Πρόλογος

Το 2015 ήταν έτος ανάκαμψης για την οικονομία της ζώνης του ευρώ. Ο πληθωρισμός, ωστόσο, παρέμεινε σε καθοδική τροχιά. Σε αυτό το περιβάλλον, βασικό ζητούμενο για τη ζώνη του ευρώ το 2015 ήταν η ενίσχυση της εμπιστοσύνης: της εμπιστοσύνης των καταναλωτών ώστε να τονωθεί η κατανάλωση, της εμπιστοσύνης των επιχειρήσεων για να αρχίσουν πάλι να προσλαμβάνουν προσωπικό και να επενδύουν και της εμπιστοσύνης των τραπεζών ώστε να αυξήσουν τις χορηγήσεις τους. Αυτό ήταν απαραίτητο για να ενισχυθεί η ανάκαμψη και να στηριχθεί η επάνοδος του πληθωρισμού σε επίπεδα συμβατά με τον στόχο μας, δηλ. κάτω αλλά πλησίον του 2%.

Σταδιακά στη διάρκεια του έτους είδαμε πράγματι την εμπιστοσύνη να ενισχύεται. Η εγχώρια ζήτηση αντικατέστησε την εξωτερική ζήτηση ως κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης, υποβοηθούμενη από την αυξανόμενη εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Η δυναμική των πιστώσεων άρχισε να ανακάμπτει στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο. Η απασχόληση εξακολούθησε να κινείται ανοδικά. Και οι φόβοι για αποπληθωρισμό, που ταλάνιζαν τη ζώνη του ευρώ στις αρχές του 2015, διαλύθηκαν εντελώς.

Όπως περιγράφουμε στη φετινή Ετήσια Έκθεση, η ΕΚΤ συνέβαλε σε αυτό το βελτιούμενο περιβάλλον με δύο κυρίως τρόπους.

Ο πρώτος και πιο σημαντικός ήταν μέσω των αποφάσεων της νομισματικής πολιτικής μας. Καθ' όλη τη διάρκεια του 2015 λάβαμε αποφασιστικά μέτρα προκειμένου να αποσοβήσουμε τους κινδύνους για τη σταθερότητα των τιμών και να διασφαλίσουμε τη σταθεροποίηση των προσδοκιών για τον πληθωρισμό. Ξεκινήσαμε τον Ιανουάριο, με την απόφασή μας να επεκτείνουμε το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων (asset purchase programme - APP). Συνεχίσαμε με τις διάφορες προσαρμογές στο πρόγραμμα κατά τη διάρκεια του έτους, για παράδειγμα με τη διεύρυνση του καταλόγου των εκδοτών των οποίων οι τίτλοι είναι αποδεκτοί προς αγορά μέσω του προγράμματος. Και καταλήξαμε με τις αποφάσεις που λάβαμε τον Δεκέμβριο να μειώσουμε το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων σε περαιτέρω αρνητικό επίπεδο και να διευρύνουμε τον χρονικό ορίζοντα του προγράμματος αγορών μας.

Τα μέτρα αυτά αποδείχθηκαν αποτελεσματικά. Οι συνθήκες χρηματοδότησης χαλάρωσαν σημαντικά, με μείωση των επιτοκίων τραπεζικών χορηγήσεων κατά 80 μονάδες βάσης περίπου στη ζώνη του ευρώ από τα μέσα του 2014 και μετά - επίδραση που υπό φυσιολογικές συνθήκες θα επιτυγχανόταν με μία μόνο μείωση των επιτοκίων κατά 100 μονάδες βάσης. Ευνοϊκά επηρεάστηκαν επίσης η ανάπτυξη και ο πληθωρισμός. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος, εάν δεν είχε εφαρμοστεί το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων - συμπεριλαμβανομένης της δέσμης μέτρων του Δεκεμβρίου - ο πληθωρισμός θα ήταν αρνητικός το 2015, κατά μισή ποσοστιαία μονάδα και πλέον χαμηλότερος το 2016 και περίπου μισή ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερος το 2017. Το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων θα αυξήσει το ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ κατά 1,5 ποσοστιαία μονάδα την περίοδο 2015-2018.

Στο τέλος του έτους τροποποιήσαμε την πολιτική μας εξαιτίας νέων αρνητικών εξελίξεων στην παγκόσμια οικονομία, οι οποίες επηρέασαν καθοδικά τις προοπτικές για τον πληθωρισμό. Αυτές οι αρνητικές επιδράσεις επιτάθηκαν στις αρχές του 2016, καθιστώντας αναγκαία την ενίσχυση της επεκτατικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής μας. Τον Μάρτιο του 2016 το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να διευρύνει το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων ως προς το μέγεθος και τη σύνθεσή του (συμπεριλαμβάνοντας για πρώτη φορά εταιρικά ομόλογα), να μειώσει περαιτέρω το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων, να εφαρμόσει μια νέα σειρά στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης παρέχοντας ισχυρά κίνητρα στις τράπεζες για χορήγηση πιστώσεων και να ενισχύσει περαιτέρω τις ενδείξεις που παρέχει για τη μελλοντική πορεία της νομισματικής πολιτικής. Αυτές οι αποφάσεις έδειξαν για άλλη μια φορά ότι η ΕΚΤ, ακόμη και όταν έρχεται αντιμέτωπη με παγκόσμιους παράγοντες που ωθούν σε μείωση του πληθωρισμού, δεν καταθέτει τα όπλα μπροστά στο φάσμα του εξαιρετικά χαμηλού πληθωρισμού.

Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο η ΕΚΤ συνέβαλε στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης το 2015 ήταν αντιμετωπίζοντας απειλές κατά της ακεραιότητας της ζώνης του ευρώ, οι οποίες συνδέονταν κυρίως με τις εξελίξεις στην Ελλάδα το α' εξάμηνο του έτους. Λόγω της αβεβαιότητας που επικρατούσε σχετικά με τη δέσμευση της νέας κυβέρνησης στο πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής, οι τράπεζες και το Ελληνικό Δημόσιο απώλεσαν την πρόσβαση στις αγορές και οι καταθέτες άρχισαν να αποσύρουν από τις τράπεζες τα χρήματά τους με ταχύτερους ρυθμούς. Το Ευρωσύστημα προσέφερε σανίδα σωτηρίας στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα μέσω του μηχανισμού έκτακτης ενίσχυσης σε ρευστότητα (emergency liquidity assistance - ELA).

Η ΕΚΤ ενήργησε με πλήρη ανεξαρτησία σύμφωνα με τους κανόνες της. Δηλαδή διασφαλίστηκε αφενός ότι δεν παρείχαμε νομισματική χρηματοδότηση στην ελληνική κυβέρνηση και ότι χορηγήσαμε ρευστότητα μόνο στις τράπεζες που ήταν φερέγγυες και διέθεταν επαρκείς εξασφαλίσεις και αφετέρου ότι οι αποφάσεις που θα είχαν ευρύτερες συνέπειες για τη ζώνη του ευρώ λαμβάνονταν από τις πολιτικές αρχές που νομιμοποιούνται προς αυτό. Η προσέγγιση που ακολουθήσαμε ήταν απολύτως εντός των ορίων της εντολής μας: τηρήσαμε μεν τη δέσμευσή μας προς το ενιαίο νόμισμα η οποία περιέχεται στη Συνθήκη, την εφαρμόσαμε δε εντός των ορίων που θέτει το καταστατικό μας.

Παρόλο που οι κίνδυνοι καταστροφικών εξελίξεων αποσοβήθηκαν τελικά χάρη στη σύναψη συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδος και των υπόλοιπων χωρών της ζώνης του ευρώ για τρίτο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής, αυτό το επεισόδιο κατέδειξε ότι η ζώνη του ευρώ ήταν εύθραυστη και επιβεβαίωσε εκ νέου την ανάγκη να ολοκληρωθεί η Νομισματική Ένωση. Προς τον σκοπό αυτό, τον Ιούνιο του 2015, ως ένας από τους «Πέντε Προέδρους», συνέβαλα στη σύνταξη έκθεσης η οποία περιέχει συγκεκριμένες προτάσεις για την περαιτέρω μεταρρύθμιση της θεσμικής αρχιτεκτονικής της ζώνης του ευρώ. Προκειμένου να επιτύχουμε μια ισχυρότερη ένωση και να αποφύγουμε την υπέρμετρη επιβάρυνση της κεντρικής τράπεζας, οι προτάσεις αυτές πρέπει εν τέλει να γίνουν πράξη.

Τέλος, το 2015 η ΕΚΤ ενίσχυσε την εμπιστοσύνη και προς τις δικές της διαδικασίες λήψης αποφάσεων ενδυναμώνοντας τη διαφάνεια και τη διακυβέρνησή της. Τον Ιανουάριο αρχίσαμε να δημοσιεύουμε τις αναφορές των συνεδριάσεών μας στις οποίες συζητείται η νομισματική πολιτική, παρέχοντας στους εξωτερικούς παρατηρητές μια ευκρινέστερη εικόνα των διαβουλεύσεών μας. Επίσης, αρχίσαμε να δημοσιεύουμε τις αποφάσεις όσον αφορά την έκτακτη ενίσχυση σε ρευστότητα (ELA) και τα σχετικά ποσά, στοιχεία για τα υπόλοιπα του TARGET2, καθώς και το πρόγραμμα συναντήσεων των μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής. Σε καιρούς μη συμβατικής νομισματικής πολιτικής, τα βήματα αυτά προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης διαφάνειας είναι απαραίτητα προκειμένου να διασφαλίζεται ότι λογοδοτούμε πλήρως στο κοινό.

Η διακυβέρνησή μας βελτιώθηκε και μέσω ενός προγράμματος με στόχο τη βελτιστοποίηση του τρόπου λειτουργίας της ΕΚΤ καθώς επεκτεινόμαστε σε νέα καθήκοντα και αντιμετωπίζουμε νέες προκλήσεις. Το 2015 αρχίσαμε να εφαρμόζουμε διάφορες συστάσεις που προέκυψαν από το εν λόγω πρόγραμμα, μεταξύ άλλων διορίζοντας για πρώτη φορά γενικό διευθυντή υπηρεσιών ώστε να στηριχθεί η εσωτερική οργάνωση της ΕΚΤ.

