poziomu wolumenu kredytów zagrożonych mogłoby również ożywić transgraniczną działalność bankową, co z kolei mogłoby prowadzić do większej dywersyfikacji geograficznej przychodów^[58]. Zwłaszcza transgraniczne fuzje i przejęcia mogłyby zwiększyć integrację bankowości detalicznej. Sfinalizowanie tworzenia unii bankowej a także inne działania sektora finansowego, takie jak harmonizacja reguł dotyczących opodatkowania i upadłości, mogłyby pomóc w osiągnięciu tego celu^[59].

Dwa pozostałe rozpoznane zagrożenia dla stabilności systemu finansowego pochodziły spoza sektora bankowego. Po pierwsze obawy o długoterminową obsługę długu w sektorach publicznym i prywatnym wzrosły w pierwszej połowie roku, po czym ustabilizowały się zwłaszcza po tym, jak poprawiły się perspektywy gospodarcze a niepewność związana z prowadzoną polityką gospodarczą osłabła po ogłoszeniu wyników wyborczych w najważniejszych krajach członkowskich strefy euro. Zadłużenie sektora prywatnego w strefie euro pozostawało na wysokim poziomie, zarówno w ujęciu historycznym jak i międzynarodowym, co sprawiało, że firmy były podatne na gwałtowny wzrost stóp procentowych. Po drugie w niebankowym sektorze finansowym obserwowano dalszy wzrost funduszy inwestycyjnych dzięki napływowi środków wspieranemu poprawą perspektyw wzrostu gospodarczego i niską zmiennością na rynku finansowym. Fundusze inwestycyjne coraz bardziej zwiększały swoje ekspozycje w papierach wartościowych o niższym ratingu i dłuższej zapadalności, natomiast bufory płynności funduszy obligacji nadal malały. Przepływ środków do i z funduszy inwestycyjnych może być szczególnie podatny na zmiany nastrojów rynkowych. W odróżnieniu od funduszy UCITS (przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe) regulacje europejskie nie przewidują ścisłych, ustawowych pułapów dźwigni finansowej dla alternatywnych funduszy inwestycyjnych. Aby zapobiec narastaniu zagrożeń dla całego sektora, kluczową inicjatywą rozszerzania zakresu polityki makroostrożnościowej poza sektor bankowy pozostaje ustanowienie ram dla zharmonizowanego wdrażania makroostrożnościowych ograniczeń dźwigni finansowej dla alternatywnych funduszy inwestycyjnych^[60].

Analiza struktury szeroko pojętego sektora finansowego strefy euro, obejmującego ubezpieczycieli, fundusze emerytalne oraz podmioty z równoległego sektora bankowego, potwierdziła dalszy rozwój niebankowego sektora finansowego. Nastąpił on w kontekście trwającej racjonalizacji aktywów sektora bankowego, co zapewne miało ograniczony wpływ na ogólną wydajność systemu finansowego, przy czym wskaźnik kosztów do przychodów w ujęciu zagregowanym był w bankach nadal wysoki^[61].

Funkcja EBC w dziedzinie polityki makroostrożnościowej

W strefie euro odpowiedzialność za decyzje o działaniach makroostrożnościowych jest dzielona pomiędzy krajowe organy (właściwy organ krajowy lub wyznaczony organ krajowy) i EBC. Władze krajowe w strefie euro zachowują uprawnienia do aktywowania i wdrażania działań makroostrożnościowych. EBC dokonuje regularnej oceny stosowności takich działań, o których powinien być odpowiednio powiadomiony przez władze krajowe. EBC może wyrazić sprzeciw wobec tych działań, ponieważ posiada uprawnienia do ich uzupełniania (tj. wzmocnienia ich lub zastosowania większych wymagań) o instrumenty makroostrożnościowe przewidziane dla niego w unijnych aktach prawnych. Asymetryczny charakter tych uprawnień odzwierciedla rolę, jaką EBC ma odgrywać, by przezwyciężyć potencjalną tendencję krajowych organów do niepodejmowania działań.

W roku 2017 EBC i krajowe organy nadal prowadziły szerokie i otwarte dyskusje na temat stosowania instrumentów makroostrożnościowych i opracowania metod oceny różnych rodzajów ryzyka systemowego, zarówno na poziomie technicznym, jak i strategicznym. Dyskusje te usprawniły proces oceny adekwatności kursu polityki makroostrożnościowej w strefie euro ogółem i w poszczególnych krajach objętych europejskim nadzorem bankowym.

Polityka makroostrożnościowa w roku 2017

W roku 2017 EBC nadal prowadził działalność związaną ze wzmacnianiem roli, jaką odgrywa w koordynacji polityki makroostrożnościowej oraz poprawił działania w zakresie komunikowania kwestii makroostrożnościowych, by zwiększyć przejrzystość oraz podkreślić wagę tej polityki.

Europejski Bank Centralny wypełniał również swoje uprawnienia w zakresie oceny decyzji makroostrożnościowych organów krajowych w krajach objętych europejskim nadzorem bankowym. W 2017 r. EBC otrzymał powiadomienia o ponad 100 takich decyzjach, z których większość była związana z ustaleniem antycyklicznych buforów kapitałowych, identyfikacją instytucji kredytowych o znaczeniu systemowym i kalibracją ich buforów kapitałowych. Ponadto EBC otrzymał powiadomienia o wprowadzeniu bufora ryzyka systemowego i zastosowaniu art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych w kilku krajach.

Wszystkie 19 krajów strefy euro raz na kwartał dokonują oceny cyklicznego ryzyka systemowego i ustalają poziom antycyklicznego bufora kapitałowego. W większości krajów strefy euro cykliczne ryzyka systemowe pozostawały pod kontrolą a Rada Prezesów EBC zgodziła się ze wszystkimi decyzjami organów krajowych w sprawie antycyklicznego bufora kapitałowego podjętymi w ciągu roku. Oprócz Słowacji i Litwy wszystkie inne kraje podjęły decyzje o ustaleniu wskaźnika antycyklicznego bufora kapitałowego na poziomie 0%. W lipcu 2016 Słowacja wprowadziła antycykliczny bufor kapitałowy na poziomie 0,5%, który miał obowiązywać od 1 sierpnia 2017 r., a w lipcu 2017 r. – ze względu na narastające cykliczne ryzyko systemowe – podwyższyła go do 1,25% od 1 sierpnia 2018 r. Na Litwie antycykliczny bufor kapitałowy na poziomie 0,5% będzie obowiązywał od 31 grudnia 2018 r.

W roku 2017 EBC, organy krajowe i Rada Stabilności Finansowej, po zasięgnięciu opinii Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego, uaktualniły roczną ocenę banków globalnych o znaczeniu systemowym w krajach strefy euro. W wyniku tej oceny 7 banków z Niemiec, Hiszpanii, Francji, Włoch i Holandii przydzielono do uzgodnionych na poziomie międzynarodowym koszyków 1, 2 i 3, które obejmują banki globalne o znaczeniu systemowym, co oznacza wskaźniki bufora kapitałowego na poziomie, odpowiednio, 1,0%, 1,5% i 2,0%^[64]. Wskaźniki te zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2019 r. i podlegają wymaganiom dotyczącym ich wdrożenia.

Europejski Bank Centralny dokonał również oceny decyzji organów krajowych w sprawie buforów kapitałowych dla 109 innych instytucji o znaczeniu systemowym^[65]. Rada Prezesów zgodziła się z tymi decyzjami.

Europejski Bank Centralny kontynuował publikowanie w cyklu półrocznym biuletynu makroostrożnościowego w celu zwiększenia przejrzystości prowadzonych przez siebie działań w obszarze polityki makroostrożnościowej. Jego trzecie wydanie zawierało informacje na temat stosowanych przez EBC narzędzi makroostrożnościowych oraz podejścia do kwestii makroostrożnościowych, koncentrując się na: (a) metodologii EBC dotyczącej dolnych limitów do ustalania buforów kapitałowych dla zidentyfikowanych innych instytucji o znaczeniu systemowym; (b) zapewnianiu jakości dla testów warunków skrajnych z perspektywy „od ogółu do szczegółu“ i (c) ekspozycji przyszłego europejskiego systemu gwarantowania depozytów na upadłość banków oraz korzyściach płynących ze składek uzależnionych od ryzyka. W czwartym wydaniu rozważano: (a) krótkoterminowy wpływ minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowalnych (MREL) na rynki finansowe i banki z punktu widzenia stabilności finansowej; (b) model opracowany w celu oceny wpływu zmian w kapitalizacji banków uzależnionych od zastosowania procedury umorzenia lub konwersji długu lub środków pomocowych oraz (c) aspekty polityki makroostrożnościowej opublikowanych niedawno opinii ECB na temat propozycji Komisji Europejskiej zmieniających unijne reguły w dziedzinie bankowości.

Aby nadal ulepszać działania komunikacyjne, w roku 2017 ECB rozpoczął publikację na swojej stronie internetowej przeglądu środków obecnie realizowanych działań makrostrożnościowych w krajach objętych nadzorem bankowym EBC. Strona internetowa ERRS dostarcza tych samych informacji, również dla członków UE pozostających poza strefą euro.

Współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego

Europejski Bank Centralny nadal udzielał wsparcia analitycznego, statystycznego, logistycznego i administracyjnego Sekretariatowi ERRS, który jest odpowiedzialny za bieżące funkcjonowanie ERRS. EBC uczestniczył w regularnej identyfikacji i monitorowaniu potencjalnego ryzyka systemowego przez ERRS. EBC między innymi współprzewodniczył pracom grupy eksperckiej Doradczego Komitetu ERRS w przygotowaniu raportu zatytułowanego Resolving non-performing loans in Europe, który opublikowano w lipcu 2017 r. Raport ten identyfikuje kwestie stabilności finansowej i makroostrożnościowe wynikające z podwyższonego poziomu wolumenu kredytów zagrożonych oraz przeszkód hamujących rozwiązanie problemu tych kredytów. Zawiera również praktyczne wskazówki dla decydentów co do kroków, jakie należy podjąć w celu opracowania całościowych działań w reakcji na problem kredytów zagrożonych.

Europejski Bank Centralny uczestniczył także w przygotowaniu raportu ERRS na temat „Financial stability implications of IFRS 9”, który także opublikowano w lipcu 2017 r. Raport, który przygotowano na wniosek Komisji Gospodarczej i Monetarnej Parlamentu Europejskiego, analizuje potencjalne implikacje dla stabilności finansowej wprowadzenia nowego standardu rachunkowości, MSSF (Międzynarodowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej) 9. W konkluzji raport stwierdza, że ogólnie można się spodziewać, że MSSF 9 będzie bardzo korzystny dla stabilności finansowej, ponieważ oznacza wcześniejsze uznanie strat kredytowych. Niemniej jednak raport definiuje kilka praktycznych wyzwań w czerpaniu spodziewanych korzyści a także pewnych potencjalnych efektów procyklicznych.

Europejski Bank Centralny wspierał także ERRS w analizowaniu danych udostępnianych jej na podstawie rozporządzenia w sprawie infrastruktury rynku europejskiego. W roku 2017 opublikowano 4 opracowania naukowe oparte na tych danych^[66].

Bardziej szczegółowe informacje na temat ERRS można znaleźć na jej stronie internetowej i w jej „Raporcie Rocznym” za rok 2016.

Wkład EBC w przygotowanie inicjatyw regulacyjnych

W roku 2017, wypełniając jeden z obowiązków w ramach swojego mandatu, EBC wniósł znaczący wkład analityczny i w zakresie polityki monetarnej w przygotowanie szeregu inicjatyw regulacyjnych na poziomie międzynarodowym i europejskim. EBC zajmował się następującymi kluczowymi zagadnieniami regulacyjnymi: (a) finalizacją prac w sprawie zasad ramowych w zakresie kapitału i płynności (Bazylea III); (b) przeglądem regulacji mikro- i makroostrożnościowych dla banków w UE; (c) przeglądem zasad ramowych zarządzania kryzysowego oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; (d) pracami nad zakończeniem procesu tworzenia unii bankowej oraz (e) stworzeniem regulacyjnych zasad ramowych dla działalności niebankowej. Ponadto EBC uczestniczył w dyskusjach nad przyszłymi unijnymi ramami regulacyjnymi w odniesieniu do działań naprawczych, działań związanych z restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją oraz nadzorem nad partnerami centralnymi (zob. podrozdziały 4.2 i 9.2) a także w przeglądzie Europejskiego Nadzoru Systemu Finansowego (ESFS).

Finalizacja prac w sprawie zasad ramowych w zakresie kapitału i płynności (Bazylea III)

W dniu 7 grudnia 2017 r. grupa gubernatorów i szefów nadzoru Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego (BKNB) uzgodniła pakiet reform kończących prace nad pakietem Bazylea III. EBC był aktywnie zaangażowany w debatę nad kierunkami działań w sprawie finalizacji prac nad tym pakietem oraz w pełni uczestniczył w przygotowanie analiz wpływu. W przyszłości istotne będzie wdrożenie zapisów sfinalizowanego pakietu Bazylea III we wszystkich jurysdykcjach oraz uważne monitorowanie postępu tego procesu. W tym zakresie EBC uważa, że ważne jest utrzymanie wysokiego poziomu współpracy międzynarodowej, która charakteryzowała ją w okresie pokryzysowym, ponieważ standardy uzgodnione na poziomie globalnym są kluczowe dla zapewnienia stabilności finansowej.

Przegląd regulacji mikro- i makroostrożnościowych dla banków w UE

W dniu 23 listopada 2016 r. Komisja Europejska opublikowała kompleksowy pakiet reform regulacji bankowych celem dalszego zwiększania odporności sektora bankowego i promowania integracji finansowej w ramach EU^[67]. Projekt ten wdraża do ustawodawstwa europejskiego kluczowe elementy globalnego programu reformy zasad regulacyjnych. Te globalne standardy obejmują wymogi dotyczące adekwatności kapitałowej i płynności banków, opracowane przez BKNB, takie jak wskaźnik stabilnego finansowania netto, wskaźnik dźwigni finansowej oraz zasadniczy przegląd księgi handlowej. Ponadto projekt wprowadza dodatkowe zmiany w ramach nadzorczych w odniesieniu do szeregu kwestii, w tym uprawnień dostępnych dla organów nadzoru (ram prawnych filaru 2) a także zapisów dotyczących zwolnień kapitałowych, pośrednich jednostek dominujących (ang. intermediate parent undertakings, IPUs), możliwości i praw krajów, proporcjonalności oraz traktowania grup państw trzecich.

Europejski Bank Centralny opublikował opinię na temat tych projektów w listopadzie 2017 r. Opinia podkreśla znaczenie wdrożenia standardów BKNB w ustawodawstwie UE dla zapewnienia równych warunków dla wszystkich podmiotów w skali globalnej. Dodatkowo EBC proponuje wprowadzenie klauzul w sprawie przeglądów dla wszystkich standardów, na temat których dyskutuje się na poziomie BKNB.