Το 2016 θα είναι για την ΕΚΤ ένα έτος εξίσου σημαντικών προκλήσεων. Αντιμετωπίζουμε αβεβαιότητα ως προς τις παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές. Αντιμετωπίζουμε δυνάμεις που συνεχίζουν να ωθούν προς μείωση του πληθωρισμού. Αντιμετωπίζουμε επίσης ερωτηματικά για το πού οδεύει η Ευρώπη και για την ανθεκτικότητά της σε νέες διαταραχές. Υπό αυτές τις συνθήκες, η προσήλωσή μας στην εντολή που μας έχει ανατεθεί θα εξακολουθήσει να αποτελεί άγκυρα εμπιστοσύνης για τους πολίτες της Ευρώπης.

Φρανκφούρτη, Απρίλιος 2016

Mario Draghi Πρόεδρος

Η οικονομία της ζώνης του ευρώ, η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ και ο ευρωπαϊκός χρηματοπιστωτικός τομέας το 2015

Η οικονομία της ζώνης του ευρώ: το περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού και χαμηλών επιτοκίων

Το παγκόσμιο μακροοικονομικό περιβάλλον

Η οικονομία της ζώνης του ευρώ επηρεάστηκε ιδιαιτέρως από τρία βασικά χαρακτηριστικά του διεθνούς περιβάλλοντος το 2015: αυξανόμενη απόκλιση των εξελίξεων της οικονομικής δραστηριότητας μεταξύ προηγμένων και αναδυόμενων οικονομιών, ιστορική επιβράδυνση του παγκόσμιου εμπορίου και χαμηλές πληθωριστικές πιέσεις παγκοσμίως λόγω της περαιτέρω υποχώρησης των τιμών της ενέργειας και της συνεχιζόμενης αφθονίας του αναξιοποίητου παραγωγικού δυναμικού.

Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη παρέμεινε συγκρατημένη

Η πορεία σταδιακής ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας συνεχίστηκε το 2015, αν και ο ρυθμός της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης μετριάστηκε ελαφρώς έναντι του προηγούμενου έτους. Η οριακή επιτάχυνση της οικονομικής δραστηριότητας στις προηγμένες οικονομίες υπεραντισταθμίστηκε από την επιβράδυνση στις αναδυόμενες οικονομίες, με σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ χωρών και περιοχών. Μετά από σημαντική ύφεση σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες το πρώτο εξάμηνο του έτους, ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ παρέμεινε συγκρατημένος με βάση τα ιστορικά δεδομένα (βλ. Διάγραμμα 1).

Η οικονομική δραστηριότητα στις προηγμένες οικονομίες παρέμεινε ανθεκτική καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους σε ένα περιβάλλον συνεχιζόμενων διευκολυντικών συνθηκών χρηματοδότησης, προοδευτικής βελτίωσης των αγορών εργασίας, χαμηλών τιμών του πετρελαίου και σταδιακής άμβλυνσης των δυσμενών επιδράσεων από την απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα και τη δημοσιονομική προσαρμογή. Αντίθετα, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης επιβραδύνθηκε αισθητά στις αναδυόμενες οικονομίες εν μέσω αυξημένης αβεβαιότητας, διαρθρωτικών προβλημάτων (π.χ. ανεπάρκειες των υποδομών, δυσμενές επιχειρηματικό περιβάλλον και έλλειψη ανταγωνισμού στις αγορές εργασίας και προϊόντων) και αυστηροποίησης των συνθηκών εξωτερικής χρηματοδότησης. Ειδικότερα, οι μειωμένες τιμές των βασικών εμπορευμάτων οδήγησαν σε έντονη επιβράδυνση της ανάπτυξης στις χώρες που τα εξάγουν, ενώ στις χώρες που τα εισάγουν ο ρυθμός ανάπτυξης παρέμεινε πιο ανθεκτικός. Ωστόσο, η πτώση των τιμών των βασικών εμπορευμάτων είχε συνολικά θετική επίδραση στην παγκόσμια ζήτηση, καθώς οι χώρες που εισάγουν πετρέλαιο τείνουν να έχουν μεγαλύτερη ροπή προς δαπάνη από τις χώρες που εξάγουν πετρέλαιο, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις η θετική επίδραση στην κατανάλωση ήταν μικρότερη από το αναμενόμενο.

Οι συνθήκες χρηματοδότησης σε παγκόσμιο επίπεδο παρέμειναν εν γένει διευκολυντικές. Το Ομοσπονδιακό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών των ΗΠΑ μετέθεσε την έναρξη της επανόδου της νομισματικής πολιτικής του σε συμβατικότερη κατεύθυνση για το τέλος 2015, ενώ τόσο η Τράπεζα της Ιαπωνίας όσο και η ΕΚΤ συνέχισαν να ασκούν επεκτατική νομισματική πολιτική. Η Τράπεζα της Αγγλίας διατήρησε αμετάβλητη τη νομισματική πολιτική της. Η μεταβλητότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών και η απροθυμία για ανάληψη κινδύνων παρέμειναν σχετικά χαμηλές κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους. Ωστόσο, το γ΄ τρίμηνο του έτους η έντονη διόρθωση των τιμών των μετοχών στις κινεζικές χρηματιστηριακές αγορές οδήγησε σε έντονη αύξηση της μεταβλητότητας στην αγορά. Ενώ οι επιδράσεις στην πραγματική οικονομία ήταν περιορισμένες, η προοπτική αυξανόμενης απόκλισης της κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής των μεγαλύτερων προηγμένων οικονομιών και οι ανησυχίες στην αγορά σχετικά με την αντοχή της οικονομικής ανάπτυξης στις αναδυόμενες οικονομίες οδήγησαν σε σημαντικές υποτιμήσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών και σε εκροές κεφαλαίων από ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες, ιδίως αυτές που έχουν σημαντικές εγχώριες και εξωτερικές ανισορροπίες (βλ. επίσης Πλαίσιο 1).

Ιστορική επιβράδυνση του παγκόσμιου εμπορίου

Μετά από τρία χρόνια υποτονικής αύξησης του παγκόσμιου εμπορίου, ο ρυθμός αύξησης των παγκόσμιων εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών υποχώρησε ακόμη περισσότερο το πρώτο εξάμηνο του 2015, προτού ανακάμψει σταδιακά προς το τέλος του έτους από πολύ χαμηλά επίπεδα. Συνολικά, ο όγκος των παγκόσμιων εισαγωγών αυξήθηκε μόλις κατά 1,7% σε ετήσια βάση το 2015, έναντι 3,5% το 2014. Όπως και στην περίπτωση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ, η εξασθένηση του παγκόσμιου εμπορίου προήλθε κυρίως από τις αναδυόμενες οικονομίες, αν και παροδικά σημειώθηκε εξαιρετικά χαμηλός ρυθμός αύξησης του εμπορίου και σε ορισμένες προηγμένες οικονομίες.

Ο ρυθμός αύξησης των παγκόσμιων εισαγωγών είναι χαμηλότερος από τον μακροχρόνιο μέσο όρο του από το δεύτερο εξάμηνο του 2011. Είναι γεγονός ότι αυτή η επιβράδυνση οφείλεται εν μέρει στην υποτονική παγκόσμια ανάκαμψη και έτσι αποτελεί σε κάποιο βαθμό κυκλικό φαινόμενο, ταυτόχρονα όμως η ελαστικότητα του παγκόσμιου εμπορίου – δηλ. η προσαρμοστικότητα του ρυθμού αύξησης των παγκόσμιων εισαγωγών στις μεταβολές του ΑΕΠ – είναι εξαιρετικά χαμηλή τα τέσσερα τελευταία χρόνια. Ενώ επί 25 χρόνια μέχρι το 2007 το εμπόριο αυξανόταν με σχεδόν διπλάσιο ρυθμό από ό,τι το παγκόσμιο ΑΕΠ, τα τελευταία χρόνια ο ρυθμός αύξησης του εμπορίου είναι βραδύτερος σε σχέση με αυτόν του ΑΕΠ.

Τα πιθανά αίτια της συνεχιζόμενης εξασθένησης του παγκόσμιου εμπορίου είναι πολλά και ποικίλα. Από τη μια πλευρά, υπάρχουν κυκλικοί παράγοντες που περιλαμβάνουν όχι μόνο την εν γένει βραδεία ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και τη μεταβολή της σύνθεσης του ΑΕΠ από την πλευρά της ζήτησης, καθώς οι συνιστώσες της ζήτησης που έχουν υψηλό εισαγωγικό περιεχόμενο (όπως οι επενδύσεις) είναι ιδιαίτερα υποτονικές. Από την άλλη πλευρά, σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίζουν και διαρθρωτικοί παράγοντες, όπως η μετατόπιση της δραστηριότητας προς τομείς (π.χ. υπηρεσίες) και περιοχές (αναδυόμενες οικονομίες και ιδίως Κίνα) με χαμηλότερη ελαστικότητα του εμπορίου, καθώς και οι μεταβολές στη συμμετοχή σε παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.

Οι χαμηλές τιμές της ενέργειας άσκησαν καθοδική πίεση στον παγκόσμιο πληθωρισμό

Η έντονη πτώση των τιμών των βασικών εμπορευμάτων – ιδίως της ενέργειας – το δεύτερο εξάμηνο του 2014 συνέβαλε σημαντικά στη μείωση του παγκόσμιου μετρούμενου πληθωρισμού το 2015 (βλ. Διάγραμμα 2). Στις χώρες του ΟΟΣΑ ο ετήσιος πληθωρισμός υποχώρησε σε 0,6% (από 1,7% το 2014), ενώ ο ετήσιος πυρήνας του πληθωρισμού (χωρίς τις τιμές των ειδών διατροφής και της ενέργειας) μειώθηκε οριακά μόνο, από 1,8% το 2014 σε 1,7% το 2015 (βλ. Διάγραμμα 1).

Οι τιμές του πετρελαίου παρέμειναν χαμηλές, αλλά εμφάνισαν σημαντική μεταβλητότητα κατά τη διάρκεια του 2015. Είχε προηγηθεί διαρκής υποχώρηση από περίπου 112 δολ. ΗΠΑ/βαρέλι τον Ιούνιο του 2014 σε 46 δολ. ΗΠΑ στα μέσα Ιανουαρίου 2015. Μετά από προσωρινή μικρή ανάκαμψη μέχρι τον Μάιο του 2015, οι τιμές του πετρελαίου υποχώρησαν το δεύτερο εξάμηνο του έτους, συνεχίζοντας να αντανακλούν την υπερπροσφορά πετρελαίου στην παγκόσμια αγορά. Τα μέλη του ΟΠΕΚ διατήρησαν την παραγωγή τους σχεδόν σε επίπεδα ρεκόρ, αλλά ο ρυθμός αύξησης της εκτός ΟΠΕΚ παραγωγής μειώθηκε κάπως το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Ειδικότερα, η πτώση των τιμών και η μείωση των επενδύσεων προκάλεσαν επιβράδυνση της παραγωγής αμερικανικού σχιστολιθικού πετρελαίου, που ακόμη δείχνει αντοχή, μετριάζοντας κάπως την υπερπροσφορά. Η ζήτηση αργού πετρελαίου αυξήθηκε το 2015 με την πτώση των τιμών, αλλά και πάλι δεν μπορούσε να συμβαδίσει με την προσφορά πετρελαίου.

Οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων εκτός του πετρελαίου εξακολούθησαν να μειώνονται για λόγους που συνδέονται τόσο με την προσφορά όσο και με τη ζήτηση. Η μείωση της παγκόσμιας ζήτησης – ιδίως από την Κίνα, από την οποία προέρχεται κυρίως η ζήτηση για διάφορα μέταλλα-βασικά εμπορεύματα – επέτεινε την καθοδική πίεση στις τιμές των βασικών εμπορευμάτων εκτός του πετρελαίου. Η μείωση των τιμών των τροφίμων αντανακλά κυρίως την αυξημένη προσφορά. Συνολικά, σε όρους δολαρίων ΗΠΑ, οι τιμές των τροφίμων μειώθηκαν κατά 18%, ενώ ο δείκτης των τιμών των μετάλλων υποχώρησε κατά 17% το 2015.

Επιπλέον, η βραδεία εξάλειψη του παραγωγικού κενού στις προηγμένες οικονομίες και η διεύρυνσή του σε αρκετές αναδυόμενες οικονομίες οδήγησαν σε άφθονο αναξιοποίητο παραγωγικό δυναμικό σε παγκόσμιο επίπεδο, γεγονός που άσκησε πρόσθετη καθοδική πίεση στον παγκόσμιο πληθωρισμό. Σε επίπεδο μεμονωμένων χωρών, ο πληθωρισμός επηρεάστηκε επίσης πολύ από τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Ενώ η ανατίμηση του δολαρίου ΗΠΑ και της λίρας Αγγλίας στην αρχή του έτους οδήγησε σε πρόσθετη καθοδική πίεση στον πληθωρισμό στις αντίστοιχες χώρες, ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Ρωσία, η Βραζιλία και η Τουρκία, αντιμετώπισαν ανοδικές πιέσεις στις τιμές από τη σημαντική υποτίμηση των νομισμάτων τους.

Ανομοιόμορφες εξελίξεις στην ανάπτυξη των μεγάλων οικονομιών

Στις ΗΠΑ η οικονομική δραστηριότητα παρέμεινε ανθεκτική και ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 2,4% το 2015, αμετάβλητος σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Μετά από κάποια κάμψη στην αρχή του έτους λόγω παροδικών παραγόντων, όπως κακοκαιρία και προβλήματα στην κίνηση των πλοίων στους λιμένες, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στο β΄ και το γ΄ τρίμηνο ήταν αρκετά δυναμικός, κυρίως χάρη στη συμβολή της τελικής εγχώριας ζήτησης, ενώ η συμβολή των καθαρών εξαγωγών ήταν αρνητική. Στη συνέχεια, η οικονομική δραστηριότητα επιβραδύνθηκε και πάλι το δ΄ τρίμηνο. Η ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη παρέμεινε υψηλή υπό συνθήκες συνεχιζόμενων διευκολυντικών συνθηκών χρηματοδότησης, χαμηλότερων τιμών πετρελαίου, ενισχυμένων ισολογισμών των νοικοκυριών και βελτιωμένης εμπιστοσύνης των καταναλωτών. Η υποκείμενη δυναμική της αγοράς εργασίας παρέμεινε και αυτή ισχυρή με περαιτέρω μείωση του ποσοστού ανεργίας σε 5,0% στο τέλος του έτους. Υπό την επίδραση της έντονης πτώσης των τιμών της ενέργειας και της ανατίμησης του δολαρίου ΗΠΑ από το δεύτερο εξάμηνο του 2014, ο πληθωρισμός διατηρήθηκε εξαιρετικά χαμηλός καθ’ όλη τη διάρκεια του 2015. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ διαμορφώθηκε σε 0,1% κατά μέσο όρο, από 1,6% το 2014, ενώ ο πυρήνας του πληθωρισμού βάσει του ΔΤΚ (χωρίς τις τιμές των ειδών διατροφής και της ενέργειας) διατηρήθηκε ουσιαστικά αμετάβλητος σε 1,8%.

Η νομισματική πολιτική παρέμεινε εντόνως διευκολυντική κατά το μεγαλύτερο μέρος του 2015. Τόσο οι προβολές της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Ανοικτής Αγοράς (FOMC) για τα επιτόκια όσο και τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης επί των ομοσπονδιακών κεφαλαίων κινήθηκαν πτωτικά με την πάροδο του χρόνου, καθώς οι προσδοκίες για αύξηση των επιτοκίων νομισματικής πολιτικής μετατέθηκαν περαιτέρω στο μέλλον. Τον Δεκέμβριο του 2015 η FOMC αποφάσισε να αυξήσει το επιτόκιο-στόχο για τα ομοσπονδιακά κεφάλαια σε 0,25-0,50%, προβαίνοντας έτσι για πρώτη φορά σε αύξηση επιτοκίου μετά από εννέα και πλέον χρόνια. Η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής ήταν εν γένει ουδέτερη κατά το δημοσιονομικό έτος 2015. Το δημοσιονομικό έλλειμμα μειώθηκε ελαφρώς σε 2,5% του ΑΕΠ, φθάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2007.

Στην Ιαπωνία ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ ήταν σχετικά ευμετάβλητος κατά τη διάρκεια του έτους. Μετά την έντονη αύξηση στην αρχή του έτους, η οικονομική δραστηριότητα επιβραδύνθηκε παροδικά το β΄τρίμηνο και επανήλθε σε θετικούς, αν και υποτονικούς, ρυθμούς αύξησης το δεύτερο εξάμηνο. Η ανάκαμψη σημειώθηκε καθώς η ιδιωτική κατανάλωση και οι εξαγωγές κατέγραψαν άνοδο μετά από περίοδο πτώσης. Κατά μέσο όρο το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,7% το 2015, καταγράφοντας ελαφρά επιτάχυνση σε σχέση με το 2014, όταν η Ιαπωνία βρέθηκε σε έντονη ύφεση λόγω αύξησης των συντελεστών ΦΠΑ. Οι επιδράσεις της βάσης σύγκρισης, που εξασθενούν σταδιακά, οδήγησαν επίσης σε επιβράδυνση του πληθωρισμού σε 0,8% κατά μέσο όρο (από 2,7% το 2014). Έτσι, παρά τη συνέχιση του προγράμματος ποσοτικής και ποιοτικής χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής που εφαρμόζει η Τράπεζα της Ιαπωνίας, ο πληθωρισμός εξακολουθεί να βρίσκεται αρκετά χαμηλότερα από τον στόχο του 2%, αν και υπήρξαν κάποιες ενδείξεις προς το τέλος του έτους για επιτάχυνση του πυρήνα του πληθωρισμού.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο η οικονομική δραστηριότητα επιβραδύνθηκε συγκρατημένα το 2015. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ υποχώρησε σε 2,2% το 2015 από σχεδόν 3% το 2014, σύμφωνα με προκαταρκτικές εκτιμήσεις. Ειδικότερα, ο ρυθμός αύξησης των επενδύσεων σε κατοικίες υποχώρησε σε σχέση με τον πολύ ταχύ ρυθμό του προηγούμενου έτους. Ο χαμηλός πληθωρισμός συνέβαλε στην αύξηση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, στηρίζοντας έτσι την ιδιωτική κατανάλωση και την άνοδο του ΑΕΠ. Σε σχέση με το προηγούμενο έτος, συνεχίστηκε η ενίσχυση της αγοράς εργασίας και το ποσοστό ανεργίας υποχώρησε σε περίπου 5% μέχρι το τέλος του 2015. Περαιτέρω πρόοδος σημειώθηκε στη δημοσιονομική προσαρμογή και το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης εκτιμάται ότι μειώθηκε σε περίπου 4,5% του ΑΕΠ το 2015. Ο πληθωρισμός υποχώρησε σε σχέση με το προηγούμενο έτος και κυμάνθηκε γύρω στο 0% καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους λόγω των χαμηλών τιμών τις ενέργειας και των ειδών διατροφής και της ανατίμησης της λίρας Αγγλίας. Κατά τη διάρκεια του 2015 η Επιτροπή Νομισματικής Πολιτικής της Τράπεζας της Αγγλίας εξακολούθησε να εφαρμόζει νομισματική πολιτική με διευκολυντική κατεύθυνση, διατηρώντας το επιτόκιο πολιτικής της στο 0,5% και το μέγεθος του προγράμματος αγοράς τίτλων στα 375 δισεκ. λίρες Αγγλίας.