W odniesieniu do przeglądu zasad ramowych w ramach filaru 2 EBC stoi na stanowisku, że projekt Komisji, który słusznie sprzyja konwergencji w zakresie nadzoru ustala – w kluczowych kwestiach – zakres działań nadzorczych zbyt wąsko. Ważne jest, by organy nadzoru miały dość swobody w pomiarze ryzyka, określaniu specyficznych dla instytucji wymogów nakładanych w zakresie kwoty dodatkowych funduszy własnych oraz zachowaniu prawa do decydowania o ich strukturze.

Pakiet Komisji obejmuje szereg propozycji, które mają wpływ na konstrukcję i działanie makroostrożnościowych zasad ramowych. Projektowane zmiany wyjaśniają specyficzny dla instytucji charakter zasad ramowych filaru 2, którego nie należy stosować do ograniczenia ryzyka o charakterze systemowym lub makroostrożnościowym. Zmiany te są szczególnie ważne dla EBC, ponieważ przyczyniają się do lepszego nakreślenia zadań i instrumentów dla organów nadzoru mikro- i makroostrożnościowego. EBC stoi jednak na stanowisku, że usunięciu filaru 2 z zestawu instrumentów polityki makroostrożnościowej powinny towarzyszyć ukierunkowane przeglądy makroostrożnościowych zasad ramowych oraz że organy nadzoru makroostrożnościowego powinny mieć do dyspozycji zestaw instrumentów, które umożliwią im skuteczne rozwiązywanie kwestii ryzyka systemowego.

Przegląd zasad ramowych zarządzania kryzysowego oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji

Projekt Komisji dotyczący reform regulacji bankowych obejmował serię przeglądów zasad ramowych unijnych działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji służących udoskonaleniu istniejącego systemu, których celem było rozwiązanie kluczowych kwestii poprzez: (a) zmianę minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowalnych i wdrożenie standardu zdolności do pełnego pokrycia strat (TLAC) dla banków globalnych o znaczeniu systemowym; (b) wprowadzenie dwóch nowych, zharmonizowanych uprawnień dotyczących moratoriów dla, odpowiednio, właściwego organu i organu ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz (c) zwiększenie harmonizacji hierarchii uprzywilejowania roszczeń wierzycieli przez wprowadzenie nowej klasy długu „podrzędnego” uprzywilejowanego, który ma niższy stopień uprzywilejowania od istniejących uprzywilejowanych, niezabezpieczonych zobowiązań, ale wyższy od zobowiązań podporządkowanych.

Opinie EBC w sprawie różnych aspektów projektów Komisji opublikowano w marcu i listopadzie 2017 r.

Jeśli chodzi o zmianę dotyczącą MREL i wdrożenie TLAC, ważnymi dla EBC były następujące aspekty: (a) wprowadzenie marginesu bezpieczeństwa dla wymogu MREL oraz eliminacja wytycznych dotyczących tego wymogu; (b) wyraźniejsze rozróżnienie zadań i uprawnień organu ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz organu nadzoru zajmującego się określonymi tematami (np. naruszenia MREL, wprowadzenie moratorium); (c) zastosowanie proponowanych wyłączeń z ograniczeń maksymalnej kwoty podlegającej wypłacie (MDA) – w razie naruszenia wymogu połączonego bufora mającego pierwszeństwo przed wymogiem MREL – na okres dwunastu miesięcy oraz (d) wprowadzenie odpowiedniego okresu przejściowego na dostosowanie się do wymogu MREL dla wszystkich instytucji kredytowych, z możliwością przedłużenia tego terminu przez organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w zależności od indywidualnego przypadku.

Chociaż projekt Komisji dotyczący dwóch nowych, zharmonizowanych uprawnień związanych z wprowadzeniem moratorium jest w znacznej mierze popierany, w opinii EBC z 8 listopada 2017 r. sugeruje się dalsze zmiany co do zakresu i okresu moratorium na etapie poprzedzającym restrukturyzację i uporządkowaną likwidację a także oddzielenie uprawnienia do wprowadzania moratorium od wczesnej interwencji.

W odniesieniu do wniosków w sprawie stopnia uprzywilejowania niezabezpieczonych instrumentów dłużnych w hierarchii roszczeń w postępowaniu upadłościowym w opinii EBC z 8 marca 2017 r. sugeruje się wprowadzenie ogólnej zasady uprzywilejowania roszczeń deponentów opartej na podejściu wielopoziomowym za pomocą trzeciego stopnia uprzywilejowania dla depozytów innych niż depozyty obecnie uprzywilejowane na podstawie przepisów dyrektywy w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków.

Na poziomie międzynarodowym EBC aktywnie uczestniczył w debatach Rady Stabilności Finansowej prowadzących do publikacji zasad przewodnich wspomagających organy we wdrożeniu standardu Rady dotyczącego „wewnętrznego standardu TLAC” (tj. takiej zdolności do pokrycia strat, jaką restrukturyzowane podmioty muszą zobowiązać się przekazać istotnej podgrupie) oraz szóstego raportu o wdrożeniu reform dot. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w okresie pokryzysowym.

Prace nad zakończeniem procesu tworzenia unii bankowej

Europejski Bank Centralny nadal uczestniczył w debatach na temat zakończenia procesu tworzenia unii bankowej. W tym zakresie EBC podtrzymuje długoterminowe cele zawarte w komunikacie Komisji z 11 października 2017 r.

Ważne jest, by podjęto dalsze zdecydowane działania zmierzające do zakończenia procesu tworzenia unii bankowej, by czerpać korzyści z pełnowartościowej unii bankowej. W związku z tym ograniczanie i rozkładanie ryzyka powinny przebiegać równolegle, ponieważ są to wzajemnie wzmacniające się procesy. EBC uczestniczy w debatach nad propozycjami dotyczącymi środków ograniczających ryzyko i wydał opinie na te temat. Dodatkowo osiągnięcie pełnego stabilnego europejskiego systemu gwarantowania depozytów jest nieodzownym elementem kompletnej unii bankowej, co stwierdzono w rzeczonej opinii EBC. Dla EBC ważne jest też w miarę szybkie ustanowienie wspólnego zabezpieczenia dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji i, w tym celu, EBC udziela wsparcia technicznego podjętym obecnie pracom ilościowym, mającym na celu oszacowanie zdolności sektora bankowego do spłaty takiego zabezpieczenia. Jeśli natomiast chodzi o działania podjęte przez EBC w kierunku rozwiązania problemu kredytów zagrożonych, to obejmują one, między innymi, publikację wytycznych dla banków oraz apel o przygotowanie planu działania na rzecz spółki zarządzającej aktywami, który ma być realizowany na poziomie krajowym.

Stworzenie regulacyjnych zasad ramowych dla działalności niebankowej

Na poziomie globalnym EBC uczestniczył w pracach podjętych pod auspicjami Komitetu Globalnego Systemu Finansowego Banku Rozrachunków Międzynarodowych na temat funkcjonowania rynku transakcji z przyrzeczeniem odkupu (repo), dołączając szczegółową analizę wpływu reform regulacyjnych na rynki repo. EBC wspierał również aktywnie pracę Rady Stabilności Finansowej i Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych w rozwiązywaniu problemu strukturalnej podatności na zagrożenia wynikającej z działalności polegającej na zarządzaniu aktywami ze względu na rosnące znaczenie tej części systemu finansowego i potrzebę rozszerzenia zestawu narzędzi makroostrożnościowych w celu zmniejszenia zagrożeń dla stabilności finansowej spoza sektora bankowego.

Na poziomie europejskim Europejski Urząd Nadzoru Bankowego opublikował opinię na temat konstrukcji i kalibracji nowych ramowych zasad ostrożnościowych dla firm inwestycyjnych, które mają być dostosowane do ich różnych modeli działalności i nierozłącznie związanego z nią ryzyka. EBC wspiera prace zmierzające do zapewnienia, że system nadzoru ostrożnościowego prawidłowo pokrywa wszystkie zagrożenia istotne dla tego nadzoru i również wszelkie ryzyka systemowe, jakie stwarzają firmy inwestycyjne. W tym zakresie Komisja wyraźnie stwierdziła w komunikacie z 11 października 2017 r., że zaproponuje, by duże firmy inwestycyjne prowadzące działania parabankowe były uznawane za instytucje kredytowe i podlegały europejskiemu nadzorowi bankowemu.

Przegląd Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego

Europejski Bank Centralny uczestniczył w debatach na temat przeglądu Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego. Komisja przyjęła pakiet propozycji wzmacniających ESFS we wrześniu 2017 r. Zmieniają one rozporządzenia ustanawiające 3 europejskie organy nadzoru i ERRS oraz wprowadzają zmiany do dyrektywy w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) a także European Market Infrastructure Regulation II. Ogólne cele tego przeglądu to zapewnienie silniejszej konwergencji nadzorczej w całej UE, ulepszenie zarządzania oraz struktury finansowania europejskich organów nadzoru, promowanie dalszej integracji rynkowej, zwiększenie wydajności ERRS i wzmocnienie koordynacji nadzoru makroostrożnościowego. EBC opublikował swą opinię na temat przeglądu rozporządzenia ERRS 2 marca 2018 r.

Funkcja EBC w dziedzinie polityki mikroostrożnościowej

W roku 2017 Nadzór Bankowy EBC nadal podejmował działania, które przyczyniały się do utrzymywania stabilnego europejskiego sektora bankowego oraz równych szans dla wszystkich banków w strefie euro. W ostatnich latach banki w strefie euro wzmocniły swoją odporność, niemniej nadal stoją one przez znacznymi wyzwaniami.

Wysokie poziomy kredytów zagrożonych nadal stanowiły poważne wyzwanie w niektórych krajach strefy euro. Ograniczają one zyski banków i zmniejszają ich zdolność do finansowania gospodarki. Od samego początku rozwiązanie problemu kredytów zagrożonych było jednym z priorytetów Nadzoru Bankowego EBC, który w roku 2017 zrobił ważne kroki na drodze do osiągnięcia tego celu. W marcu 2017 r. Nadzór Bankowy EBC opublikował jakościowe wytyczne dla banków w sprawie zaradzenie problemowi związanemu z kredytami zagrożonymi. Natomiast w okresie od października do grudnia 2017 r. do publicznych konsultacji przedłożono załącznik do wytycznych, by zapobiec sytuacji, w której niedostatecznie pokryte odpisami kredyty zagrożone akumulowałyby się w przyszłości. Załącznik ten jasno określa ogólne oczekiwania nadzorcze EBC w odniesieniu do tworzenia rezerw na nowe kredyty zagrożone, które będą stanowiły podstawę oceny strategii tworzenia rezerw poszczególnych banków.

Kolejne wyzwanie miało źródło w decyzji Wielkiej Brytanii o opuszczeniu Unii Europejskiej, co wpłynie na banki w tym kraju i w Unii Europejskiej. Zatem EBC dążył do zapewnienia, że wszystkie te banki wprowadzą odpowiednie plany awaryjne. W tym celu EBC przyjął stanowisko w kwestiach zezwoleń, modeli wewnętrznych, zarządzania wewnętrznego, zarządzania ryzykiem oraz planów naprawczych. Aby zapewnić przejrzystość, Nadzór Bankowy EBC opublikował na swojej stronie internetowej szczegółowe najczęściej zadawane pytania, natomiast zainteresowane banki z Wielkiej Brytanii i strefy euro uczestniczyły w warsztatach, podczas których zostały poinformowane o oczekiwaniach nadzoru EBC.

Biorąc pod uwagę znaczenie modeli wewnętrznych dla obliczania wymogów kapitałowych banków, w roku 2017 Nadzór Bankowy EBC nadal prowadził ukierunkowany przegląd tych modeli (ang. targeted review of internal models, TRIM). Przegląd ten ma na celu: (a) zapewnienie, że modele wewnętrzne stosowane przez banki są zgodne z normami regulacyjnymi; (b) zharmonizowanie traktowania modeli wewnętrznych przez organy nadzoru oraz (c) zapewnienie, że wyniki modeli wewnętrznych są stymulowane przez rzeczywiste ryzyka, a nie przez decyzje o wyborze modelu. Po zakończeniu przegląd zwiększy zaufanie w adekwatność wymogów kapitałowych wobec banków.

W roku 2017 EBC stwierdził, że 3 duże banki strefy euro upadają lub prawdopodobnie upadną. Były to pierwsze upadki istotnych instytucji od ustanowienia Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego, a nowy system przeszedł swój pierwszy test. Współpraca EBC, Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego i Komisji Europejskiej z krajowymi organami ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przebiegała sprawnie i skutecznie.

Nadal jednak istnieje potrzeba zbudowania trzeciego filaru unii bankowej, tj. europejskiego systemu gwarantowania depozytów. Depozyty muszą być jednakowo dobrze chronione w całej Unii Europejskiej. Jest to niezbędne dla prawdziwie europejskiego sektora bankowego.

Szczegółowe informacje na temat Nadzoru Bankowego EBC znaleźć można w „Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej 2016”.

Infrastruktura rynkowa i płatności

Eurosystem odgrywa główną rolę w infrastrukturze rynkowej i płatnościach, pełniąc 3 funkcje: operatora, katalizatora i organu nadzoru. Jako operator i katalizator przyczynia się do wzrostu innowacji oraz integracji infrastruktury rynkowej i systemów płatności w Europie. Pełniąc rolę organu nadzoru, Eurosystem działa na rzecz bezpieczeństwa oraz wzrostu wydajności infrastruktury rynku finansowego i systemów płatności. Ogólnie, sprawne funkcjonowanie tej infrastruktury jest niezbędne dla utrzymania zaufania do euro i wspierania działań w zakresie polityki pieniężnej. W odniesieniu do infrastruktury rynkowej i płatności Eurosystem odgrywa także kluczową rolę w zapewnieniu stabilności europejskiego systemu finansowego i pobudzaniu działalności gospodarczej.

Innowacje i integracja infrastruktury rynkowej i płatności

Od ponad dekady Eurosystem, w ścisłej współpracy z Komisją Europejską i sektorem prywatnym, pracuje nad przekształceniem czegoś, co stanowiło bardzo rozdrobniony obraz rynku finansowego i systemów płatności w Europie, w formę bardziej zintegrowaną. Prace te nadal trwają i wymagają dalszych wysiłków. Obecnie jednak Eurosystem znajduje się w momencie, w którym postęp stał się bardziej namacalny.

TARGET2, system rozrachunku brutto transakcji płatniczych w euro należący do Eurosystemu, przyczynił się w znacznym stopniu do postępu europejskiego procesu integracji i jest często nazywany „systemem rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym (RTGS) dla waluty euro”. W listopadzie 2017 r. obchodził 10 lat poprawnego funkcjonowania. W 2017 r. system TARGET2 przetworzył 89% wartości i 63% wolumenu transakcji rozliczanych przez systemy obsługujące wysokokwotowe płatności w euro. To sprawia, że jest on jednym z największych systemów płatności na świecie i liderem udziału w rynku w Europie.