Στην Κίνα η σταδιακή επιβράδυνση της οικονομίας συνεχίστηκε σε ένα περιβάλλον βραδύτερης αύξησης των επενδύσεων και ασθενέστερων εξαγωγών. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ υποχώρησε σε 6,8% το 2015 από 7,3% το προηγούμενο έτος. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού οι κινεζικές χρηματιστηριακές αγορές ακολούθησαν έντονα διορθωτική πορεία μετά από την πολύ έντονη άνοδο των προηγούμενων μηνών, γεγονός που δημιούργησε ανησυχίες σχετικά με τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τις προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας και άλλων αναδυόμενων οικονομιών. Ωστόσο, η διόρθωση αυτή είχε σχετικά περιορισμένες συνέπειες στη μακροοικονομική και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Εν όψει της υποχώρησης του πληθωρισμού βάσει του ΔΤΚ (από 2,0% το 2014 σε 1,5% το 2015) και προκειμένου να συμβάλει στη σταθεροποίηση της ανάπτυξης, η κεντρική τράπεζα της Κίνας συνέχισε τη χαλάρωση πολιτικής που είχε ξεκινήσει τον Νοέμβριο του 2014, με αρκετές πρόσθετες περικοπές των επιτοκίων αναφοράς και μειώσεις των συντελεστών υποχρεωτικών ελάχιστων αποθεματικών κατά τη διάρκεια του 2015. Επιπλέον, θεσπίστηκαν περαιτέρω μεταρρυθμίσεις για να ενισχυθεί ο ρόλος των δυνάμεων της αγοράς στη διαμόρφωση της συναλλαγματικής ισοτιμίας, γεγονός που οδήγησε σε υποτίμηση του γιουάν – και άλλων νομισμάτων αναδυόμενων οικονομιών – έναντι του δολαρίου ΗΠΑ και σε εκ νέου μεταβλητότητα στη χρηματιστηριακή αγορά τις επόμενες εβδομάδες από τη λήψη της απόφασης. Όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική, οι δαπάνες σε δημόσιες υποδομές αυξήθηκαν για να ενισχυθούν οι συνολικές επενδύσεις.

Η υποτίμηση του ευρώ συνεχίστηκε

Στη διάρκεια του 2015 το ευρώ υποτιμήθηκε σε όρους ονομαστικής σταθμισμένης ισοτιμίας. Οι εξελίξεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ συνέχισαν να αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό τις διαφορετικές κυκλικές θέσεις των μεγαλύτερων οικονομιών και τις διαφορετικές κατευθύνσεις της νομισματικής πολιτικής τους. Διακρίνονται τέσσερις διαφορετικές φάσεις στην πορεία του ευρώ. Το α΄ τρίμηνο του 2015 το ευρώ υποτιμήθηκε σημαντικά πριν από την ανακοίνωση του διευρυμένου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων από την ΕΚΤ. Στη συνέχεια το ευρώ σταθεροποιήθηκε το β΄ τρίμηνο, παρά τις περιστασιακές εξάρσεις μεταβλητότητας που συνδέονταν με τις εξελίξεις στις διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ελλάδας και των διεθνών δανειστών της, καθώς και με μεταβολές των προσδοκιών της αγοράς σχετικά με τον χρόνο πιθανής αύξησης των επιτοκίων πολιτικής από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού το ευρώ ενισχύθηκε σημαντικά εν μέσω αυξημένης απροθυμίας για ανάληψη κινδύνων παγκοσμίως και αβεβαιότητας για τις εξελίξεις στην Κίνα και στις αναδυόμενες οικονομίες γενικότερα. Το δ΄ τρίμηνο το ευρώ υποτιμήθηκε ξανά συνολικά λόγω επανεμφάνισης προσδοκιών για αυξανόμενη απόκλιση της κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής μεταξύ των δύο πλευρών του Ατλαντικού.

Η ονομαστική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ (όπως μετρείται έναντι των 38 κυριότερων εμπορικών εταίρων) υποχώρησε κατά 3% και πλέον σε ετήσια βάση (βλ. Διάγραμμα 3). Σε όρους διμερούς ισοτιμίας, το ευρώ υποτιμήθηκε έντονα έναντι του δολαρίου ΗΠΑ (-11,0%). Ως εκ τούτου, συνεχίστηκε η υποτίμηση του ευρώ έναντι νομισμάτων που είναι συνδεδεμένα με το δολάριο ΗΠΑ, όπως το κινεζικό γιουάν (-6,5%). Το ευρώ υποτιμήθηκε επίσης έναντι της λίρας Αγγλίας (-5,9%) και του γιεν Ιαπωνίας (-10,3%). Αντίθετα, ανατιμήθηκε σημαντικά έναντι του ρεάλ Βραζιλίας (+29,2%) και του ραντ Νοτίου Αφρικής (+18,9%).

Από τα ευρωπαϊκά νομίσματα που έχουν στενή σύνδεση με το ευρώ, η κορώνα Δανίας είναι επί του παρόντος το μοναδικό εθνικό νόμισμα που συμμετέχει στον ευρωπαϊκό μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών ΙΙ (ΜΣΙ II), μετά την ένταξη της Λιθουανίας στη ζώνη του ευρώ την 1.1.2015. Η τρέχουσα ισοτιμία της δανικής κορώνας διαμορφώθηκε κοντά στην κεντρική της ισοτιμία εντός του ΜΣΙ ΙΙ, ενώ η Danmarks Nationalbank μείωσε τα επιτόκια πολιτικής της τέσσερις φορές εντός του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου του 2015. Μετά την ανακοίνωση της κεντρικής τράπεζας της Ελβετίας στις 15.1.2015 ότι θα εγκαταλείψει τον στόχο της για ελάχιστη συναλλαγματική ισοτιμία 1,20 ελβετικά φράγκα ανά ευρώ, το ευρώ υποτιμήθηκε έντονα έναντι του ελβετικού φράγκου, αλλά στη συνέχεια η τρέχουσα ισοτιμία του έναντι του ελβετικού φράγκου κυμάνθηκε λίγο πάνω από το 1:1. Το λεβ Βουλγαρίας παρέμεινε σταθερά συνδεδεμένο με το ευρώ, ενώ το ευρώ υποχώρησε συγκρατημένα έναντι των νομισμάτων ορισμένων κρατών-μελών της ΕΕ με καθεστώτα κυμαινόμενης συναλλαγματικής ισοτιμίας, όπως η κορώνα Τσεχίας (-2,6%), το ζλότυ Πολωνίας (-0,2%), η κορώνα Σουηδίας (-2,2%) και το κούνα Κροατίας (-0,3%).

Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις

Η δυναμική των χρηματοπιστωτικών εξελίξεων στη ζώνη του ευρώ το 2015 διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και ιδίως από το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων (asset purchase programme – APP). Κατά συνέπεια, τα επιτόκια της αγοράς χρήματος, οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων και το κόστος εξωτερικής χρηματοδότησης των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων εξακολούθησαν την πτωτική πορεία τους, φθάνοντας σε νέα ιστορικώς χαμηλά επίπεδα. Η οικονομική κατάσταση των νοικοκυριών επίσης βελτιώθηκε περαιτέρω.

Τα επιτόκια της αγοράς χρήματος στη ζώνη του ευρώ μειώθηκαν εν μέσω αυξανόμενης υπερβάλλουσας ρευστότητας

Τα επιτόκια της αγοράς χρήματος εξακολούθησαν να μειώνονται το 2015, αρχικά αντανακλώντας τη συνεχιζόμενη μετακύλιση του αρνητικού επιτοκίου της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων, το οποίο θεσπίστηκε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2014. Οι αρχικές στρατηγικές των επενδυτών για την αποφυγή των αρνητικών επιτοκίων, όπως η αναζήτηση υψηλότερων αποδόσεων σε τοποθετήσεις κάπως μεγαλύτερης διάρκειας, η αγορά υψηλής ποιότητας τίτλων και, σε μικρότερο βαθμό, η ανάληψη μεγαλύτερου πιστωτικού κινδύνου, βαθμιαία εξάντλησαν την αποτελεσματικότητά τους, καθώς οι τιμές προσαρμόστηκαν ανάλογα. Επιπλέον, οι τριβές στην αγορά λόγω της μετάβασης σε αρνητικά επιτόκια εξαλείφθηκαν σταδιακά.

Η χορήγηση ρευστότητας μέσω μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής άσκησε πρόσθετη πτωτική πίεση στα επιτόκια της αγοράς χρήματος. Ειδικότερα, το APP και οι στοχευμένες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO) ήταν οι κυριότεροι παράγοντες που συνέβαλαν στην αύξηση της υπερβάλλουσας ρευστότητας. Καθώς η υπερβάλλουσα ρευστότητα είχε υπερβεί τα 650 δισεκ. ευρώ στο τέλος του έτους, τα επιτόκια υποχωρούσαν ολοένα και περισσότερο κάτω από το μηδέν (βλ. Διάγραμμα 4) και η συναλλακτική δραστηριότητα μειώθηκε σε ορισμένα τμήματα της αγοράς χρήματος της ζώνης του ευρώ.

Την περίοδο πριν από τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου 2015 τα επιτόκια της αγοράς χρήματος μειώθηκαν ακόμη περισσότερο, αντανακλώντας τις προσδοκίες της αγοράς για πρόσθετη νομισματική χαλάρωση. Στις 3.12.2015 το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να περικόψει το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων στις -30 μονάδες βάσης και παρέτεινε το πρόγραμμα APP τουλάχιστον μέχρι τον Μάρτιο του 2017. Ως εκ τούτου, οι καμπύλες αποδόσεων της αγοράς χρήματος σταδιακά μετατοπίστηκαν περαιτέρω προς τα κάτω.

Συνολικά, παρά κάποιες αρχικές ανησυχίες, η μετάβαση σε αρνητικά επίπεδα για ένα ευρύ σύνολο επιτοκίων αναφοράς εξελίχθηκε ομαλά, συμπεριλαμβανομένης της μετάδοσης σε μεγαλύτερες διάρκειες, όπως το EURIBOR έξι μηνών. Τα επιτόκια EURIBOR τριών μηνών και έξι μηνών έγιναν αρνητικά τον Απρίλιο και τον Νοέμβριο αντίστοιχα και διαμορφώθηκαν σε -13 και -4 μονάδες βάσης αντίστοιχα στο τέλος του 2015.

Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων έφθασαν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα

Η αγορά κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ επηρεάστηκε έντονα από το πρόγραμμα αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (public sector purchase programme – PSPP) (βλ. Διάγραμμα 5).^[1] Πρώτον, λόγω της ανακοίνωσης και της εφαρμογής του PSPP, οι μακροπρόθεσμες αποδόσεις των χρεογράφων με αξιολόγηση ΑΑΑ συνέχισαν την πτωτική πορεία που είχε ξεκινήσει το 2014, φθάνοντας σε νέα ιστορικώς χαμηλά επίπεδα την άνοιξη. Στη συνέχεια, οι αποδόσεις αυξήθηκαν μέχρι τα μέσα του 2015 αντανακλώντας θετικές εκπλήξεις σχετικά με τις προοπτικές της οικονομίας της ζώνης του ευρώ, τεχνικούς παράγοντες της αγοράς και μια διαδικασία εξοικείωσης της αγοράς με την εφαρμογή του PSPP. Το δεύτερο εξάμηνο του 2015 οι αποδόσεις άρχισαν πάλι να μειώνονται, καθώς συνεχιζόμενοι καθοδικοί κίνδυνοι για τις προοπτικές του πληθωρισμού ώθησαν σε περαιτέρω χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, συμπεριλαμβανομένης της παράτασης του προγράμματος ΑΡΡ. Συνολικά, η μέση απόδοση των δεκαετών ομολόγων του Δημοσίου στη ζώνη του ευρώ διαμορφώθηκε στο ιστορικώς χαμηλό 0,6%, αισθητά κάτω από τα μέσα επίπεδα προηγούμενων ετών και σημαντικά χαμηλότερο από τον αντίστοιχο μέσο όρο στις ΗΠΑ (2,1%). Ωστόσο, ήταν υψηλότερο από το 0,4% που παρατηρήθηκε στην Ιαπωνία.