Ostateczna fala migracji do systemu rozrachunku papierów wartościowych, TARGET2-Securities (T2S), oznacza zakończenie projektu, który przyczynił się do większej integracji uprzednio mocno rozdrobionej europejskiej infrastruktury rynku rozrachunku papierów wartościowych. Na koniec października 2017 r. T2S obsługiwał 21 centralnych depozytów papierów wartościowych (CDPW) z 20 rynków europejskich. Po ostatniej fali migracji T2S przetwarzał dziennie średnio 556 684 transakcji, przy średniej wartości rozliczanej dziennie w wysokości 812,02 mld euro^[68].

Poza zakończeniem migracji T2S Eurosystem inicjował prace dostosowawcze na rynkach T2S pełniąc rolę katalizatora. Prace te w istotny sposób przyczyniają się do przekształcenia rynku europejskiego w prawdziwie krajowy jednolity rynek z perspektywy potransakcyjnej.

Ponadto Eurosystem uzgodnił propozycje procesów biznesowych i procesów roboczych dla zharmonizowanego zarządzania zabezpieczeniami. Te ważne prace dostosowawcze stworzyły podstawę do opracowania systemu zarządzania zabezpieczeniami Eurosystemu (Eurosystem Collateral Management System, ECMS), który został zatwierdzony jako projekt przez Radę Prezesów EBC w grudniu 2017 r. ECMS zapewni zharmonizowany system obsługi zabezpieczeń w całym Eurosystemie. Zastąpi nim istniejące systemy 19 krajowych banków centralnych spełniające te funkcje, które mogą być zharmonizowane przed uruchomieniem tego systemu. Zmiany w istniejących systemach zabezpieczeń będą wdrażane w sposób spójny w całej strefie euro. Ogólne zasady kontroli ryzyka zostaną zastosowane z wykorzystaniem tych samych danych. Uruchomienie systemu jest planowane na listopad 2022 r.

W miarę postępów w integracji rynku europejskiego, infrastruktura rynku finansowego i systemów płatności podlegają szybkim zmianom technologicznym. Aby infrastruktura finansowa Eurosystemu była dostosowana do celu, jaki ma spełniać w nadchodzących latach, Rada Prezesów podjęła w grudniu 2017 r. decyzję o niezbędnej konsolidacji systemów TARGET2 i T2S. Konsolidacja ta będzie oznaczała znaczącą poprawę usług TARGET2 RTGS. Ułatwi wprowadzenie ulepszonych procedur zarządzania płynnością dla uczestników rynku w całym Eurosystemie, obniży koszty operacyjne i wzmocni odporność w zakresie bezpieczeństwa cybernetycznego (zob. ramka 8).

Wraz z konsolidacją usług TARGET2 i T2S Eurosystem opracowuje ogólnoeuropejską usługę rozrachunku płatności natychmiastowych w pieniądzu banku centralnego. Usługa rozrachunku płatności natychmiastowych w systemie TARGET (TARGET Instant Payment Settlement, TIPS), której uruchomienie zaplanowano na listopad 2018 r., zapewni, że płatności będą mogły być rozliczane natychmiast w całej Europie. To jeszcze bardziej ułatwi integrację i zwiększy innowacyjność na rynku płatności detalicznych w euro.

Utworzenie jednolitego obszaru płatności w euro (SEPA) sprawiło, że rynek płatności detalicznych w euro został udostępniony dla podstawowych instrumentów płatności detalicznych, tworząc w ten sposób podstawę dla opracowania innowacyjnych rozwiązań płatniczych. Eurosystem – pełniąc rolę katalizatora – nieprzerwanie stymuluje integrację europejskich systemów płatności detalicznych i innowacje. Pod auspicjami Rady Płatności Detalicznych w Euro – tj. forum wysokiego szczebla na rzecz dialogu europejskiego pomiędzy dostawcami usług płatniczych a użytkownikami końcowymi, której przewodniczy EBC – w listopadzie 2017 r. uruchomiono system natychmiastowego polecenia przelewu SEPA. Trwają również prace nad umożliwieniem dokonywania płatności między dwiema osobami za pośrednictwem telefonu komórkowego, usługami inicjowania płatności (w kontekście zmienionej dyrektywy w sprawie usług płatniczych – PSD2^[69]), standaryzacją kart, dostępnością użytkowników płatności detalicznych do usług płatności detalicznych oraz wystawianiem faktur elektronicznych w całej Europie.

Prowadzone są dalsze badania dotyczące następstw technologii rozproszonego rejestru (DLT) dla infrastruktury rynku finansowego w Europie. Wewnętrzna grupa „fintech” w EBC monitoruje prace analityczne dotyczące potencjalnego przedstawienia środków pieniężnych w formie cyfrowej. Prowadzone są również prace na poziomie Eurosystemu, których celem jest zrozumienie, jaki wpływ może mieć grupa „fintech” na systemy płatności, działalność nadzorczą, wdrażanie polityki pieniężnej oraz ryzyko finansowe. Ponadto przeprowadzono szeroko zakrojone analizy mające na celu stwierdzenie, czy określone istniejące funkcjonalności systemu RTGS mogą działać w środowisku DLT w sposób bezpieczny i skuteczny^[70]. Chociaż seria testowa dała obiecujące wyniki, nie można wyciągnąć bezpośrednich wniosków w odniesieniu do ich potencjalnego wykorzystania w produkcji. W raporcie na temat potencjalnego wpływu DLT na potransakcyjną harmonizację papierów wartościowych i na szerszą integrację rynków finansowych UE^[71] omówiono zastosowanie DLT w takich obszarach, jak ostateczność rozrachunku, bezpieczeństwo cybernetyczne i sprawozdawczość, przyczyniając się do dyskusji na temat sposobów wykorzystania tej technologii dla celów lepiej zintegrowanych rynków finansowych UE.

Bezpieczeństwo infrastruktury rynkowej i płatności

Europejski Bank Centralny jest wiodącym organem nadzorującym 3 systemowo istotne systemy płatności (SIPS), tj. TARGET2, EURO1 i STEP2, natomiast centralny bank Francji nadzoruje CORE (FR), czwarty SIPS w strefie euro. Eurosystem nadal prowadził prace nad pierwszą kompleksową oceną tych systemów na podstawie rozporządzenia SIPS. Kontynuował również skoordynowaną ocenę systemów płatności detalicznych niemających znaczenia systemowego, a także krajowych i międzynarodowych systemów płatności kartowych oraz uruchomił ocenę systemu natychmiastowego polecenia przelewu SEPA.

W odniesieniu do T2S Eurosystem we współpracy z innymi organami prowadził działania nadzorcze dla T2S, kiedy system ten został uruchomiony oraz monitorował stopniową migrację CDPW do T2S.

W przypadku systemów rozrachunku papierów wartościowych (SSS) Eurosystem jest zaangażowany w proces autoryzacji CDPW na podstawie rozporządzenia CDPW, działając jako bank centralny emitujący euro. Ponadto Eurosystem opracował nowy system przydzielania uprawnień do SSS i powiązań w celu ich wykorzystania w operacjach kredytowych Eurosystemu. Nowy system ma być wprowadzony w 2018 r. i opiera się w znacznym stopniu na procesie autoryzacji, określonym w rozporządzeniu CSD.

W obszarze partnerów centralnych (CCP) Eurosystem nadal aktywnie uczestniczył w działalności kolegiów organów nadzoru utworzonych na podstawie rozporządzenia w sprawie Infrastruktury rynku europejskiego (EMIR). W szczególności wspierał właściwe organy krajowe w zakresie udzielania zezwoleń na rozszerzenie działalności i usług przez CCP oraz istotnych zmian w ich modelach ich funkcjonowania.

Po stronie regulacyjnej, zmiany w rozporządzeniu SIPS, a także pomocniczych aktach prawnych dotyczących sankcji i środków naprawczych zostały opublikowane w listopadzie 2017 r. Główne zmiany w rozporządzeniu SIPS odnoszą się do dodatkowych wymagań w zakresie ograniczania ryzyka płynności i odporności w dziedzinie bezpieczeństwa cybernetycznego, a także nadania dodatkowych uprawnień właściwym organom.

W zakresie płatności detalicznych Europejski Urząd Nadzoru Bankowego w ścisłej współpracy z EBC przygotował m.in. projekt regulacyjnych standardów technicznych (RTS) dotyczących wzmocnionego uwierzytelniania klienta oraz wspólnej i bezpiecznej komunikacji na podstawie PSD2. Po zatwierdzeniu środki bezpieczeństwa przedstawione w RTS zaczną obowiązywać 18 miesięcy po dacie wejścia w życie RTS.

Patrząc w przyszłość, oczekiwany jest wzrost ryzyka, jakie stwarzają systemy rozliczeniowe, w szczególności CCP, dla sprawnego funkcjonowania systemów płatności. Takie ryzyko mogłoby ostatecznie wpłynąć na główny cel Eurosystemu polegający na utrzymaniu stabilności cen. W odniesieniu do CCP, w 2017 r. Komisja Europejska przyjęła 2 propozycje zmienionego rozporządzenia EMIR (por. również podrozdziały 3.3 i 9.2). Pierwsza propozycja ma na celu złagodzenie obowiązków sprawozdawczych i rozliczeniowych niektórych kontrahentów, z zastosowaniem zasady proporcjonalności; druga propozycja dąży do rozwinięcia ram UE w zakresie autoryzacji i nadzoru nad CCP w UE oraz wzmocnienia wymagań obowiązujących dla systemowo istotnych CCP z krajów trzecich. Ten drugi aspekt jest szczególnie ważny w świetle znaczących wolumenów transakcji denominowanych w euro, które są rozliczane przez CCP mających siedzibę w Wielkiej Brytanii, która po ostatecznym wycofaniu się z członkostwa w Unii Europejskiej nie będzie już podlegać ramom regulacyjnym ani nadzorczym rozporządzenia EMIR. Jeśli propozycja Komisji Europejskiej zostanie przyjęta, zwiększy to m.in. rolę Eurosystemu w nadzorze zarówno w CCP z krajów UE, jak i z krajów trzecich. W celu zapewnienia, aby Eurosystem mógł pełnić tę rolę, niezwykle ważne jest, aby posiadał odpowiednie uprawnienia na podstawie Traktatu i Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz Europejskiego Banku Centralnego. W celu nadania EBC jasnych kompetencji prawnych w obszarze rozliczeń centralnych, Rada Prezesów przyjęła zalecenie dotyczące zmiany art. 22 wyżej wymienionego Statutu.

Usługi finansowe na rzecz innych instytucji

Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek

Europejski Bank Centralny odpowiada za zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania przez UE pożyczek w ramach instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej (MTFA)^[74] i europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (EFSM)^[75]. W 2017 r. EBC przetwarzał płatności odsetkowe od pożyczek udzielonych w ramach MTFA. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2017 r. wyniosło 3,05 mld euro. W roku 2017 w związku z pożyczkami w ramach EFSM przetwarzał też różne inne płatności, w tym odsetkowe. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2017 r. wyniosło 46,8 mld euro.

Europejski Bank Centralny odpowiada także za zarządzanie płatnościami wynikającymi z operacji w ramach europejskiego instrumentu stabilności finansowej (EFSF) ^[76] i europejskiego mechanizmu stabilności (EMS)^[77]. W 2017 r. EBC, w związku z pożyczkami udzielonymi w ramach EFSF, obsługiwał różne płatności z tytułu odsetek i opłat. Przetwarzał również wkłady państw należących do EMS oraz różne płatności z tytułu odsetek i opłat, związane z pożyczkami udzielonymi w ramach tego mechanizmu.

Europejski Bank Centralny odpowiada również za obsługę płatności wynikających z umowy pożyczkowej zawartej z Grecją^[78]. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2017 r. wyniosło 53,9 mld euro.

Usługi Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami

W roku 2017 Eurosystem w dalszym ciągu świadczył kompleksowe usługi zarządzania aktywami rezerwowymi klientów, denominowanymi w euro w ramach programu ERMS (Eurosystem Reserve Management Services) wprowadzonego w 2005 r. Wiele krajowych banków centralnych należących do Eurosystemu („dostawcy usług z ramienia Eurosystemu”) oferuje kompletny zestaw takich usług, na jednolitych warunkach zgodnych z ogólnymi standardami rynkowymi, na rzecz banków centralnych, władz monetarnych i agencji rządowych spoza strefy euro oraz organizacji międzynarodowych. Europejski Bank Centralny pełni rolę ogólnego koordynatora, zapewniając sprawne funkcjonowanie systemu oraz składając sprawozdania Radzie Prezesów.

Liczba klientów utrzymujących relacje biznesowe ERMS z Eurosystemem w 2017 r. wyniosła 278, w porównaniu z 286 w roku 2016. Jeśli chodzi o skalę samych usług, w ciągu 2017 r. zagregowane zasoby ogółem (obejmujące aktywa pieniężne i papiery wartościowe) zarządzane w ramach ERMS zwiększyły się o ok. 7% w stosunku do wartości z końca 2016 r.

Banknoty i monety

Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne (KBC) ze strefy euro są odpowiedzialne za emisję banknotów euro wewnątrz strefy i utrzymywanie zaufania społecznego do wspólnej waluty.

Banknoty i monety w obiegu

W roku 2017 liczba banknotów euro w obiegu wzrosła o ok. 5,9%, a ich wartość – o ok. 4,0%. Na koniec roku w obiegu znajdowało się 21,4 mld banknotów o łącznej wartości 1171 mld euro (zob. wykresy 30 i 31). Najszybciej przybywało banknotów o nominale 100 euro a jego roczna stopa wzrostu w 2017 r. wyniosła 7,9%. Nadal dynamicznie rosła liczba banknotów o nominale 50 euro – o 6,4% w ciągu roku – choć wzrost ten był wolniejszy niż w poprzednim roku.

W roku 2017, po decyzji o wstrzymaniu emisji banknotów 500 euro po zakończeniu serii ES2, liczba banknotów w obiegu tego nominału dalej malała. Spadek ten został zrównoważony przez wzrost zapotrzebowania na banknoty o nominałach 200 euro, 100 euro i 50 euro.

Szacuje się, że pod względem wartości około jedna trzecia banknotów euro w obiegu znajduje się poza strefą euro, głównie w krajach z nią sąsiadujących. Są to zwykle banknoty o wyższych nominałach. Służą one głównie jako środek tezauryzacji (przechowywania wartości) oraz do rozliczania transakcji na rynkach międzynarodowych.

Produkcję banknotów euro prowadzą wspólnie krajowe banki centralne ze strefy euro, które w 2017 r. odpowiadały za emisję 5,72 mld banknotów.

Łączna liczba monet euro w obiegu w 2017 r. wzrosła o 4,2% i na koniec roku wyniosła 126,0 miliardów. Na koniec 2017 r. wartość monet znajdujących się w obiegu wyniosła 28,0 mld euro i była o 4,0% wyższa niż na koniec 2016.