Οι εξελίξεις των διαφορών αποδόσεων των κρατικών ομολόγων εντός της ζώνης του ευρώ σε σχέση με το προηγούμενο έτος ήταν σχετικά συγκρατημένες, αλλά παρατηρήθηκε ανομοιογένεια μεταξύ των χωρών. Ταυτόχρονα, οι διαφορές αποδόσεων παρέμειναν σε επίπεδα ανάλογα με αυτά που επικρατούσαν πριν από την έναρξη της κρίσης δημόσιου χρέους.

Οι τιμές των μετοχών κατέγραψαν άνοδο εν μέσω αυξημένης μεταβλητότητας

Οι αγορές μετοχών της ζώνης του ευρώ επηρεάστηκαν και αυτές από το πρόγραμμα PSPP. Αρχικά οι τιμές των μετοχών αυξήθηκαν σημαντικά εν αναμονή της ανακοίνωσης του PSPP, αλλά και μετά την ανακοίνωσή του, καθώς η υποχώρηση των αποδόσεων των ομολόγων ενίσχυσε σημαντικά τις μετοχές της ζώνης του ευρώ λόγω των χαμηλότερων προεξοφλητικών επιτοκίων και της στροφής των επενδυτών σε τοποθετήσεις υψηλότερου κινδύνου. Έτσι ο δείκτης EURO STOXX είχε αυξηθεί σχεδόν κατά 1/4 μέχρι την άνοιξη (βλ. Διάγραμμα 6). Ωστόσο, στα μέσα του 2015 η μεταβλητότητα επιτάθηκε και οι τιμές των μετοχών υποχώρησαν, αντανακλώντας την αβεβαιότητα για τις εξελίξεις στην Ελλάδα και την έντονη μείωση των τιμών των κινεζικών μετοχών, η οποία σε συνδυασμό με την ταχεία πτώση των τιμών του πετρελαίου δημιούργησε ανησυχίες σχετικά με τις παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές. Εντούτοις, οι αγορές μετοχών της ζώνης του ευρώ σημείωσαν άνοδο το φθινόπωρο – εν μέρει διότι οι ανησυχίες αυτές δημιούργησαν προσδοκίες για νομισματική χαλάρωση από τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της ΕΚΤ – και στο τέλος του έτους ο δείκτης διαμορφώθηκε γύρω στο 8% υψηλότερα.

Το ονομαστικό κόστος εξωτερικής χρηματοδότησης για τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις επίσης έφθασε σε ιστορικώς χαμηλό επίπεδο

Η ανακοίνωση του προγράμματος PSPP οδήγησε σε μείωση του κόστους έκδοσης χρεογράφων και μετοχών και έτσι συνέβαλε ώστε το συνολικό ονομαστικό κόστος εξωτερικής χρηματοδότησης των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (ΜΧΕ) να διαμορφωθεί σε νέο ιστορικώς χαμηλό επίπεδο τον Φεβρουάριο του 2015 (βλ. Διάγραμμα 7). Ειδικότερα, η χαλάρωση των συνθηκών χρηματοδότησης των τραπεζών λόγω του PSPP και των TLTRO συνέβαλε στην περαιτέρω μείωση του κόστους του τραπεζικού δανεισμού προς ΜΧΕ. Καθώς η χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση στη ζώνη του ευρώ βασίζεται περισσότερο στις τράπεζες, η μείωση του κόστους της τραπεζικής χρηματοδότησης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη μείωση του συνολικού ονομαστικού κόστους εξωτερικής χρηματοδότησης. Αντιστάθμισε την αύξηση του κόστους έκδοσης χρεογράφων το δεύτερο εξάμηνο και την απότομη αύξηση του κόστους έκδοσης μετοχών που συνδεόταν με τις εξελίξεις στη χρηματιστηριακή αγορά στα μέσα του 2015. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ανομοιογένεια του κόστους εξωτερικής χρηματοδότησης μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ μετριάστηκε περαιτέρω κατά τη διάρκεια του 2015, καθώς η μετάδοση της πιο διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ ισχυροποιήθηκε στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση.

Αυξημένη ροή εξωτερικής χρηματοδότησης

Το χαμηλό κόστος χρηματοδότησης (τόσο το ονομαστικό όσο και το πραγματικό), σε συνδυασμό με τη βελτιωμένη πρόσβαση στη χρηματοδότηση και την ισχυροποίηση της οικονομίας, οδήγησε σε σημαντική αύξηση της προσφυγής των ΜΧΕ σε εξωτερική χρηματοδότηση τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2015 (βλ. Διάγραμμα 8). Στη συνολική αύξηση συνέβαλαν κυρίως τα τραπεζικά δάνεια, η έκδοση μη εισηγμένων μετοχών και οι εμπορικές πιστώσεις, ενώ η συνεχιζόμενη μεγάλη αύξηση των παρακρατούμενων κερδών κατά πάσα πιθανότητα περιόρισε κάπως την έκδοση τίτλων. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2015 για πρώτη φορά μετά από τέσσερα χρόνια οι ΜΧΕ αύξησαν την προσφυγή τους σε τραπεζικό δανεισμό, γεγονός που αντανακλά τόσο την ενισχυμένη προσφορά πιστώσεων όσο και τη συνεχιζόμενη βελτίωση της ζήτησης πιστώσεων. Η προσφορά πιστώσεων αυξήθηκε χάρη στη χαλάρωση των όρων χορήγησης τραπεζικών πιστώσεων και στη βελτίωση της σχέσης κινδύνου-απόδοσης των δανείων σε σύγκριση με άλλα περιουσιακά στοιχεία.^[2] Η ζήτηση πιστώσεων επηρεάστηκε θετικά, με τη σειρά της, από τη συνεχιζόμενη μείωση του κόστους δανεισμού εν μέσω της σταδιακής ενίσχυσης των οικονομικών προοπτικών. Εκτός από τα τραπεζικά δάνεια, η έκδοση χρεογράφων και εισηγμένων μετοχών αυξήθηκε έντονα μεταξύ Ιανουαρίου και Απριλίου 2015 μετά την ανακοίνωση του PSPP, αλλά μετριάστηκε το δεύτερο εξάμηνο, καθώς η χρηματοδότηση από την αγορά έγινε πιο δαπανηρή.

Η καθαρή περιουσιακή θέση των νοικοκυριών συνέχισε να αυξάνεται

Το χαμηλό επίπεδο των επιτοκίων και το συναφές υψηλό επίπεδο των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, το οποίο αντικατοπτρίστηκε και στη δυναμική των τιμών των κατοικιών, αύξησε την καθαρή θέση των νοικοκυριών της ζώνης του ευρώ το 2015 (βλ. Διάγραμμα 9).

Το κόστος χρηματοδότησης των νοικοκυριών στη ζώνη του ευρώ παρέμεινε κοντά σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα σε όλες τις κατηγορίες δανείων, αλλά εξακολούθησε να διαφέρει από χώρα σε χώρα και ανάλογα με το είδος του δανείου. Ο τραπεζικός δανεισμός του τομέα των νοικοκυριών ανέκαμψε συγκρατημένα.

Οικονομική δραστηριότητα

Παρά την επιδείνωση του εξωτερικού περιβάλλοντος, η οικονομική δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ παρέμεινε εύρωστη χάρη στη βελτίωση της εγχώριας ζήτησης. Ως εκ τούτου, η σταδιακή ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ που ξεκίνησε το β΄ τρίμηνο του 2013 συνεχίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του 2015. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης διαμορφώθηκε σε 1,5% το 2015 (βλ. Διάγραμμα 10), που είναι το υψηλότερο επίπεδο από το 2011. Οι σταδιακές βελτιώσεις των αναπτυξιακών επιδόσεων αντανακλούσαν κυρίως την εύρωστη ιδιωτική κατανάλωση, η οποία ήταν σχετικά γενικευμένη στις χώρες της ζώνης του ευρώ (βλ. επίσης Πλαίσιο 4). Το εμπορικό ισοζύγιο συνέβαλε και αυτό ελαφρώς θετικά στην ανάπτυξη, κυρίως χάρη στην αύξηση των μεριδίων εξαγωγικής αγοράς μετά τη σημαντική υποτίμηση του ευρώ που ξεκίνησε στα μέσα του 2014. Ωστόσο, η αύξηση των επενδύσεων παρέμεινε υποτονική και επηρεάστηκε δυσμενώς από τη σχετικά βραδεία πρόοδο στην υλοποίηση τόσο διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε ορισμένες χώρες όσο και των απαραίτητων προσαρμογών των ισολογισμών σε ορισμένους τομείς.

Η οικονομική ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ συνεχίστηκε το 2015 παρά τις δυσμενέστερες προοπτικές ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας

Η άνοδος του μέσου ετήσιου ρυθμού ανάπτυξης το 2015 υποβοηθήθηκε από την πολύ διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, η οποία μεταδόθηκε στην οικονομία μέσω της χαλάρωσης των συνθηκών χρηματοδότησης, της βελτίωσης του κλίματος στις αγορές, των πολύ χαμηλών επιτοκίων και μέσω της υποτίμησης του ευρώ. Η πτώση των τιμών του πετρελαίου και οι σταδιακές βελτιώσεις των αγορών εργασίας στη ζώνη του ευρώ προσέδωσαν περαιτέρω δυναμική στην ανάπτυξη το 2015.

Εκτός του ότι ενίσχυσαν την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, τα διάφορα μέτρα νομισματικής πολιτικής που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένου του διευρυμένου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων στην αρχή του 2015, τόνωσαν την εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων, καθώς βελτιώθηκαν οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες (και για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις). Αυτό ωφέλησε τις επενδύσεις, οι οποίες συνέβαλαν περισσότερο στην ανάπτυξη κατά μέσο όρο το 2015 από ό,τι το 2014 και το 2013, αντανακλώντας τη βελτίωση των κερδών των επιχειρήσεων, τη λιγότερο συγκρατημένη ζήτηση και την αυξανόμενη χρησιμοποίηση του παραγωγικού δυναμικού. Ωστόσο, παρόλο που οι επενδύσεις ενισχύθηκαν στην αρχή του 2015, παρέμειναν γύρω στο 15% χαμηλότερες από το προ της κρίσης επίπεδό τους.

Η εγχώρια ζήτηση εντός της ζώνης του ευρώ βελτιώθηκε κατά τη διάρκεια του 2015 και κατά μέσο όρο ήταν η υψηλότερη από το 2007. Το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών παρέμεινε σε γενικές γραμμές σταθερό κατά τη διάρκεια του 2015 και έτσι στήριξε τη δυναμική της κατανάλωσης. Η δημόσια κατανάλωση συνέβαλε θετικά στην οικονομική ανάπτυξη το 2015. Καθοδική επίδραση στην εγχώρια ζήτηση άσκησε το χρέος του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, που παρέμεινε υψηλό σε ορισμένες χώρες. Επιπλέον, η βραδεία πρόοδος στην υλοποίηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων εξακολούθησε να αποτελεί τροχοπέδη της ανάπτυξης.

Η δυναμική της οικονομικής ανάπτυξης το 2015 επηρεάστηκε δυσμενώς από το εξασθενημένο εξωτερικό περιβάλλον (βλ. Ενότητα 1.1 του Κεφαλαίου 1). Ενώ η επιβράδυνση στις αναδυόμενες οικονομίες επέδρασε αρνητικά στην αύξηση των εξαγωγών της ζώνης του ευρώ, η σημαντική υποτίμηση της σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ που ξεκίνησε στα μέσα του 2014 ωφέλησε τις εξαγωγές και οδήγησε σε αύξηση των μεριδίων εξαγωγικής αγοράς της ζώνης του ευρώ. Οι σχετικά υψηλές εξαγωγικές επιδόσεις υποβοηθήθηκαν από τη μεταβολή της γεωγραφικής σύνθεσης των εξαγωγών, καθώς αυξήθηκαν οι εξαγωγές της ζώνης του ευρώ προς προηγμένες οικονομίες όπως οι ΗΠΑ. Επιπλέον, το εμπόριο μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ ανέκαμψε περαιτέρω το 2015, αντικατοπτρίζοντας τις θετικές εξελίξεις στην εγχώρια ζήτηση της ζώνης του ευρώ. Ο ρυθμός αύξησης τόσο των εξαγωγών όσο και των εισαγωγών ήταν υψηλότερος το 2015 σε σχέση με τα τρία προηγούμενα έτη. Συνολικά, το εμπορικό ισοζύγιο είχε πιθανώς ελαφρώς θετική συμβολή στην ανάπτυξη το 2015.

Από τη σκοπιά των επιμέρους τομέων της οικονομίας, η ανάκαμψη το 2015 ήταν σχετικά γενικευμένη (βλ. Διάγραμμα 11). Η συνολική ακαθάριστη προστιθέμενη αξία έφθασε σχεδόν το ανώτατο προ της κρίσης επίπεδό της το γ΄ τρίμηνο του 2015, αφού είχε ακολουθήσει τροχιά ανάκαμψης τα τρία τελευταία χρόνια. Η προστιθέμενη αξία εξακολούθησε να αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό στις υπηρεσίες από ό,τι στη βιομηχανία (πλην κατασκευών) και στις κατασκευές, ενώ υπερέβη κατά 3% περίπου το προ της κρίσης ανώτατο επίπεδό της το γ΄ τρίμηνο του 2015. Η προστιθέμενη αξία στη βιομηχανία εκτός των κατασκευών παρέμεινε χαμηλότερη από το προ της κρίσης επίπεδό της, αλλά εξακολούθησε να ανακάμπτει σταδιακά. Αντίθετα, η προστιθέμενη αξία στις κατασκευές κατέγραψε μικρή πτώση το 2015 και παρέμεινε πολύ χαμηλότερη από τα προ της κρίσης υψηλά επίπεδα του 2008.

Οι αγορές εργασίες εξακολούθησαν να βελτιώνονται σταδιακά

Οι αγορές εργασίας ανέκαμψαν περαιτέρω το 2015 (βλ. Διάγραμμα 12). Η άνοδος του αριθμού των απασχολουμένων που ξεκίνησε στα μέσα του 2013 συνεχίστηκε το 2015. Το γ΄ τρίμηνο του έτους ο αριθμός των απασχολουμένων στη ζώνη του ευρώ κατέγραψε άνοδο 1,1% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2014, αλλά παρέμεινε χαμηλότερος κατά 2% περίπου από το προ της κρίσης ανώτατο επίπεδο. Η αύξηση της απασχόλησης το 2015 αντανακλά κυρίως βελτιώσεις στην Ισπανία και τη Γερμανία, αλλά υπάρχουν και ενθαρρυντικές ενδείξεις ότι άλλες προηγουμένως ευάλωτες χώρες συνέβαλαν και αυτές στην αύξηση.

Όσον αφορά την ανάλυση κατά τομέα, η απασχόληση αυξήθηκε κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, ενώ ο αριθμός των απασχολουμένων στη βιομηχανία εκτός των κατασκευών αυξήθηκε συγκρατημένα και στις κατασκευές η απασχόληση μειώθηκε. Το 2015 οι συνολικές πραγματικές ώρες εργασίας αυξήθηκαν ελαφρώς λιγότερο από ό,τι ο αριθμός των απασχολουμένων. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας ανά απασχολούμενο παρέμεινε χαμηλός και διαμορφώθηκε σε 0,5% περίπου κατά μέσο όρο ανά τρίμηνο τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2015, έναντι ετήσιας αύξησης 0,3% το 2014.

Το ποσοστό ανεργίας συνέχισε να υποχωρεί το 2015 και διαμορφώθηκε σε 10,5% το δ΄ τρίμηνο του 2015, που είναι το χαμηλότερο επίπεδο από την αρχή του 2012. Η πτώση της ανεργίας που ξεκίνησε το πρώτο εξάμηνο του 2013 αφορά και τα δύο φύλα, αλλά και όλες τις ηλικιακές ομάδες. Για το 2015 ως σύνολο, το μέσο ποσοστό ανεργίας διαμορφώθηκε σε 10,9%, έναντι 11,6% το 2014 και 12% το 2013.

Ωστόσο, ενώ το ποσοστό απασχόλησης στη ζώνη του ευρώ έχει μειωθεί σημαντικά από τα μέσα του 2013, ευρύτεροι δείκτες της υποαπασχόλησης του δυναμικού στην αγορά εργασίας – που λαμβάνουν υπόψη όσους εργάζονται ακουσίως με καθεστώς μερικής απασχόλησης και όσους έχουν αποσυρθεί από την αγορά εργασίας – παραμένουν υψηλοί. Δεδομένου ότι σήμερα περισσότεροι από επτά εκατομμύρια άνθρωποι εργάζονται χωρίς να το έχουν επιλέξει με μερική απασχόληση λόγω έλλειψης θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης και ότι περίπου επτά εκατομμύρια άτομα έχουν αποθαρρυνθεί (δηλ. έχουν πάψει να αναζητούν εργασία και έχουν αποσυρθεί από την αγορά εργασίας), η αγορά εργασίας της ζώνης του ευρώ εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από σημαντική υποαπασχόληση δυναμικού.

Τιμές και κόστος

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2015 ο μετρούμενος πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ στη ζώνη του ευρώ ήταν πολύ χαμηλός ή ακόμη και αρνητικός στο περιβάλλον των συνεχιζόμενων χαμηλών τιμών των βασικών εμπορευμάτων. Ο πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής αρχικά ανέκαμψε από το ιστορικά χαμηλό του κατά το πρώτο εξάμηνο, αλλά παρέμεινε σε γενικές γραμμές σταθερός περίπου στο 0,9% το δεύτερο εξάμηνο.

Ο μετρούμενος πληθωρισμός υποχώρησε περαιτέρω το 2015

Το 2015 ο μετρούμενος πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ στη ζώνη του ευρώ υποχώρησε κατά μέσο όρο σε 0,0%, από 0,4% το 2014 και 1,4% το 2013. Η πορεία του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ οφείλεται κυρίως στην εξέλιξη των τιμών της ενέργειας (βλ. Διάγραμμα 13). Ο μετρούμενος πληθωρισμός έγινε αρνητικός δύο φορές – στις αρχές του 2015 και πάλι το φθινόπωρο. Προς το τέλος του έτους ο μετρούμενος πληθωρισμός επέστρεψε σε ελαφρά θετικούς ρυθμούς.

Ο υποκείμενος πληθωρισμός, όπως υπολογίζεται βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής, αυξήθηκε από το ιστορικώς χαμηλό 0,6% στις αρχές του 2015 (βλ. Πλαίσιο 5). Κατά το δεύτερο εξάμηνο παρέμεινε σταθερός σε γενικές γραμμές γύρω στο 0,9%, με μέσο ετήσιο επίπεδο το 0,8% (βλ. Διάγραμμα 14). Εξωτερικοί παράγοντες, όπως οι επιδράσεις – που εμφανίζονται με χρονική υστέρηση – της ανατίμησης του ευρώ μέχρι τον Μάιο του 2014 και οι έμμεσες επιδράσεις της μείωσης των τιμών του πετρελαίου και άλλων βασικών εμπορευμάτων, άσκησαν καθοδική πίεση στον υποκείμενο πληθωρισμό βάσει του ΕνΔΤΚ καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Στον εγχώριο τομέα, η υποτονική αύξηση των μισθών και η χαμηλή τιμολογιακή ισχύς των επιχειρήσεων σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον συνέβαλαν επίσης στα χαμηλά επίπεδα του υποκείμενου πληθωρισμού.