W roku 2017 krajowe banki centralne ze strefy euro sprawdziły pod względem autentyczności i jakości obiegowej 32,3 mld banknotów; w rezultacie ok. 6,1 mld banknotów zostało wycofanych z obiegu. Eurosystem w dalszym ciągu udzielał wsparcia producentom urządzeń do obsługi banknotów w dostosowywaniu tych urządzeń do standardów EBC w zakresie sprawdzania autentyczności i jakości obiegowej banknotów euro przed ich ponownym wprowadzeniem do obiegu. W roku 2017 instytucje kredytowe i inne podmioty obsługujące obieg gotówki sprawdziły za pomocą tych urządzeń ok. 36 mld banknotów euro.

Fałszerstwa banknotów euro

W 2017 r. łączna liczba fałszywych banknotów euro nieznacznie wzrosła: z obiegu wycofano ok. 694 tys. falsyfikatów. W porównaniu z liczbą autentycznych banknotów euro w obiegu odsetek falsyfikatów jest bardzo niewielki. Na wykresie 32 przedstawiono zmiany liczby fałszywych banknotów wycofanych z obiegu w perspektywie długoterminowej. Najczęstszym celem fałszerzy są banknoty o nominałach 20 euro i 50 euro, na które w 2017 r. przypadało łącznie ponad 85% wszystkich wykrytych falsyfikatów, przy czym jednocześnie zmniejszył się udział podrobionych banknotów o nominale 20 euro.

Europejski Bank Centralny wciąż uczula obywateli na ryzyko oszustwa i przypomina, by stosować metodę „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem” oraz zawsze zwracać uwagę na więcej niż jedno zabezpieczenie. Ponadto w ramach wspierania walki Eurosystemu z fałszerstwami stale prowadzone są szkolenia dla osób mających zawodowo do czynienia z gotówką, zarówno w Europie, jak i poza nią, oraz udostępnia aktualne materiały informacyjne. Dążąc do osiągnięcia wspomnianego celu EBC współpracuje także z Europolem, Interpolem i Komisją Europejską.

Druga seria banknotów euro

W dniu 4 kwietnia 2017 r. do obiegu trafił nowy banknot o nominale 50 euro. Jego wprowadzenie to kolejny krok w działaniach na rzecz ochrony banknotów euro przed fałszowaniem. Jest to czwarty wprowadzony do obiegu nominał z drugiej serii banknotów, określanej jako seria „Europa"– w obiegu są już banknoty o nominałach 5 euro, 10 euro i 20 euro. Ma on zmodernizowane zabezpieczenia, w tym „szmaragdową liczbę” – połyskujące oznaczenie nominału, którego kolor zmienia się przy oglądaniu pod kątem i daje efekt przesuwającego się pionowo światła – oraz okienko z portretem, zastosowane po raz pierwszy w banknocie 20 euro z serii „Europa”. Pod światło w przezroczystym okienku w górnej części hologramu ukazuje się twarz Europy, postaci z mitologii greckiej. Widać ją na obu stronach banknotu. Taki sam portret jest także na znaku wodnym.

W pierwszej połowie 2019 r. planowana jest emisja nowych banknotów 100 euro i 200 euro, które będą ostatnimi nominałami wprowadzanej serii „Europa“. Po przeanalizowaniu struktury nominałowej banknotów euro oraz uwzględnieniu obaw, że banknoty 500 euro mogłyby ułatwiać działalność przestępczą, Rada Prezesów EBC postanowiła, że produkcja tego nominału zostanie wstrzymana i nie wejdzie on do tej serii. EBC i KBC strefy euro przeprowadzą kampanię informacyjną skierowaną do społeczeństw i podmiotów obsługujących obieg gotówki, której celem będzie poinformowanie o nowych banknotach 100 euro i 200 euro, z których każdy będzie posiadał nowe zabezpieczenia. Kampania informacyjna będzie również przypominać o zaprzestaniu emisji banknotów o nominale 500 euro, które – ze względu na międzynarodową rolę tej waluty euro i powszechne zaufanie do banknotów euro – zachowają, podobnie jak pozostałe nominały banknotów euro, status prawnego środka płatniczego i nadal będzie można nimi płacić oraz trzymać je jako oszczędności. Wszystkie banknoty pierwszej serii (w tym 500 euro) zachowują swoją wartość i będzie je można bezterminowo zamieniać w KBC strefy euro.

Europejski Bank Centralny i KBC strefy euro będą kontynuować swoje działania, by pomóc branży produkującej urządzenia do obsługi gotówki przygotować się na wprowadzenie nowych banknotów 100 euro i 200 euro.

Statystyka

Europejski Bank Centralny z pomocą krajowych banków centralnych opracowuje, zbiera, zestawia oraz udostępnia różnego rodzaju dane statystyczne, które są potrzebne do wspierania polityki pieniężnej w strefie euro, funkcji nadzorczych EBC oraz różnych zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS). Z danych tych korzystają również instytucje publiczne, uczestnicy rynków finansowych, media i zwykli ludzie. W roku 2017 ESBC nadal sprawnie i terminowo dostarczał okresowe dane statystyczne dotyczące strefy euro. Ponadto dokładał starań, by zaspokoić nowe potrzeby w zakresie terminowego dostarczania bardziej szczegółowych danych wysokiej jakości na poziomie krajów, sektorów i instrumentów.

Nowa i rozszerzona statystyka strefy euro

W roku 2017 EBC rozpoczął publikację statystyki rynku pieniężnego euro w oparciu o dane szczegółowe pozyskiwane na podstawie Rozporządzenia EBC/2014/48. Te statystyki dotyczą niezabezpieczonego segmentu rynku i obejmują kwotę obrotów ogółem i średnią ważoną w okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej (RMP) oraz średnie wolumeny dzienne w okresie utrzymania rezerwy w podziale na sektor kontrahenta, rodzaj transakcji i zapadalność (63 nowe serie danych). Celem publikacji jest zwiększenie przejrzystości rynku i tym samym poprawa funkcjonowania rynku pieniężnego.

Europejski Bank Centralny rozpoczął również publikowanie danych statystycznych dotyczących instytucji ubezpieczeniowych zebranych zgodnie z Rozporządzeniem EBC/2014/50. Te dane statystyczne opisujące sumy bilansowe instytucji ubezpieczeniowych strefy euro są uaktualniane kwartalnie.

W 2017 r. ESBC określił jasne reguły publikacji stóp procentowych i wolumenów transakcyjnych monetarnych instytucji finansowych (MIF), zapewniając odpowiednie i porównywalne ogłaszanie statystyk dotyczących krajowych stóp procentowych MIF (MIR) na poziomie ESBC. Doprowadziło to do wzrostu o 1840 liczby szeregu danych MIR publicznie udostępnionych na stronie Hurtowni danych statystycznych EBC.

Zbiór udostępnionych publicznie skonsolidowanych danych o bankach został znacznie poszerzony w listopadzie 2017 o nowe pozycje obejmujące sumy bilansowe, rentowność, jakość aktywów, płynność i adekwatność kapitałową.

Europejski Bank Centralny zaczął też publikować zagregowane dane na temat bilansów instytucji finansowych i ubezpieczeniowych strefy euro udzielających kredytów gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom niefinansowym i będących rezydentami w strefie euro. Dane te są publikowane w cyklach rocznych a w niektórych krajach również udostępniane są w cyklach kwartalnych. Dostępne są zarówno kwoty należne jak i różnice pomiędzy nimi skorygowane o zmiany w klasyfikacji.

Baza danych makroostrożnościowych została poszerzona o nowe zbiory wskaźników dotyczących głównie sektora bankowego, co zwiększyło całkowitą liczbę upublicznianych wskaźników do ponad 300. Trwają prace nad dalszą rozbudową bazy danych makroostrożnościowych, zwłaszcza w obszarach, w których występują luki w danych.

Inne działania w zakresie statystyki

Nowe rozporządzenie EBC odniesie się bezpośrednio do wymogów sprawozdawczości wszystkich funduszy emerytalnych będących rezydentami w strefie euro, które mieszczą się w definicji statystycznej określonej tym rozporządzeniem. Rozporządzenie EBC w sprawie wymogów sprawozdawczości statystycznej w odniesieniu do funduszy emerytalnych usunie luki w istniejących kwartalnych statystykach publikowanych od czerwca 2011 r., zwłaszcza upubliczniania w ograniczonym zakresie danych transakcyjnych ze względu na niedostateczną jakość danych. Nowe dane będą lepiej wspierać ESBC w analizach pieniężnych i finansowych oraz w przyczynianiu się do stabilności systemu finansowego.

W okresie przygotowania projektu rozporządzenia odbyło się szereg spotkań z Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA) oraz sektorem zabezpieczeń emerytalnych, który był reprezentowany przez PensionsEurope. Rozporządzenie przewiduje harmonizację zbierania danych o strukturze aktywów i pasywów funduszy emerytalnych w rozbiciu na położenie geograficzne kontrahenta, sektor i zapadalność. Dane o stanach i transakcjach będą sporządzane w ujęciu kwartalnym. Po uzyskaniu wyników konsultacji społecznych prowadzonych od końca lipca do końca września 2017 r. oraz odpowiedzi Komisji Europejskiej, uaktualniony projekt został przedłożony Radzie Prezesów na początku 2018 r. Rozporządzenie zostało 26 stycznia 2018 r. przyjęte przez Radę Prezesów i opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE 17 lutego. Rozpoczęcie sprawozdawczości do EBC nowych danych statystycznych przewidziane jest na rok 2019.

W dniu 21 września 2017 r. EBC ogłosił, że do roku 2020 rozpocznie publikację stopy overnight transakcji niezabezpieczonych na podstawie danych zebranych w oparciu o Rozporządzenie w sprawie sprawozdawczości statystycznej rynków pieniężnych. Uzupełniłaby ona obecnie stosowane stopy referencyjne sektora prywatnego i służyłaby jako stopa referencyjna mechanizmu ochronnego. W ciągu następnych dwóch lat EBC określi ogólne cechy tej stopy procentowej, opracuje metodologię jej wyliczania i sprawdzi jej odporność. W tym okresie EBC będzie prowadzić działania mające na celu przejrzyste komunikowanie tych działań, które będą obejmować konsultacje społeczne.

W roku 2017 jakość statystyki stóp procentowych (MIR) została poprawiona dzięki: (a) zbiorowi najlepszych praktyk i wytycznym w zakresie prowadzenia kontroli jakości; (b) pierwszej ankiecie ESBC dotyczącej lokalnych zagadnień jakości danych KBC, która ma być powtarzana co dwa lata oraz (c) rozszerzonym ramom zgodności MIR. Uaktualniona wersja Podręcznika MIR^[81] , uwzględniająca rozszerzenia zakresu statystyki MIR w ostatnich latach, została opublikowana na stronie EBC w styczniu 2017 r.

Prace nad kolejną wersją Rozporządzenia EBC w zakresie statystyki płatności rozpoczęły się w 2017 r. Celem tego działania jest poszerzenie zakresu sprawozdawczości statystycznej w obszarze płatności, aby nadal spełniała ona swoje zadanie. Prace nad rozporządzeniem będą uwzględniać ostatnie zmiany w ustawodawstwie europejskim oraz najnowsze innowacje na rynku płatności detalicznych.

Długoterminowe podejście ESBC i Komitetu ds. Statystyki do zbierania danych od banków zmierza do standaryzacji i włączenia, na ile to możliwe, obecnych ram statystycznych ESBC w różnych domenach i krajach. Powinno to zmniejszyć uciążliwość sprawozdawczą dla banków, ułatwić automatyzację przetwarzania coraz większych i bardziej szczegółowych zbiorów danych oraz poprawić jakość danych. Dwie najważniejsze inicjatywy to Słownik zintegrowanej sprawozdawczości banków ( Bank's Integrated Reporting Dictionary, BIRD)^[82] i europejskie ramy sprawozdawcze (European Reporting Framework, ERF). W 2017 r. zakończono fazę pilotażową BIRD, która udostępnia bankom standardowe definicje i zasady transformacji, aby pomóc im w przekazywaniu sprawozdawczości odpowiednim władzom. Faza pilotażowa zakończona została sporządzeniem listy wymogów dla analitycznej bazy danych granularnych dotyczących ekspozycji kredytowych (AnaCredit) i statystyki inwestycji w papiery wartościowe (Securities Holdings Statistics). Uczyniono także kolejny krok na drodze do włączenia sprawozdawczości finansowej Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB). BIRD udostępniono jako „dobro publiczne" bankom i wszystkim innym zainteresowanym stronom (np. dostawcom systemów informatycznych, tzw. software houses, którzy opracowują pakiety oprogramowania na potrzeby sprawozdawczości finansowej), a jego wykorzystanie jest dobrowolne. W odniesieniu do ERF, które za jakiś czas mają zintegrować sprawozdawczość z różnych dziedzin i krajów, w 2017 r. rozpoczęto, w bliskiej współpracy z sektorem bankowym i wszystkimi innymi zainteresowanymi stronami, opracowywanie analizy kosztów i korzyści, której celem jest ocena wpływu ERF na stronę podażową i popytową.

Zakres bazy danych rejestru instytucji i jednostek powiązanych prowadzonej przez ESBC (Register of Institutions and Affiliates Database, RIAD) poszerzono w celu uwzględnienia informacji potrzebnych do obsługi projektu AnaCredit (np. dane o przedsiębiorstwach niefinansowych) i dostosowania do innych potrzeb użytkowników z ESBC i europejskiego nadzoru bankowego. RIAD pozwala na zgromadzenie w jednym miejscu wszystkich przedmiotowych informacji, ponieważ stanowi główne połączenie różnych baz danych granularnych (bazę danych statystyki inwestycji w papiery wartościowe (Securities Holdings Statistics Database, SHSDB), scentralizowanej bazy danych o papierach wartościowych (Centralised Securities Database, CSDB) i AnaCredit). Ponadto rozszerzony system RIAD był gotowy pod koniec pierwszego kwartału 2018 r., a dedykowane wytyczne ECB RIAD powinny być gotowe w drugim kwartale 2018 r.

W czerwcu 2017 r. Dyrekcja Generalna EBC ds. Statystyki wprowadziła nową strukturę organizacyjną, co zapoczątkowało proces usprawnienia tworzenia mikrodanych na skalę dużo większą niż do tej pory i umożliwiło dalszy postęp w opracowywaniu statystyki danych makroekonomicznych wysokiej jakości. Nowo utworzona sekcja integracji danych i usług zapewnia koncentrację integracji danych i oferuje usługi danych wspólnych. Jednym z największych do tej pory osiągnięć jest magazyn danych EBC, który umożliwia użytkownikom odnajdywanie danych EBC gromadzonych w różnych aplikacjach oraz uzyskanie dostępu do tych danych. Trwają obecnie prace nad kilkoma projektami pilotażowymi. Mają one ułatwić współpracę oraz zapewnić porównywalność danych między pracami badawczymi z różnych dziedzin. Projekty pilotażowe koncentrują się wokół takich tematów jak dostępność danych, identyfikatory banków i łączenie zbiorów danych dla celów lepszej analizy finansowania i aktywów banków‎. Dużo wysiłku włożono we wprowadzenie międzynarodowych standardów danych w celu zmniejszenia obciążenia sprawozdawczego i podniesienia jakości i jednolitości danych.