Αναλυτικότερα όσον αφορά τις κύριες συνιστώσες του ΕνΔΤΚ, η συνιστώσα της ενέργειας άσκησε διαρκή καθοδική πίεση στον μετρούμενο πληθωρισμό βάσει του ΕνΔΤΚ καθ’ όλη τη διάρκεια του 2015. Ο πληθωρισμός των τιμών της ενέργειας ήταν αρνητικός κάθε μήνα του 2015, κυρίως λόγω των εξελίξεων των τιμών του πετρελαίου σε όρους ευρώ.

Ο πληθωρισμός των ειδών διατροφής παρουσιάζει ανοδική τάση από την αρχή του 2015, κυρίως λόγω του πληθωρισμού των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής. Η απότομη αύξηση του πληθωρισμού των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής το φθινόπωρο αντανακλά την επίδραση του ασυνήθιστα ζεστού καιρού το καλοκαίρι στις τιμές των οπωροκηπευτικών. Ο πληθωρισμός των επεξεργασμένων ειδών διατροφής παρέμεινε σε γενικές γραμμές σταθερός κατά τη διάρκεια του έτους.

Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των τιμών των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών ανέκαμψε από πολύ χαμηλά επίπεδα το 2014 και στις αρχές του 2015. Αυτή η ανοδική κίνηση οφειλόταν κυρίως στις τιμές των διαρκών αγαθών και, σε μικρότερο βαθμό, στις τιμές των ημιδιαρκών αγαθών, ενώ ο πληθωρισμός των μη διαρκών αγαθών παρέμεινε σε γενικές γραμμές σταθερός. Η ανοδική τάση αντανακλούσε κυρίως την επίδραση της υποτίμησης του ευρώ από τον Μάιο του 2014 και εξής. Εξεταζόμενος αναδρομικά σε μια μακρότερη περίοδο, ο πληθωρισμός των τιμών των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών συνέχισε να δέχεται καθοδική πίεση από τη ραγδαία πτώση των τιμών των αγαθών υψηλής τεχνολογίας, τα οποία αποτελούν αντικείμενο ισχυρού ανταγωνισμού στη λιανική αγορά τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Οι τιμές των εισαγομένων ήταν η κύρια πηγή των ανοδικών προϋπαρχουσών πιέσεων στις τιμές, αντανακλώντας την υποτίμηση του ευρώ. Οι τιμές των εισαγόμενων μη διατροφικών καταναλωτικών αγαθών συνέχισαν να σημειώνουν υψηλούς ετήσιους ρυθμούς αύξησης καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Στον εγχώριο τομέα, οι προϋπάρχουσες πιέσεις στις τιμές καταναλωτή για τα μη ενεργειακά βιομηχανικά αγαθά παρέμειναν υποτονικές, όπως φαίνεται κυρίως από τον πληθωρισμό τιμών παραγωγού των καταναλωτικών αγαθών εκτός των ειδών διατροφής, ο οποίος διαμορφώθηκε σε επίπεδα ελαφρώς πάνω από το μηδέν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Οι τιμές παραγωγού στους κλάδους των ενδιάμεσων αγαθών, καθώς και οι τιμές σε ευρώ του αργού πετρελαίου και άλλων βασικών εμπορευμάτων υποδηλώνουν ότι οι πιέσεις ήταν υποτονικές και στα πρώιμα στάδια της αλυσίδας διαμόρφωσης των τιμών, κυρίως λόγω των συγκρατημένων τιμών των εισροών ενεργειακών και μη ενεργειακών βασικών εμπορευμάτων (βλ. Διάγραμμα 15).

Ο πληθωρισμός των τιμών των υπηρεσιών παρέμεινε σε γενικές γραμμές σταθερός, κυμαινόμενος μεταξύ 1,0% και 1,3% το 2015, αντανακλώντας τον αρκετά υψηλό ακόμη βαθμό υποαπασχόλησης των πόρων στις αγορές προϊόντων και εργασίας στη ζώνη του ευρώ. Ορισμένες κατηγορίες της συνιστώσας των υπηρεσιών στον ΕνΔΤΚ τείνουν να είναι εγχώριας παραγωγής, γεγονός που σημαίνει ότι οι τιμές των υπηρεσιών είναι πιο στενά συνδεδεμένες με την εξέλιξη της εγχώριας ζήτησης και του εγχώριου κόστους εργασίας.

Οι πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους παρέμειναν συγκρατημένες

Οι πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους που προέρχονται από το κόστος εργασίας παρέμειναν συγκρατημένες τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2015 (βλ. Διάγραμμα 16). Ο μεγάλος βαθμός υποαπασχόλησης των πόρων στην οικονομία και στις αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ συνέχισε να περιορίζει τις πιέσεις από την πλευρά του κόστους εργασίας και την τιμολογιακή ισχύ των επιχειρήσεων. Επιπλέον, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας και προϊόντων τα τελευταία χρόνια είχαν ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη ευελιξία των μισθών και των τιμών προς τα κάτω σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ. Το γεγονός ότι η πραγματική αγοραστική δύναμη των μισθών είναι υψηλότερη λόγω του χαμηλότερου πληθωρισμού συγκράτησε επίσης τις μισθολογικές πιέσεις.

Ο ρυθμός αύξησης της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό στη ζώνη του ευρώ διαμορφώθηκε σε 1,1% (σε ετήσια βάση) το γ΄ τρίμηνο του 2015 και ο μέσος όρος για τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2015 (1,2%) υποδηλώνει χαμηλότερο επίπεδο από ό,τι το 2014. Ο ετήσιος ρυθμός ανόδου του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος διατηρήθηκε σε χαμηλά επίπεδα, αισθητά κάτω από το 1%. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά κυρίως την επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό, ενώ η αύξηση της παραγωγικότητας επιταχύνθηκε αρχικά κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015, πριν μειωθεί και εκείνη ελαφρώς.

Οι πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους που οφείλονται στην εξέλιξη των κερδών ενισχύθηκαν το 2015. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των κερδών (σε όρους ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος) συνέχισε να αυξάνεται τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2015, αντανακλώντας την οικονομική ανάκαμψη, τη συγκράτηση των μισθολογικών αυξήσεων και τη βελτίωση των όρων εμπορίου που σχετίζονται με τις υποτονικές εξελίξεις των τιμών των εισαγομένων. Ως αποτέλεσμα, τα κέρδη ανά μονάδα προϊόντος ήταν η βασική κινητήρια δύναμη της ανόδου του ετήσιου ρυθμού μεταβολής του αποπληθωριστή του ΑΕΠ το 2015.

Οι μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό ανέκαμψαν

Οι μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό που βασίζονται σε στοιχεία ερευνών και σε δείκτες της αγοράς ανέκαμψαν, αφού έφθασαν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα στις αρχές του 2015. Σύμφωνα με την έρευνα μεταξύ των εξειδικευμένων φορέων διενέργειας προβλέψεων για το δ΄ τρίμηνο του 2015, οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό σε ορίζοντα πέντε ετών διαμορφώνονται σε 1,9%, ενώ οι πιο μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας του Consensus Economics του Οκτωβρίου 2015 διαμορφώθηκαν επίσης σε 1,9%. Οι μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό που βασίζονται σε δείκτες της αγοράς παρέμειναν χαμηλότερες από τις προσδοκίες που βασίζονται σε στοιχεία ερευνών καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με μερικές από τις διαφορές ενδεχομένως να απορρέουν από τα ασφάλιστρα κινδύνου πληθωρισμού.

Νομισματικές και πιστωτικές εξελίξεις

Σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από υποτονικούς ρυθμούς πληθωρισμού και χαμηλά επιτόκια πολιτικής, η ΕΚΤ έλαβε πρόσθετα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής. Τρεις εξελίξεις ξεχώρισαν το 2015: η νομισματική επέκταση παρέμεινε ισχυρή, η πιστωτική επέκταση ανέκαμψε σταδιακά, αλλά παρέμεινε αδύναμη και τα επιτόκια χορηγήσεων μειώθηκαν σημαντικά.

Η νομισματική επέκταση παρέμεινε ισχυρή

Το 2015 ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια επιταχύνθηκε αρχικά και από τον Απρίλιο παρέμεινε ισχυρός (βλ. Διάγραμμα 17). Τον Δεκέμβριο του 2015 ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του Μ3 διαμορφώθηκε σε 4,7%, έναντι 3,8% στο τέλος του 2014. Δύο ήταν οι σημαντικότεροι παράγοντες που προσδιόρισαν τις νομισματικές εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ: α) η έντονη αύξηση του στενού νομισματικού μεγέθους Μ1, ιδίως των καταθέσεων μίας ημέρας, οι οποίες επωφελήθηκαν από το χαμηλό κόστος ευκαιρίας της διακράτησης των πιο ρευστών χρηματοδοτικών μέσων και β) τα μη συμβατικά μέτρα της ΕΚΤ, ειδικότερα οι στοχευμένες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO) που ανακοινώθηκαν τον Ιούνιο του 2014 και το διευρυμένο πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχειών (APP) που ανακοινώθηκε τον Ιανουάριο του 2015.

Όσον αφορά τις κύριες συνιστώσες του Μ3, τα πολύ χαμηλά βασικά επιτόκια της ΕΚΤ αλλά και της αγοράς χρήματος συνέβαλαν στην έντονη αύξηση της ποσότητας χρήματος με τη στενή έννοια (δηλαδή του Μ1), που κατέγραψε ρυθμό 10,7% τον Δεκέμβριο του 2015, σε σύγκριση με 8,1% τον Δεκέμβριο του 2014. Το Μ1 ενισχύθηκε από τον υψηλό ρυθμό αύξησης των καταθέσεων μίας ημέρας που τηρούν τόσο τα νοικοκυριά όσο και οι μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις (ΜΧΕ). Οι χαμηλές αποδόσεις των λιγότερο ρευστών νομισματικών περιουσιακών στοιχείων συνέβαλαν στη συνεχιζόμενη συρρίκνωση των βραχυπρόθεσμων καταθέσεων εκτός των καταθέσεων μίας ημέρας (δηλαδή Μ2 μείον Μ1), η οποία επέδρασε ανασταλτικά στην αύξηση του Μ3. Ο ρυθμός μεταβολής των εμπορεύσιμων χρηματοδοτικών μέσων (δηλαδή Μ3 μείον Μ2), τα οποία έχουν μικρή στάθμιση στο Μ3, έγινε θετικός. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά κυρίως την ανάκαμψη των μεριδίων αμοιβαίων κεφαλαίων της χρηματαγοράς, καθώς η σχετική απόδοσή τους (σε σύγκριση με το επιτόκιο EURIBOR ενός μηνός) ήταν θετική.