W 2017 r. zarząd EBC powołał nowy Komitet ds. Danych, którego przewodniczącym został Szef Służb. Komitet skupiający kadrę kierowniczą wyższego szczebla obszarów korzystających z danych i obszarów tworzących dane ma za zadanie zaprojektowanie oraz kierowanie strategią zarządzania danymi w EBC a także koordynowanie działań EBC w zakresie standaryzacji danych. Aktywna Grupa Zarządzająca Danymi z przedstawicielami ze wszystkich obszarów biznesowych użytkowników i tworzenia danych przyczynia się, w skali całego EBC, do sformułowania i rozplanowania tematów związanych z zarządzaniem danymi, takich jak dane podstawowe i metadane oraz dostęp do danych.

W roku 2017 EBC nadal dbał o to, aby jego statystyki były bardziej dostępne i przyjazne dla użytkowników. Dane statystyczne EBC są dostępne za pośrednictwem Hurtowni danych statystycznych, natomiast do strony „Nasze statystyki" dodano nowe wizualizacje finansowania i dynamiki inwestycji w strefie euro, dane o nadzorze bankowym i relacje statystycznych. Użytkownicy mogą udostępnić wizualizacje przez wbudowanie ich we własne strony internetowe, blogi czy inne fora cyfrowe. Ten podzbiór danych statystycznych można z łatwością przeglądać za pomocą dowolnego urządzenia, jak np. komputera osobistego, tableta, smartfona czy innego urządzenia mobilnego.

Badania ekonomiczne

Wysokiej jakości badania naukowe dostarczają solidnych podstaw do prowadzenia polityki EBC. W 2017 r. badania ekonomiczne prowadzone przez pracowników EBC rzuciły nowe światło na wiele istotnych spraw stanowiących wyzwanie dla polityki EBC. Ponadto działalność nowych zespołów badawczych oraz dwóch sieci badawczych sprzyjała współpracy w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESCB)^[83].

Priorytety badawcze w EBC

W 2017 r. zespoły badawcze EBC koncentrowały się na wyraźnie określonych priorytetach badawczych. Jednym z nim była transmisja niekonwencjonalnych środków polityki pieniężnej w warunkach ujemnych stóp procentowych. Badania podkreślają znaczenie niestandardowych działań w równoważeniu ekonomicznych skutków niekorzystnych wstrząsów finansowych poprzez zmniejszenie niepewności rynkowej i zwiększenie dostępu do finansowania bankowego dla małych i średnich przedsiębiorstw. Niekonwencjonalna polityka pieniężna i interakcje pomiędzy sektorem finansowym a sektorami gospodarki realnej były również ważnym przedmiotem badań mających na celu udoskonalenie stosowanych przez EBC modeli obejmujących wiele krajów oraz modeli obejmujących całą strefę euro wykorzystywanych do prognozowania i analizy polityki pieniężnej. Pozostałe podstawowe priorytety obejmowały wskazanie czynników, które mogą być pomocne w wyjaśnieniu zjawiska utrzymywania się niskiej inflacji w strefie euro oraz badania mające na celu wypracowanie rozwiązań instytucjonalnych i rozwiązań w zakresie prowadzonej polityki w celu wzmocnienia unii gospodarczej i walutowej (EMU).

W 2017 r. wiele uwagi poświęcono również polityce makroostrożnościowej. Istotnym krokiem w tej dziedzinie była kalibracja tzw. „modelu 3D”, mająca na celu objęcie nim wszystkich krajów podlegających Jednolitemu Mechanizmowi Nadzorczemu (SSM). Model pokazuje trzy poziomy ryzyka niewykonania zobowiązań (dla banków, dla firm sektora niefinansowego oraz dla gospodarstw domowych) i jest szczególnie przydatny w ocenie adekwatności kapitałowej banków. Ponadto opracowano wersję modelu przedstawiającą sztywności nominalne w celu analizy interakcji pomiędzy polityką pieniężną a polityką makroostrożnościową.

Zespoły i sieci badawcze Eurosystemu i ESBC

Aby jeszcze bardziej wzmocnić współpracę pomiędzy osobami odpowiedzialnymi za badania ekonomiczne w ESBC, kierownicy działów ds. badań w ESBC postanowili powołać trzy nowe zespoły badawcze w 2017 r. Zadaniem tych zespołów jest koordynacja prowadzonych badań w dziedzinach o wysokim priorytecie poprzez organizację regularnych warsztatów i realizację wspólnych projektów (zob. rysunek 2). W ciągu roku każdy z zespołów zorganizował własny warsztat inauguracyjny, w którym wzięli udział analitycy z całego ESBC oraz eksperci zewnętrzni.

Sieci badawcze Eurosystemu/ESBC poczyniły istotne postępy w 2017 r. Sieć badawcza ds. dynamiki płac (Wage Dynamics Network - WDN) ukończyła trzecią rundę badania ankietowego, które objęło ponad 25 000 firm z 25 krajów UE. Trzecia runda bada politykę kosztową i politykę ustalania cen przez firmy oraz wpływ poszczególnych reform strukturalnych, które przeprowadzono w latach 2010-2013, na dostosowania rynku pracy. Jednym z ważniejszych wniosków wynikających z niedawno prowadzonych badań jest stwierdzenie, że główne reformy rynku pracy w krajach, które mocno ucierpiały w wyniku kryzysu, rzeczywiście ułatwiły przeprowadzenie dostosowań na rynku pracy (zob. wykres 33)^[84].

Sieć ds. finansów i spożycia gospodarstw domowych (Household Finance and Consumption Network - HFCN) koordynuje prace nad badaniem ankietowym dotyczącym finansów i konsumpcji gospodarstw domowych. Po opublikowaniu wyników drugiej rundy badania pod koniec 2016 r., Sieć ds. finansów i spożycia gospodarstw domowych badała, między innymi, rolę heterogeniczności gospodarstw domowych w transmisji polityki pieniężnej oraz stabilności finansowej. Na przykład analitycy z Sieci ds. finansów i spożycia gospodarstw domowych ocenili wpływ prowadzonego niedawno przez EBC programu skupu aktywów (ang. asset purchase programme (APP)) na nierówności w poziomie dochodów i zasobności. Kluczowym wnioskiem jest stwierdzenie, że działania w ramach programu skupu aktywów mają nieznaczny wpływ na poziom zasobności, lecz redukują nierówności w poziomie dochodów obniżając bezrobocie wśród gospodarstw domowych o niskich dochodach.

Konferencje i publikacje

Ponieważ złożoność zagadnień, którymi zajmuje się EBC w ostatnich latach znacznie wzrosła, zdecydowanie zwiększyło się znaczenie dialogu prowadzonego z ekonomistami ze środowiska akademickiego. Dlatego też EBC zorganizował w 2017 r. kilka wydarzeń naukowych na wysokim szczeblu, w tym, Forum Bankowości Centralnej EBC w Sintrze oraz drugą Doroczną Konferencję Naukową EBC. Poprzednia konferencja koncentrowała się na głównych wydarzeniach w gospodarce realnej, które są istotne dla polityki pieniężnej, mianowicie inwestycjach i produktywności^[85]. Doroczna Konferencja Naukowa w 2017 r. dotyczyła innowacyjnych badań nad takimi zagadnieniami jak koszty inflacji, skutki ujemnych stóp procentowych, powiązania pomiędzy osądami podmiotów gospodarczych a stagnacją gospodarczą i nierównościami w poziomie zasobności. Inne ważne konferencje dotyczyły reform strukturalnych w strefie euro, polityki makroostrożnościowej oraz komunikacji banków centralnych.

Wyniki wielu prac badawczych EBC zostały opublikowane w czasopismach naukowych i dokumentach roboczych. W 2017 r. w ramach serii publikacji EBC „Working Paper Series” opublikowano w sumie 132 artykułów. Ponadto wiele badań bardziej koncentrujących się na kwestiach polityki ukazało się na łamach serii publikacji EBC „Occasional Paper Series”, „Statistics Paper Series” oraz „Discussion Paper Series”. Ten zbiór wysokiej jakości opracowań naukowych i prac analitycznych umożliwił także rozpowszechnienie wyników badań na większą skalę, również wśród ogółu społeczeństwa, m.in. za pośrednictwem publikacji EBC „Research Bulletin”, w której w 2017 r. ukazało się 12 artykułów^[86].

Działania i obowiązki prawne

W roku 2017 Europejski Bank Centralny uczestniczył w kilku postępowaniach sądowych na szczeblu europejskim. Wydał także wiele opinii w ramach traktatowego obowiązku zasięgania jego opinii w sprawie każdego projektowanego aktu UE lub projektu regulacji krajowych w dziedzinach podlegających jego kompetencji, a także monitorował przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu.

Udział EBC w postępowaniach sądowych na szczeblu UE

W styczniu 2017 r. Sąd Unii Europejskiej („Sąd“) oddalił skargę o naprawienie szkody wniesioną przez dwa francuskie podmioty (Nausicaa Anadyomène i Banque d’Escompte) przeciwko Europejskiemu Bankowi Centralnemu w sprawie T-749/15. Odszkodowanie dochodzone przez te dwa podmioty dotyczyło redukcji wartości niektórych zakupionych przez nie greckich papierów dłużnych w świetle częściowej restrukturyzacji greckiego długu publicznego w 2012 r. Główne zarzuty przeciwko Europejskiemu Bankowi Centralnemu opierały się na rzekomym naruszeniu: (a) zasady pewności prawa i zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań; (b) zasady równego traktowania i zasady niedyskryminacji; a także (c) zasady dobrej administracji.

Sąd wydał wyrok, w którym oddalił skargę i wyłączył w całości odpowiedzialność EBC, a tym samym potwierdził to, co orzekł wcześniej w odniesieniu do osób fizycznych posiadających greckie papiery dłużne (zob. sprawa T-79/13, Accorinti i in. przeciwko EBC). Sąd uznał, że EBC nie ma obowiązku zrekompensowania strat rzekomo poniesionych przez banki posiadające greckie papiery dłużne w związku z restrukturyzacją greckiego długu publicznego w 2012 r. Sąd ustalił przede wszystkim, że banki komercyjne nie mogą polegać na zasadzie pewności prawa i zasadzie ochrony uzasadnionych oczekiwań w dziedzinie takiej jak polityka pieniężna, która z założenia uwzględnia stałe dostosowywanie się do zmiany warunków gospodarczych. Sąd ustalił, że żadne z działań lub oświadczeń Europejskiego Banku Centralnego nie może być interpretowane jako zachęcające inwestorów do nabywania lub utrzymywania greckich papierów dłużnych.

Sąd potwierdził również, że ogólna zasada równego traktowania nie mogła obowiązywać, ponieważ banki komercyjne nabywające greckie papiery dłużne z zamiarem osiągnięcia zysku – z jednej strony, oraz Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne (KBC) działające z zamiarem realizacji zadań w interesie publicznym – z drugiej strony, nie znajdowały się w porównywalnej sytuacji.

W marcu 2017 r. Sąd wydał orzeczenie w sprawie skargi złożonej przez portugalską spółkę Comprojecto – Projectos e Construções, Lda. i in. przeciwko Europejskiemu Bankowi Centralnemu, w sprawie T-22/16, na bezczynność oraz stwierdzenie nieważności odpowiedniej decyzji EBC, która – jak podnoszono – miała być przyjęta przez bank na zasadzie milczącej zgody przez odmowę podjęcia działań. Skarżący zgłosili również roszczenie o odszkodowanie finansowe wynikające z rzekomej odmowy podjęcia działań przez EBC.

Skarżący podnosili, że skierowali do Europejskiego Banku Centralnego pismo ze skargą dotyczącą instytucji kredytowej. EBC odmówił jednak podjęcia działań na tej podstawie z uwagi na fakt, że pismo zostało zwrócone do nadawcy.

Sąd uznał, że skarga jest ewidentnie niedopuszczalna i pozbawiona podstaw prawnych, zarówno w odniesieniu do żądania stwierdzenia bezczynności, jak i żądania stwierdzenia nieważności. Sąd uznał, odnosząc się do pierwszego żądania, że skarga na bezczynność jest dopuszczalna tylko wówczas, gdy pozwana instytucja unijna zostanie wezwana do podjęcia działań przed wszczęciem postępowania, natomiast skarżący nie przedstawili wystarczających dowodów na to, że skarga w rzeczywistości wpłynęła do EBC. W przypadku żądania stwierdzenia nieważności, Sąd doszedł do wniosku, że próba powiadomienia EBC nie odniosła skutku, ponieważ zwrócenie skargi do skarżących przez pocztę nie może być interpretowane jako działanie Europejskiego Banku Centralnego, na podstawie którego instytucja ta odmówiła podjęcia działań. Wreszcie, co za tym idzie, skarżący nie wezwali Europejskiego Banku Centralnego do działania, a tym samym nie wykazali żadnego zaniechania ani braku działania tej instytucji, co mogłyby spowodować odpowiedzialność unijną. Uznano wobec tego, że nie spełniły się warunki roszczenia o odszkodowanie finansowe.

W lipcu 2017 r. niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny („Trybunał Konstytucyjny“) zawiesił postępowania w sprawie kilku skarg konstytucyjnych, które dotyczyły rozszerzonego programu skupu aktywów (APP). Trybunał Konstytucyjny skierował pytania do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej („Trybunału“) i wniósł o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym.

Trybunał oddalił wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym. W listopadzie 2017 r. Europejski Bank Centralny przedstawił swoje uwagi na piśmie. Termin rozprawy nie został jeszcze wyznaczony. Trybunał Konstytucyjny – w oparciu o odpowiedź Trybunału na skierowane do niego pytania – zdecyduje o zgodności programu skupu papierów sektora publicznego (PSPP), tak jak go zinterpretuje Trybunał, z konstytucją Niemiec (Ustawą zasadniczą).

Opinie EBC i przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii

Artykuł 127 ust. 4 i art. 282 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stawiają wymóg zasięgania opinii EBC w sprawie każdego projektowanego aktu UE lub projektu regulacji krajowych w dziedzinach podlegających jego kompetencji^[87]. Wszystkie wydane przez bank opinie są publikowane na jego stronie internetowej. Opinie EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych są również ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

W 2017 r. Europejski Bank Centralny wydał 7 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych i 47 opinii w sprawie projektów regulacji krajowych wchodzących w zakres jego kompetencji.

Na poziomie UE najważniejsze opinie^[88] wydane przez Europejski Bank Centralny dotyczyły projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 1095/2010 oraz rozporządzenie (UE) nr 648/2012 w odniesieniu do procedur i organów związanych z udzielaniem zezwolenia kontrahentom centralnym oraz wymogów dotyczących uznawania kontrahentów centralnych z państw trzecich (CON/2017/39), zmian unijnych ram prawnych dotyczących wymogów kapitałowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (CON/2017/46), zmian unijnych ram zarządzania kryzysowego (CON/2017/47), wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2014/59/UE w odniesieniu do stopnia uprzywilejowania niezabezpieczonych instrumentów dłużnych w hierarchii roszczeń w postępowaniu upadłościowym (CON/2017/6), wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ram prowadzenia działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do kontrahentów centralnych oraz zmieniające rozporządzenia (UE) nr 1095/2010, (UE) nr 648/2012 i (UE) 2015/2365 (CON/2017/38).

Władze krajowe konsultowały wiele aktów prawnych dotyczących ograniczeń płatności gotówkowych powyżej określonych poziomów^[89] oraz regulacji i określenia kluczowych infrastruktur^[90].

Europejski Bank Centralny przyjął opinie dotyczące krajowych banków centralnych między innymi w następujących kwestiach: powierzenia KBC nowych zadań^[91], udziału KBC w niektórych programach Międzynarodowego Funduszu Walutowego^[92], niezależności finansowej krajowego banku centralnego^[93], kontroli działalności KBC^[94], zmiany ustawy o krajowym banku centralnym w odniesieniu do liczby dyrektorów zasiadających w jego zarządzie^[95], zmian procedury podejmowania decyzji w KBC^[96], możliwej odpowiedzialności KBC za szkody spowodowane podczas wykonywania uprawnień nadzorczych w stosunku do dostawców usług płatniczych^[97], procedury mającej zastosowanie w przypadku decyzji KBC w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego^[98], funkcji nadzorczej KBC dotyczącej systemów płatności, schematów płatniczych, depozytów papierów wartościowych i systemów rozrachunku^[99], przepisów dotyczących wynagrodzeń i emerytur pracowników KBC^[100], sposobu rozliczeń międzybankowych i rozrachunków międzybankowych przez KBC^[101], uprawnień właścicielskich do podmiotu specjalnego przeznaczenia zajmującego się wytwarzaniem banknotów euro^[102], wyłączenia praw do potrącenia w stosunku do wierzytelności wykorzystywanych jako zabezpieczenie przez krajowy bank centralny^[103], niezależności organów decyzyjnych KBC w kwestiach związanych ze stabilnością finansową^[104], udzielenia dodatkowych uprawnień krajowemu bankowi centralnemu do nakładania sankcji na instytucje, które nie przestrzegają wymogów w sprawie raportowania danych do statystyki bilansu płatniczego^[105], utworzenia przez krajowy bank centralny narodowej fundacji na rzecz badań, technologii i rozwoju^[106], a także narzędzi makroostrożnościowych^[107] i realizacji polityki pieniężnej^[108] przez krajowe banki centralne spoza strefy euro.

Europejski Bank Centralny wydał także opinie w sprawie różnych aspektów działalności instytucji finansowych, w tym: poprawy przejrzystości i jakości krajowego systemu nadzoru^[109], restrukturyzacji kredytów denominowanych do walut obcych lub powiązanych z walutami obcymi^[110], wsparcia kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, którzy zaciągnęli kredyty mieszkaniowe^[111], zapewnienia sektorowi bankowemu nadzwyczajnej pomocy finansowej ze środków publicznych^[112], wprowadzenia minimalnych wymogów finansowania^[113], wymogów dotyczących amortyzacji kredytów hipotecznych^[114], narzędzi makroostrożnościowych mających na celu przeciwdziałanie ryzyku systemowemu wynikającemu z kredytowania nieruchomości^[115], zaostrzenia ograniczeń dotyczących transakcji z podmiotami powiązanymi^[116], centralnych rejestrów kredytowych i rejestru rachunków bankowych^[117], przekazywania danych dotyczących kredytów^[118], autoryzacji systemów płatności^[119], przepisów dotyczących zabezpieczonych obligacji^[120], funduszy rezerwowych fundacji bankowych^[121], utworzenia nowej kategorii instytucji rozrachunku^[122], utworzenia nowej kategorii instrumentów podrzędnego długu uprzywilejowanego w hierarchii roszczeń w postępowaniu upadłościowym instytucji kredytowych^[123], a także aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego wynikających z różnic debetowych^[124].

Dodatkowo EBC wydał opinie na temat środków prawnych przyznanych posiadaczom kwalifikowanych kredytów bankowych^[125].

Zarejestrowano 2 przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych. Za oczywisty i istotny uznano jeden z nich. Komisja Europejska nie zasięgnęła opinii EBC w przedmiocie rozporządzenia delegowanego dotyczącego ostatecznego systemu składek na rzecz wydatków administracyjnych Jednolitej Rady ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji. Z uwagi na to, że powyższy akt nałożył na Europejski Bank Centralny obowiązki prawne, bank uznał, że jest to przypadek oczywistego i istotnego naruszenia obowiązku zasięgania opinii EBC.

Odnotowano 5 przypadków naruszenia obowiązku zasięgania opinii Europejskiego Banku Centralnego w sprawie projektów krajowych aktów prawnych, z czego 4 uznano za ewidentne i ważne^[126].

Ministerstwo Gospodarki i Finansów Włoch wystąpiło o opinie Europejskiego Banku Centralnego w sprawie ustawy o pilnych rozwiązaniach finansowych, inicjatyw na rzecz władz lokalnych, dalszych działań interwencyjnych na obszarach, które ucierpiały wskutek zdarzeń sejsmicznych oraz działań ukierunkowanych na rozwój, a w szczególności przepisów o obowiązkowym zaokrąglaniu płatności w euro, lecz nie zapewniło EBC odpowiedniej ilości czasu na analizę projektu tych przepisów i wydanie opinii przed uchwaleniem ustawy.

Hiszpański sekretarz stanu ds. gospodarki i otoczenia biznesu wystąpił o opinię EBC w sprawie projektu dekretu królewskiego dotyczącego pilnych działań finansowych, ustanawiającego nową kategorię długu bankowego, lecz nie zapewnił EBC odpowiedniej ilości czasu na analizę projektu tych przepisów i wydanie opinii przed uchwaleniem dekretu.

Władze Chorwacji nie zasięgnęły opinii EBC w sprawie ustawy o unieważnianiu umów pożyczek z elementami międzynarodowymi zawartych w Republice Chorwacji z nieupoważnionym pożyczkodawcą.

Ponadto rząd Holandii nie zasięgnął opinii EBC na temat ustawy regulującej sytuację prawną urzędników służby cywilnej, która powoduje potencjalne skutki dla niezależności banków centralnych.

Niezasięgnięcie opinii Europejskiego Banku Centralnego przez Holandię, Hiszpanię i Chorwację zostało uznane jako przypadek oczywisty i ważny, zaś niedopełnienie obowiązku zasięgnięcia opinii EBC przez Włochy zostało uznane za przypadek oczywisty i ważny, a także powtarzający się.

Przestrzeganie zakazu finansowania i uprzywilejowanego dostępu

Zgodnie z art. 271 ust. d Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zadanie monitorowania krajowych banków centralnych państw członkowskich UE oraz EBC w zakresie przestrzegania zakazów określonych w artykułach 123 i 124 Traktatu oraz w rozporządzeniach Rady (WE) nr 3603/93 i 3604/93 powierzono Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Artykuł 123 zabrania EBC i krajowym bankom centralnym udzielania kredytów w rachunku bieżącym i wszelkich innych rodzajów kredytu instytucjom rządowym bądź instytucjom i organom UE, a także nabywania na rynku pierwotnym instrumentów dłużnych emitowanych przez te instytucje. Artykuł 124 zakazuje podejmowania jakichkolwiek działań, które nie wynikają z przesłanek ostrożnościowych, a które umożliwiałyby instytucjom rządowym oraz instytucjom i organom UE uprzywilejowany dostęp do instytucji finansowych. Równocześnie Komisja Europejska z Radą Prezesów monitoruje przestrzeganie powyższych postanowień przez państwa członkowskie UE.

Europejski Bank Centralny monitoruje także dokonywane przez banki centralne państw UE na rynku wtórnym zakupy instrumentów dłużnych emitowanych przez krajowy sektor publiczny, sektor publiczny innych państw członkowskich UE oraz instytucje i organy UE. Zgodnie z preambułą rozporządzenia Rady (WE) nr 3603/93 nabycie instrumentów dłużnych sektora publicznego na rynku wtórnym nie może być wykorzystane do obejścia art. 123 Traktatu. Zakupy te nie powinny stać się formą pośredniego finansowania sektora publicznego.

Monitorowanie prowadzone w 2017 r. potwierdziło, że przepisy artykułów 123 i 124 Traktatu oraz związane z nimi rozporządzenia Rady były na ogół respektowane.

Przeprowadzony monitoring wykazał, że w 2017 r. większość krajowych banków centralnych UE wdrożyła zasady oprocentowania depozytów sektora publicznego, które w pełni przestrzegały górnych limitów oprocentowania. Kilka krajowych banków centralnych musi jednak dopilnować, aby stopy oprocentowania depozytów sektora publicznego nie przekraczały górnego limitu oprocentowania, nawet jeżeli ten ostatni ma wartość ujemną.

W „Raporcie Rocznym EBC” za rok 2016 stwierdzono, że utworzenie i sfinansowanie MARK Zrt., spółki zarządzającej aktywami, przez bank centralny Węgier stanowiło naruszenie zakazu finansowania ze środków banku centralnego, które wymaga naprawy. W 2017 r. bank centralny Węgier podjął działania naprawcze i nie jest już właścicielem ani nie kontroluje spółki MARK Zrt. Z uwagi na fakt, że na obecnym etapie transakcja finansowa nie została jeszcze w całości sfinalizowana nie można uznać, że działania naprawcze zostały zakończone, zatem nie można formalnie zamknąć sprawy.

W związku z obawami wyrażonymi w „Raporcie Rocznym EBC” za rok 2014 Europejski Bank Centralny nadal monitorował kilka programów uruchomionych przez bank centralny Węgier w latach 2014 i 2015. Programy te nie dotyczą polityki pieniężnej, a potencjalnie naruszają zakaz finansowania ze środków banku centralnego w zakresie, w jakim można uznać, że dotyczą one przejmowania przez bank centralny Węgier zadań państwa lub przekazywania na rzecz państwa korzyści finansowych. Należą do nich inwestycje w program szerzenia wiedzy finansowej przez sieć fundacji, przejęcie pracowników poprzednio zatrudnionych w węgierskim Urzędzie Nadzoru Finansowego oraz program zakupu węgierskich dzieł sztuki i dziedzictwa kultury. W 2017 r. bank centralny Węgier podjął kilka działań, aby rozwiać obawy EBC. Niemniej biorąc pod uwagę ich wielość, rozmiar i zakres EBC będzie uważnie monitorował, aby te operacje nie naruszały zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu. Ponadto Europejski Bank Centralny będzie nadal monitorował zaangażowanie banku centralnego Węgier w Giełdę Papierów Wartościowych w Budapeszcie, ponieważ nabycie przez bank centralny Węgier w listopadzie 2015 r. większościowego pakietu akcji w Giełdzie Papierów Wartościowych w Budapeszcie może nadal budzić obawy o finansowanie ze środków banku centralnego.

Ograniczenie ilości aktywów związanych z Irish Bank Resolution Corporation przez bank centralny Irlandii w 2017 r., głównie poprzez sprzedaż długoterminowych bonów o zmiennej stopie procentowej, jest ważnym krokiem w kierunku nieodzownej, całkowitej likwidacji tych aktywów. Bardziej ambitny harmonogram sprzedaży w większym zakresie zmniejszyłby utrzymujące się poważne obawy o finansowanie ze środków banku centralnego.

Stosunki międzynarodowe i europejskie

Stosunki europejskie

W 2017 r. EBC utrzymywał ścisły dialog z forami i instytucjami europejskimi, w tym z Radą Europejską, Radą ECOFIN, Eurogrupą, Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską. Zakończenie procesu tworzenia unii bankowej, pogłębienie unii gospodarczej i walutowej (UGW) oraz, szerzej ujmując, zagadnienia dotyczące silniejszej konwergencji ekonomicznej w strefie euro, to niektóre tematy pojawiające się w porządkach obrad Eurogrupy i Rady ECOFIN, w których uczestniczył Prezes EBC i pozostali członkowie Zarządu EBC.

Pogłębienie unii gospodarczej i walutowej w Europie

W 2017 r. miały miejsce dalsze dyskusje dotyczące wzmocnienia UGW oraz, szerzej ujmując, przyszłego kształtu integracji europejskiej.

Europejski Bank Centralny uczestniczył w dyskusjach na temat wzmocnienia ram zarządzania gospodarczego i zarządzania budżetem. W kontekście tych rozmów EBC regularnie podkreślał potrzebę konsekwentnego stosowania w całym okresie i we wszystkich państwach członkowskich postanowień paktu stabilności i wzrostu oraz procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej. Osiągnięte do tej pory postępy w tym zakresie są niezadowalające.

Pełne wdrożenie zasad budżetowych i skuteczniejsza koordynacja polityki gospodarczej to warunki konieczne do zbudowania zaufania wśród państw członkowskich, niezbędnego do osiągnięcia postępów w pogłębieniu UGW.

W kwestii europejskiej integracji finansowej podjęto kilka kroków zmierzających do dalszego rozwoju unii bankowej. EBC podjął kompleksowe działania w celu stworzenia równych szans dla banków poprzez dalszą harmonizację krajowych opcji i swobód decyzyjnych w dyrektywie w sprawie wymogów kapitałowych i rozporządzeniu w sprawie wymogów kapitałowych we wszystkich krajach strefy euro. W ramach swojej funkcji nadzorczej EBC podjął również dalsze działania służące stworzeniu równych reguł gry poprzez harmonizację praktyk nadzorczych w całej strefie euro. Na przykład, opublikował wytyczne dla banków w sprawie sposobu rozwiązywania problemu kredytów zagrożonych w całej unii bankowej.

Jednocześnie na forum Unii Europejskiej trwały prace techniczne związane z wprowadzaniem europejskiego systemu gwarancji depozytów i wspólnego mechanizmu ochronnego dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, wspartego również w komunikacie Komisji Europejskiej z października 2017 r. w sprawie dokończenia budowy unii bankowej.

Poza pracami związanymi z funkcją nadzorczą, EBC uczestniczył również w opracowaniu umowy dotyczącej hierarchii wierzycieli banków, która określa stopień uprzywilejowania niezabezpieczonych instrumentów dłużnych w postępowaniu upadłościowym, a także projektu rozporządzenia o rozwiązaniach przejściowych mających złagodzić wpływ nowego międzynarodowego standardu rachunkowości (MSSF 9) na wymagany regulacyjnie kapitał.

Jako uzupełnienie unii bankowej, europejska unia rynków kapitałowych (CMU) może wspierać integrację finansową w oparciu o kapitał własny, co zwiększy odporność UGW na wstrząsy. W tym względzie, odbył się śródokresowy przegląd planu działania na rzecz CMU i przyjęto kilka przepisów, w tym przepisy sekurytyzacji i europejskiego kapitału wysokiego ryzyka (venture capital).

Wypełnianie wymogów demokratycznej odpowiedzialności

Poprzez ratyfikację traktatów UE państwa członkowskie Unii Europejskiej uczyniły EBC niezależną instytucją i przyznały mu wyraźny mandat zapewnienia stabilności cen. Konieczną przeciwwagą dla tej niezależności jest odpowiedzialność demokratyczna. Niezależność zapewnia EBC możliwość działania zgodnie z jego demokratycznym mandatem, będąc chronionym przed wpływami politycznymi lub krótkowzroczną presją w jakiejkolwiek formie. Odpowiedzialność demokratyczna gwarantuje zaś, że niezależność nie prowadzi do arbitralności oraz, że mandat jest wypełniany.

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi, że EBC odpowiada przede wszystkim przed Parlamentem Europejskim jako organem złożonym z wybranych przedstawicieli obywateli Unii Europejskiej. W 2017 r. prezes EBC uczestniczył w 4 zwyczajnych wysłuchaniach przed Komisją ds. Gospodarczych i Monetarnych Parlamentu Europejskiego^[127]. Podczas tych wysłuchań posłowie do Parlamentu Europejskiego (MEP) interesowali się polityką pieniężną EBC (w szczególności działaniami niestandardowymi), przyszłością UGW i UE, a także polityką sektora finansowego. Pojawiały się również pytania o ryzyko zewnętrzne dla prognoz gospodarczych, w tym o niepewność polityczną.

Europejski Bank Centralny wypełnia wymogi wynikające z odpowiedzialności demokratycznej także przez regularne składanie raportów i odpowiadanie na interpelacje MEP. W 2017 r. prezes EBC otrzymał 53 pisma zawierające takie pytania, a odpowiedzi na nie zostały opublikowane na stronie internetowej EBC^[128]. Łącznie udzielił on odpowiedzi pisemnych lub ustnych (w trakcie wysłuchań) na 138 interpelacji MEP, co wynika z wysokich standardów EBC w zakresie odpowiedzialności demokratycznej i przejrzystości. Większość pytań dotyczyło stosowania przez EBC niestandardowych środków polityki pieniężnej, programów dostosowań makroekonomicznych oraz zmian sald w TARGET2.

Europejski Bank Centralny odpowiada za swoje działania w zakresie nadzoru bankowego zarówno przed Parlamentem Europejskim i Radą UE^[129]. Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć w „Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej 2017”.

Współpraca międzynarodowa

G20

W sytuacji silniejszego ożywienia gospodarczego na świecie prezydencja Niemiec w grupie G20 skupiała się na wzmacnianiu odporności ekonomicznej i dalszej realizacji przyjętych w przeszłości zobowiązań. W szczególności, ministrowie finansów i prezesi banków centralnych krajów należących do G20 ponownie potwierdzili swoje wcześniejsze zobowiązania dotyczące kursu wymiany walut, a szefowie rządów krajów należących do G20 poinformowali o swojej intencji kontynuowania walki z protekcjonizmem. Ponadto Grupa G20 zintensyfikowała swoje działania w zakresie monitorowania efektywności polityki wspierania silnego, trwałego, sprzyjającego włączeniu społecznemu i zrównoważonego wzrostu poprzez trójstopniowe podejście, utrzymując nacisk na reformy strukturalne, których znaczenie pozostaje krytyczne dla poprawy średnioterminowej perspektywy ekonomicznej. Odnotowano także postępy w dokańczaniu i wdrażaniu agendy regulacyjnej oraz w działaniach na rzecz wzmocnienia odporności równoległego systemu bankowego i monitorowania skutków finansowych reform regulacyjnych. Grupa G20 osiągnęła również postęp w dziedzinie międzynarodowej współpracy podatkowej i przejrzystości finansowej. Co więcej, potwierdziła ponownie swoje zaangażowanie w poszerzanie międzynarodowej infrastruktury finansowej i globalnej sieci bezpieczeństwa finansowego. Grupa G20 i inne instytucje międzynarodowe, takie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) oraz Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, także wzmocniły swój nacisk na poprawę systemu stanowiącego podstawę międzynarodowych przepływów kapitałowych. Wreszcie, Grupa G20 uruchomiła inicjatywę Compact with Africa w celu zwiększenia inwestycji prywatnych na całym kontynencie afrykańskim.

Zagadnienia w dziedzinie polityki związane z MFW oraz międzynarodową architekturą finansową

Europejski Bank Centralny nadal odgrywał aktywną rolę w dyskusjach na temat międzynarodowego systemu monetarnego i finansowego toczących się w MFW i na innych forach, promując wspólną perspektywę europejską z punktu widzenia banku.

Podjęto szereg inicjatyw w celu wzmocnienia globalnej sieci bezpieczeństwa finansowego (GFSN). W ramach przeglądu swojego zestawu narzędzi kredytowych, MFW wprowadził nowy instrument koordynacji polityki, który umożliwia krajom sygnalizowanie zaangażowania w reformy gospodarcze i odblokowanie finansowania z innych źródeł. Rada Wykonawcza MFW zatwierdziła nowe zasady i warunki współpracy pomiędzy MFW i regionalnymi porozumieniami finansowymi (RFA), odzwierciedlające wzrastające znaczenie RFA w globalnej sieci bezpieczeństwa finansowego.

Jako ważny krok dla nadzoru sektora finansowego, w 2017 r. MFW uruchomił swój pierwszy program oceny sektora finansowego (FSAP) na szczeblu unijnym. Kompleksowe działanie obejmujące kilka instytucji europejskich, w tym EBC – zarówno jego pion odpowiedzialny za bankowość centralną i pion nadzorczy – dostarczy informacje, a tym samym ułatwi wprowadzanie FSAP na poziomie państw członkowskich.

W odniesieniu do udziałów członkowskich i zarządzania w MFW, w 2017 r. trwały prace dotyczące 15. Przeglądu udziałów członkowskich. Zasadniczym zadaniem jest utrzymanie w centrum międzynarodowego systemu monetarnego solidnego MFW, opartego na udziałach członkowskich i dysponującego odpowiednimi zasobami.

Międzynarodowa współpraca banków centralnych

Europejski Bank Centralny zwiększył współpracę z bankami centralnymi spoza UE, zgodnie z ważną rolą jaką odgrywa w gospodarce światowej, a także swoją rolą jako instytucja europejska.

Dwukrotnie odbyły się spotkania Eurosystemu na wysokim szczeblu z bankami centralnymi krajów basenu Morza Śródziemnego oraz bankami centralnymi rejonu Zatoki Perskiej. W zakresie współpracy dwustronnej, EBC zintensyfikował współpracę z Bankiem Rezerw Republiki Południowej Afryki, natomiast kontakty na wysokim szczeblu i dyskusje ekspertów nasiliły się z bankami centralnymi tych wschodzących gospodarek rynkowych Grupy G20, które zawarły porozumienie z EBC. Ponadto EBC nadal poszerzał zasięg geograficzny współpracy, zwłaszcza w Ameryce Łacińskiej, Azji i Afryce.

Jako instytucja unijna EBC kontynuował współpracę z bankami centralnymi krajów ubiegających się o przystąpienie do UE, głównie poprzez serię warsztatów zorganizowanych lokalnie w ścisłej współpracy z krajowymi bankami centralnymi UE. EBC kontynuował również swoją bliską współpracę z krajowymi bankami centralnymi UE w kwestiach zarządzania działaniami podejmowanymi w ramach współpracy z bankami centralnymi z krajów spoza UE. W roku 2017 dokument zatytułowany „Współpraca międzynarodowa banków centralnych: najlepsze praktyki ESBC” został zatwierdzony przez Radę Prezesów i Radę Ogólną^[130]. Dokument ten określa przesłanki, zasady i warunki międzynarodowej współpracy banków centralnych na poziomie ekspertów i kierownictwa.

Komunikacja zewnętrzna

Komunikacja jako filar polityki EBC

Uznając rosnącą rolę komunikacji dla skuteczności polityki, odpowiedzialności i reputacji banków centralnych, w listopadzie 2017 r. EBC zorganizował pierwszą Konferencję EBC na temat działań komunikacyjnych w bankach centralnych. Konferencja zgromadziła przedstawicieli banków centralnych, świata polityki, mediów, rynków finansowych i środowisk akademickich w celu przedyskutowania kluczowych tematów w dzisiejszej komunikacji banków centralnych: w jaki sposób wykorzystać komunikację dla celów poprawy skuteczności polityki i reputacji, w jaki sposób zwiększyć przejrzystość, aby zapewnić wypełnianie przez bank centralny obowiązków wynikających z odpowiedzialności demokratycznej, oraz jak opracowywać jasne komunikaty dla szerszego grona odbiorców, aby odbudować zaufanie i wzmocnić poparcie społeczne dla niezależności banków centralnych.

Podczas konferencji zwrócono uwagę na szereg zasadniczych kwestii o kluczowym znaczeniu dla EBC. Po pierwsze, komunikacja nie może zastąpić dobrej polityki. Po drugie, komunikacja jako wyraźne narzędzie polityki pieniężnej – takie jak zapowiedź przyszłej polityki pieniężnej (ang. forward guidance) – okazała się efektywna i skuteczna, i pozostanie częścią zestawu narzędzi EBC. Po trzecie, banki centralne muszą się angażować w prawdziwą komunikację dwustronną, aby mieć pewność, że ich działania nie prowadzą do odcięcia się od odbiorcy. Po czwarte, banki centralne muszą wyjść poza strefę komfortu, na którą składają się rynki, eksperci i specjalistyczne media i wejść w interakcję z nowymi odbiorcami, stosując nowe metody. W celu odzyskania zaufania ludzi, banki centralne muszą nasilić swoje wysiłki na rzecz wyjaśniania, co robią i w jaki sposób ich działania ostatecznie służą interesowi publicznemu. Te podstawowe ustalenia znajdują odzwierciedlenie w większości działań już obecnie prowadzonych przez EBC w zakresie komunikacji, przy czym w roku 2017 podjęto szereg ważnych inicjatyw w tym obszarze. Główny kierunek działań EBC koncentruje się na zwiększeniu współpracy z partnerami zewnętrznymi i wewnętrznymi, zarówno poprzez interakcję bezpośrednią jak i cyfrową.

Zwiększenie działań informacyjnych

W 2017 r. EBC poczynił istotne kroki w tym zakresie , przede wszystkim poprzez otwarcie w październiku Centrum dla Zwiedzających EBC . Nowa przestrzeń, która jest zlokalizowana w głównym budynku EBC we Frankfurcie, została stworzona i zaprojektowana w ciągu dwóch lat i umożliwia obywatelom z Europy i spoza Europy zdobycie większej wiedzy na temat EBC, jego zadań i misji.

Koncepcja Centrum dla Zwiedzających opiera się na czterech głównych komponentach, których tematem łączącym jest euro. Sekcja „Maintain” daje pogląd, jak EBC utrzymuje stabilność cen. Sekcja „Safeguard” koncentruje się na roli EBC w zakresie wspierania stabilności finansowej i nadzorowania banków. Sekcja „Connect” podkreśla zadania EBC w zakresie rozwoju systemów płatniczych i dostarczania banknotów euro. Sekcja „Achieve” oferuje szerszą perspektywę europejską, podkreślając osiągnięcia Europy. Doświadczenia edukacyjne mają być praktyczne, łącznie z wykorzystaniem przedmiotów materialnych, gier, filmów i repliki sali posiedzeń Rady Prezesów. Oczekuje się, że począwszy od 2018 r. Centrum dla Zwiedzających przyjmie 40 000 gości rocznie, co oznacza potrojenie przepustowości EBC pod względem grup zwiedzających. W 2017 r. w swojej frankfurckiej siedzibie EBC przyjął 811 grup odwiedzających, w sumie ponad 33 700 gości z 42 krajów. Wizyty te zazwyczaj obejmowały wykłady specjalnie dostosowane do konkretnych zainteresowań zwiedzających i oferowały duże możliwości autentycznego zaangażowania i dialogu.

Europejski Bank Centralny nadal inwestował w swoją pracę na rzecz młodych ludzi poprzez uruchomienie pierwszych dwóch debat EBC z cyklu Youth Dialogues (w Lizbonie i Dublinie) w nowym interaktywnym formacie, gdzie studenci mogą zadawać pytania bezpośrednio Prezesowi EBC. Innym nowatorskim sposobem kontaktu z młodymi ludźmi był konkurs pod nazwą Euro Video Challenge, w ramach którego EBC postawił młodym Europejczykom wyzwanie stworzenia krótkiego, angażującego filmu, poprzez który tematy ekonomiczne związane z pracą EBC staną się przystępne dla młodzieży. Te nowe formy docierania do młodego pokolenia uzupełniają prowadzone już wcześniej działania, takie jak konkurs Generation €uro Students’ Award , który w 2017 r. odbył się po raz siódmy, oraz jak dzień otwarty dla dzieci w wieku 8-12 lat, zorganizowany we współpracy z popularnym niemieckim programem telewizyjnym dla dzieci „Die Sendung mit der Maus”.

W tym samym duchu, EBC nadal inwestował w swoje bezpośrednie działania w Internecie i w mediach społecznościowych, z zaangażowaniem ludzi w każdym wieku z różnym wykształceniem oraz posiadających różne zainteresowania zawodowe i osobiste. W 2017 r. stronę internetową EBC, składającą się z ponad 137 000 stron, odwiedziło około 18 mln gości z całego świata. Jednymi z najpopularniejszych części strony internetowej są tzw. Tematy. Mają one dać odpowiedzi na pytania dotyczące kompleksowych problemów polityki banku centralnego – takich jak „Dlaczego stopy procentowe są niskie?”, „Jak działa ilościowe luzowanie polityki pieniężnej” lub „Co to są kredyty zagrożone?” – i udostępnić je wszystkim grupom odbiorców w 24 językach. W 2017 r. w mediach społecznościowych, konto EBC na Twitterze miało 400 000 obserwujących, w LinkedIn EBC ma ponad 50 000 obserwujących, a na kanale YouTube Banku – 16 000 obserwujących.

W marcu 2017 r. EBC otrzymał nagrodę Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich „Doskonałość w komunikacji” – Nagrodę dla Dobrej Administracji, w uznaniu nowatorskiego podejścia do komunikacji – zarówno poprzez stronę internetową i formaty multimedialne, a także poprzez działania mające na celu wyjście do szerszego grona odbiorców. Szczególną uwagę zwrócono na wysiłki w zakresie zwiększenia dostępności działań EBC dla obywateli i udzielenia im pomocy w zrozumieniu jego zadań i obowiązków oraz, bardziej ogólnie, na rolę EBC jako przykładu „dobrej administracji publicznej, kultury obsługi i zaangażowania w celu widocznego i bezpośredniego pozytywnego wpływania na życie obywateli UE”.

Ramy instytucjonalne i zarządzanie wewnętrzne

W 2017 r. organy decyzyjne EBC (Rada Prezesów, Zarząd i Rada Ogólna) nadal zarządzały Europejskim Systemem Banków Centralnych (ESBC) zgodnie z ich odpowiednimi zakresami odpowiedzialności, określonymi w Traktacie o Unii Europejskiej i Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Statucie ESBC i EBC oraz w odpowiednich regulaminach. Prezes i Wiceprezes EBC regularnie uczestniczyli w konferencjach prasowych organizowanych w celu informowania o ustaleniach 8 posiedzeń Rady Prezesów, poświęconych polityce pieniężnej, które odbyły się w 2017 r. Relacje z tych posiedzeń, a także inne decyzje Rady Prezesów były publikowane na stronie internetowej EBC przez cały rok.

W styczniu 2017 r. Zarząd odbył swoje uroczyste 1000. posiedzenie, kontynuując w ten sposób pełnienie roli polegającej na wdrażaniu polityki pieniężnej zgodnie z decyzjami Rady Prezesów i zarządzaniu bieżącą działalnością EBC. Doroczne posiedzenie Rady Prezesów poza siedzibą firmy odbyło się w Tallinie – po raz pierwszy miało ono miejsce w regionie bałtyckim. Posiedzenia Rady Prezesów poza siedzibą EBC pozwalają jej członkom zapoznać się z bogactwem i różnorodnością strefy euro, umożliwiając jednocześnie społeczeństwom Europy lepsze poznanie EBC i jego zadań. Rada Prezesów nadal omawiała istotne dla ESBC zagadnienia, w tym podczas seminarium na temat odporności cybernetycznej systemu finansowego. W celu zapewnienia rozdziału polityki pieniężnej i innych zadań EBC od jego funkcji nadzorczej, powierzonej EBC na podstawie Rozporządzenia Rady (UE) nr 1024/2013, odrębne posiedzenia Rady Prezesów są zwoływane w celu omówienia spraw nadzorczych. Więcej informacji na temat funkcji nadzorczej EBC i jego organu sterującego, Rady ds. Nadzoru, znajduje się na stronie internetowej Nadzoru Bankowego EBC oraz w „Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej 2017”.

Gdy sprawy dotyczyły kwestii nadzorczych, komitety Eurosystemu/ESBC nadal pomagały organom decyzyjnym EBC w realizacji ich zadań, działając w ramach Eurosystemu, ESBC lub jednolitego mechanizmu nadzorczego (SSM) (tj. z udziałem 1 przedstawiciela banku centralnego i 1 przedstawiciela właściwego organu krajowego z każdego uczestniczącego państwa członkowskiego).

Struktura zarządzania wewnętrznego EBC obejmuje 2 komitety wysokiego szczebla: – Komitet ds. Audytu oraz Komitet ds. Etyki – , a także inne płaszczyzny kontroli zewnętrznej i wewnętrznej. Zarządzanie wewnętrzne wspierają najnowsze zasady etyki zawodowej, ogólne zasady prowadzenia dochodzeń zapobiegających nadużyciom finansowym oraz zasady dotyczące przejrzystości.

Rzetelność, otwartość i dobre zarządzanie są konieczne do utrzymania zaufania zainteresowanych stron i opinii publicznej jako całości. Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego (Compliance and Governance Office, CGO), podlegające bezpośrednio Prezesowi EBC, udziela wsparcia Zarządowi w ochronie wiarygodności i reputacji EBC, upowszechniając etyczne standardy zachowań.

W celu podkreślenia znaczenia właściwego etycznego zachowania w 2017 r. Zarząd wprowadził obowiązkowe szkolenia w zakresie etyki i rzetelności dla wszystkich pracowników EBC. W 2017 r. Rada Prezesów powołała na poziomie Eurosystemu i SSM Grupę Zadaniową Urzędników ds. Etyki Zawodowej i Zgodności w celu wdrożenia wspólnych minimalnych standardów etyki zawodowej i ułatwienia wymiany oraz współpracy pomiędzy EBC, krajowymi bankami centralnymi i właściwymi organami krajowymi.

W ramach swojego zobowiązania dotyczącego otwartości i odpowiedzialności EBC prowadzi regularny dialog na najwyższym szczeblu, z sektorem bankowym, inwestorami instytucjonalnymi oraz sektorem przedsiębiorstw niefinansowych w celu otrzymania ukierunkowanych informacji zwrotnych od ekspertów odnośnie zagadnień cyklicznych, strukturalnych i finansowych oraz dotyczących gospodarki realnej. Dialog ten uzupełniają regularne kontakty i współdziałanie z decydentami, środowiskiem akademickim, reprezentatywnymi stowarzyszeniami i społeczeństwem obywatelskim, które są źródłem odpowiednich danych i informacji na temat dynamiki gospodarki i rynków finansowych w ich szerszym kontekście społecznym. EBC zajmuje się również podobnie szerokim gronem zainteresowanych stron na poziomie technicznym.

Kontakty z podmiotami zewnętrznymi odbywają się na podstawie ugruntowanych i publicznych zasad, które gwarantują odpowiedni poziom przejrzystości i równy dostęp.

W ramach swoich zobowiązań dotyczących przejrzystości EBC publikuje również kalendarze każdego członka Zarządu oraz Przewodniczącego i Wiceprzewodniczącego Rady ds. Nadzoru.

System przejrzystości EBC jest zgodny z celami i standardami stosowanymi przez inne instytucje i organy unijne w odniesieniu do publicznego dostępu do ich dokumentów. System równoważy prawo do przejrzystości z potrzebą ochrony poufności pewnych spraw charakterystycznych dla realizacji zadań EBC. Ze względu na rozszerzony zakres działalności EBC liczba i stopień złożoności wniosków obywateli i władz krajowych o dostęp do dokumentów znacznie wzrosły.

Sprawy organizacyjne i zasoby kadrowe

We wrześniu 2017 r. EBC zakończył prace nad nową strategią działania EBC na lata 2018-2020. Strategia działania określa wizję instytucji oraz ustala konkretne priorytety i cele, które pomogą EBC w dostosowaniu się i zachowaniu zgodności z jego mandatem w obliczu ciągłych zmian zachodzących na świecie. Opiera się ona na 4 priorytetach, które odzwierciedlają misję instytucji: a) utrzymanie stabilności cen, b) zabezpieczenie systemu finansowego, c) wzmocnienie reputacji banku jako instytucji światowej klasy oraz d) inspirowanie, rozwój i zaangażowanie zespołu.

W tym celu Zarząd ocenił wewnętrzne i zewnętrzne trendy oraz wyzwania istotne dla instytucji. Wyzwania zewnętrzne obejmują m.in.: środowisko o niskiej inflacji, wymagające zastosowania niekonwencjonalnych instrumentów polityki pieniężnej; niepewność związaną w Brexitem oraz ryzyko związane z bezpieczeństwem cybernetycznym. Wewnętrznie EBC analizuje takie wyzwania, jak dalsza optymalizacja usług, wzmocnienie odporności organizacyjnej i wykorzystywanie postępu w technologii, a także usprawnienie współpracy i wymiany informacji w ramach wszystkich funkcji biznesowych.

Na potrzeby opracowania strategii przedstawiciele każdego z obszarów biznesowych pracowali wspólnie w grupach, aby opracować średnioterminowe cele bazując na 4 strategicznych priorytetach. Cele te zostały następnie rozbite na różne funkcje biznesowe. EBC w regularnych odstępach czasu będzie dokonywał przeglądu tych celów i osiągniętych postępów.

Strategia to plan, który pozwala EBC skoncentrować się na sprawach naprawdę istotnych. Wyznacza kierunki działania instytucji na kolejne 3 lata, pomagając EBC służyć obywatelom strefy euro.

Zasoby kadrowe EBC

W 2017 r., bazując na fundamentach, które zostały położone w 2016 r. w celu wzmocnienia kultury rozwijania talentów, przywództwa i zdolności w zakresie zarządzania talentami, EBC kontynuował te działania. Program rozwoju zdolności przywódczych – zasadniczy filar umacniania tych umiejętności – został uruchomiony na początku roku i uczestniczyło w nim ponad 80% osób, które spełniły kryteria. Na poziomie ESBC został również rozszerzony program wprowadzający dla nowo mianowanych menadżerów wyższego szczebla. Strategia działania EBC na lata 2018-2020 będzie nadal pogłębiała tę istotną zmianę pozwalającą na budowanie silnego przywództwa, i propagującą jego wzmacnianie, w całym EBC.

Jednocześnie realizowano liczne inicjatywy mające na celu wprowadzenie szerszego zakresu kultury doskonalenia zawodowego i rozwijania talentów do codziennego życia EBC. Obejmowały one zasady określania potencjału wraz z uproszczonym modelem kompetencji [zawodowych]; strategiczne planowanie siły roboczej; odnowione zasady ramowe zarządzania wynikami i rozwojem, łącznie z kaskadowym wpływem strategicznych priorytetów na cele pracownicze; wprowadzenie obowiązkowego e‑szkolenia w zakresie etyki, które ukończyło ponad 4000 osób oraz wprowadzenie nowego programu wsparcia transformacji zawodowej EBC, który pomaga pracownikom rozpoczynać alternatywne kariery, z którego skorzysta prawie 200 pracowników. Wdrażanie inicjatyw w ramach specjalnie dostosowanych zasad ramowych zarządzania talentami, w celu przyciągnięcia, rozwoju i zatrzymania najlepszych, zróżnicowanych talentów będzie nadal strategicznym celem EBC.

Ponadto w roku 2017 EBC kontynuował swoje starania w zakresie wspierania różnorodności jako kluczowego katalizatora osiąganych wyników i sukcesu. Będąc instytucją opartą na wartościach, EBC odzwierciedla różnorodne wartości, takie jak: szacunek, uczciwość, włączenie społeczne i równe szanse dla jego pracowników niezależnie od płci, narodowości, religii, orientacji seksualnej, pochodzenia etnicznego, wieku, środowiska kulturowego i niepełnosprawności. Działania, które miały miejsce w 2017 r., obejmowały wydarzenie pod nazwą Dni Różnorodności, w którym uczestniczyli prelegenci reprezentujący środowisko akademickie i życie publiczne; ustanowienie sekcji dotyczącej różnorodności na stronie internetowej EBC oraz podniesienie tęczowej flagi w Międzynarodowym Dniu Przeciw Homofobii, Transfobii i Bifobii (IDAHOT).

W celu osiągnięcia większej równowagi płci ustanowiono strategiczny cel biznesowy EBC dotyczący płci, który ma być osiągnięty na koniec 2019 r., oraz serię działań wspierających, które pomogą EBC w ich osiągnięciu. Działania te obejmują koncentrację na przywództwie uwzględniającym potrzeby wszystkich podmiotów, ambasadorów różnorodności w każdym obszarze biznesowym, mentoring, specjalny program szkoleniowy „Kobiety na stanowiskach kierowniczych”, dzień otwarty dla kobiecych talentów oraz rozszerzone możliwości wprowadzania elastycznych rozwiązań roboczych.

Gdy w EBC podjęto znaczące wysiłki zmierzające do poprawy dialogu społecznego, kilka aspektów pracy w zakresie zasobów ludzkich w 2017 r. zostało podjętych przez przedstawicieli pracowników w ramach wspólnego programu roboczego. Program ten obejmuje 6 kluczowych obszarów pracy, mianowicie: dobre samopoczucie, a także zdrowie i bezpieczeństwo; rozwój kariery zawodowej i zarządzanie efektywnością pracy; polityka zawierania umów; różnorodność i włączenie społeczne; zatrudnianie oraz mechanizmy udziału pracowników. W tych obszarach przedstawiciele pracowników wnieśli cenny wkład do kilku obszarów polityki i podejmowania decyzji.

Na poziomie ESBC utworzono drugą, dużą grupę uczestników (łącznie 31) europejskiego programu szkoleniowego w zakresie nadzoru bankowego, podobnie jak uruchomiono Program Schumana – nową inicjatywę, dzięki której ponad 30 pracowników z całego systemu zostało wytypowanych do udziału we wskazanym projekcie w innej instytucji i oddelegowanych do tej instytucji na okres do 9 miesięcy. Utworzono również Zespół Zadaniowy ds. Mobilności w celu wspierania znaczeniowo ważnych rotacji pracowników w całym systemie.

W dniu 31 grudnia 2017 r. w EBC było 3252 zatwierdzonych etatów przeliczeniowych, wobec 2898,5 na koniec 2016 r. Liczba pracowników EBC zatrudnionych na podstawie umowy o pracę (w etatach przeliczeniowych) wynosiła 3384 (31 grudnia 2016 - 3171)^[131]. W 2017 r. zawarto łącznie 246 nowych umów o pracę na czas określony (z góry ograniczonych do wyznaczonego okresu lub z możliwością przedłużenia na czas nieokreślony) oraz 393 umowy krótkoterminowe, a także przedłużono wiele umów zawartych wcześniej, by zapewnić zastępstwo za pracowników nieobecnych krócej niż rok. Przez cały 2017 r. EBC nadal zawierał umowy krótkoterminowe (do 36 miesięcy) z pracownikami krajowych banków centralnych i organizacji międzynarodowych. W różnych działach EBC 31 grudnia 2017 r. pracowało 232 pracowników oddelegowanych przez krajowe banki centralne i organizacje międzynarodowe (o 7% więcej niż na koniec 2016 r.). We wrześniu 2017 r. pracę w EBC podjęło 15 uczestników jedenastej edycji programu dla absolwentów studiów wyższych, natomiast na stażu w EBC 31 grudnia 2017 r. przebywało 376 osób (o 18% więcej niż w 2016 r.). EBC przyznał także 2 stypendia naukowo-badawcze w ramach programu im. Wima Duisenberga, adresowane do wybitnych ekonomistów oraz 5 stypendiów dla młodych naukowców w ramach programu im. Lamfalussy’ego.

Chociaż instytucja nieco się powiększyła, w ciągu 2017 r. z powodu rezygnacji z pracy lub przejścia na emeryturę z EBC odeszło 113 pracowników zatrudnionych na czas określony lub nieokreślony (wobec 56 w 2016 r.) i wygasły 344 umowy krótkoterminowe.

Raport finansowy

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ecb.annualaccounts2017.pl.pdf

Skonsolidowany bilans Eurosystemu na dzień 31 grudnia 2017

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/ecb.eurosystembalancesheet2017.pl.pdf

Część statystyczna (dostępna jedynie w języku angielskim)

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ar2017/ecb.ar2017_statistical_section.en.pdf

Skróty

Państwa

Zgodnie z przyjętą w UE praktyką państwa członkowskie UE wymienione są w niniejszym raporcie w porządku alfabetycznym, na podstawie nazw w językach urzędowych w poszczególnych państwach.

Inne

Konwencje zastosowane w tabelach

- brak danych/nie dotyczy

. dane nie są jeszcze dostępne