Η δημιουργία χρήματος προήλθε κυρίως από εγχώριες πηγές

Από την αξιολόγηση των παραγόντων μεταβολής του Μ3 (βλ. Διάγραμμα 18) φαίνεται ότι το 2015 κυριάρχησαν οι εγχώριες πηγές δημιουργίας χρήματος. Σε ένα περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, στη δυναμική του Μ3 συνετέλεσαν η μετακίνηση από τις πιο μακροπρόθεσμες χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις και η αυξημένη συμβολή των πιστώσεων από τα ΝΧΙ. Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των πιο μακροπρόθεσμων χρηματοοικονομικών υποχρεώσεων των ΝΧΙ (εκτός κεφαλαίου και αποθεματικών) που κατέχει ο τομέας διακράτησης χρήματος υποχώρησε περαιτέρω στη διάρκεια του έτους και διαμορφώθηκε σε -6,7% τον Δεκέμβριο, σε σύγκριση με -5,3% στο τέλος του 2014. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά την περιορισμένη κλίση της καμπύλης αποδόσεων, το γεγονός ότι τα ΝΧΙ υποκατέστησαν πιο μακροπρόθεσμα χρεόγραφα με κεφάλαια από TLTRO, καθώς και την αγορά καλυμμένων ομολογιών από το Ευρωσύστημα μέσω του τρίτου προγράμματος αγοράς καλυμμένων ομολογιών. Στον βαθμό που αυτές οι ομολογίες πωλήθηκαν από κατοίκους της ζώνης του ευρώ εκτός ΝΧΙ, αυτό αύξησε την ποσότητα χρήματος.

Οι αγορές κρατικών ομολόγων από το Ευρωσύστημα στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα ήταν μια σημαντική πηγή δημιουργίας χρήματος (βλ. Διάγραμμα 18, ιδίως το στοιχείο “χρεόγραφα που διακρατούνται από το Ευρωσύστημα”). Ανάμεσα στους εγχώριους παράγοντες μεταβολής εκτός της χρηματοδότησης προς τη γενική κυβέρνηση, η χρηματοδότηση προς τον ιδιωτικό τομέα, η οποία ήταν ο κύριος ανασταλτικός παράγοντας της νομισματικής επέκτασης τα προηγούμενα έτη, αυξήθηκε σταδιακά το 2015. Παρά το σημαντικό πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, οι καθαρές απαιτήσεις των ΝΧΙ της ζώνης του ευρώ έναντι του εξωτερικού (που αντικρίζονται με τις καθαρές υποχρεώσεις των φορέων της ζώνης του ευρώ εκτός των ΝΧΙ έναντι του εξωτερικού που διακανονίζονται μέσω τραπεζών) μειώθηκαν το 2015. Το μέγεθος αυτό αποτελούσε σημαντική πηγή δημιουργίας χρήματος κατά τα προηγούμενα έτη. Η εξέλιξη αυτή αντανακλούσε κυρίως τις καθαρές εκροές επενδύσεων χαρτοφυλακίου από τη ζώνη του ευρώ στο πλαίσιο του διευρυμένου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων (APP), το οποίο επίσης ευνόησε ανακατανομές χαρτοφυλακίων υπέρ επενδυτικών προϊόντων εκτός της ζώνης του ευρώ.

Η πιστωτική επέκταση ανέκαμψε σταδιακά, αλλά παρέμεινε αδύναμη

Η σταδιακή ανάκαμψη της πιστωτικής επέκτασης αντανακλά τις εξελίξεις των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα (βλ. Διάγραμμα 17). Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των πιστώσεων των ΝΧΙ προς κατοίκους της ζώνης του ευρώ αυξήθηκε κατά τη διάρκεια του 2015 και διαμορφώθηκε σε 2,3% τον Δεκέμβριο, από -0,2% τον Δεκέμβριο του 2014. Η βελτίωση της δυναμικής των πιστώσεων ήταν εμφανής τόσο στα νοικοκυριά όσο και στις ΜΧΕ. Ενώ ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων προς νοικοκυριά αυξήθηκε περαιτέρω, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων προς ΜΧΕ έγινε θετικός μόλις στα μέσα του 2015. Η βελτίωση της δυναμικής των πιστώσεων διευκολύνθηκε από σημαντικές μειώσεις των τραπεζικών επιτοκίων χορηγήσεων υποβοηθούμενες από μια περαιτέρω μείωση του κόστους χρηματοδότησης των τραπεζών, η οποία συνδεόταν με τα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ.

Επιπλέον, όπως προκύπτει από την έρευνα για τις τραπεζικές χορηγήσεις στη ζώνη του ευρώ, οι μεταβολές τόσο των πιστοδοτικών κριτηρίων όσο και της ζήτησης δανείων έχουν συμβάλει σε ανάκαμψη του ρυθμού ανόδου των δανείων. Σύμφωνα με την έρευνα, το χαμηλό γενικό επίπεδο των επιτοκίων, οι αυξημένες ανάγκες για χρηματοδότηση πάγιων επενδύσεων και οι προοπτικές της αγοράς κατοικίας αναφέρονται ως σημαντικοί παράγοντες που οδήγησαν σε αυξανόμενη ζήτηση δανείων. Σε αυτό το πλαίσιο, το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων (APP) επέδρασε στην καθαρή χαλάρωση των πιστοδοτικών κριτηρίων και ιδιαίτερα στις συνθήκες χρηματοδότησης. Οι τράπεζες δήλωσαν επίσης ότι η πρόσθετη ρευστότητα από τα APP και TLTRO χρησιμοποιήθηκε για τη χορήγηση δανείων, καθώς και για την αντικατάσταση χρηματοδότησης από άλλες πηγές. Παρά τις βελτιώσεις αυτές, η δυναμική των δανείων παραμένει υποτονική και συνεχίζει να αντανακλά παράγοντες όπως οι ασθενείς οικονομικές συνθήκες και η εξυγίανση των ισολογισμών των τραπεζών. Επιπλέον, σε ορισμένα τμήματα της ζώνης του ευρώ οι αυστηρές συνθήκες χορηγήσεων εξακολουθούν να αποτελούν αρνητικό παράγοντα στην πλευρά της προσφοράς δανείων.

Τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων για τα νοικοκυριά και τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις μειώθηκαν σημαντικά

Η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, η ενίσχυση των ισολογισμών και η υποχώρηση του κατακερματισμού των χρηματοπιστωτικών αγορών εν γένει έχουν συμβάλει σε μείωση του σύνθετου δείκτη κόστους χρηματοδότησης των τραπεζών, ο οποίος σταθεροποιήθηκε κοντά στα ιστορικά χαμηλά του. Από τον Ιούνιο του 2014 και εξής οι τράπεζες μετακυλίουν τη μείωση του κόστους χρηματοδότησής τους με τη μορφή χαμηλότερων επιτοκίων χορηγήσεων (βλ. Διάγραμμα 19), τα οποία έφθασαν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2015. Από την αρχή του Ιουνίου 2014 μέχρι τον Δεκέμβριο του 2015 ο σύνθετος δείκτης επιτοκίων τραπεζικών χορηγήσεων προς ΜΧΕ μειώθηκε κατά περίπου 87 μονάδες βάσης και προς νοικοκυριά κατά περίπου 69 μονάδες βάσης. Επιπλέον, τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων τόσο προς ΜΧΕ όσο και προς τα νοικοκυριά συνέχισαν να παρουσιάζουν μειωμένη διασπορά μεταξύ των χωρών.

Δημοσιονομική πολιτική και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις

Το δημοσιονομικό έλλειμμα της ζώνης του ευρώ συνέχισε να μειώνεται το 2015, κυρίως λόγω ευνοϊκών κυκλικών εξελίξεων και χαμηλότερων δαπανών για τόκους, ενώ η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ ήταν σε γενικές γραμμές ουδέτερη. Για πρώτη φορά μετά από οκτώ χρόνια ο λόγος του χρέους της γενικής κυβέρνησης προς το ΑΕΠ μειώθηκε, αλλά τα επίπεδα του χρέους παραμένουν υψηλά. Για τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών χρειάζεται να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες. Ωστόσο, για να ενισχυθεί η οικονομική ανάκαμψη, η δημοσιονομική προσαρμογή θα πρέπει να είναι φιλική προς την ανάπτυξη. Σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη αναμένεται ότι θα έχει η ταχύτερη εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, ο ρυθμός των οποίων παρέμεινε αργός το 2015, παρά τις προσπάθειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μια ισχυρότερη ώθηση στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων στο επιχειρηματικό και ρυθμιστικό περιβάλλον, καθώς και στις αγορές προϊόντων και εργασίας, είναι απαραίτητη ώστε να ενισχυθεί η ανάκαμψη, να ευνοηθεί η σύγκλιση προς τις καλύτερες επιδόσεις και να αυξηθεί το αναπτυξιακό δυναμικό.

Τα δημοσιονομικά ελλείμματα συνέχισαν να υποχωρούν το 2015

Το δημοσιονομικό έλλειμμα της ζώνης του ευρώ συνέχισε να μειώνεται το 2015, αλλά με βραδύτερο ρυθμό σε σχέση με το προηγούμενο έτος (βλ. Διάγραμμα 20). Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων των Ευρωσυστήματος του Δεκεμβρίου 2015, το δημοσιονομικό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης σε επίπεδο ζώνης του ευρώ μειώθηκε από 2,6% του ΑΕΠ το 2014 σε 2,0% του ΑΕΠ το 2015. Αντίστοιχη εκτίμηση διατυπώθηκε και στις χειμερινές οικονομικές προβλέψεις 2016 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η μείωση του ελλείμματος το 2015 οφειλόταν κυρίως στις ευνοϊκές κυκλικές εξελίξεις και στις χαμηλότερες δαπάνες για τόκους. Η έκτακτη εξοικονόμηση από το γεγονός ότι οι δαπάνες για τόκους ήταν χαμηλότερες από τις προϋπολογισθείσες ανήλθε σε περίπου 0,2% του ΑΕΠ το 2015 για τη ζώνη του ευρώ. Πολλές χώρες χρησιμοποίησαν μέρος από αυτή την εξοικονόμηση για να αυξήσουν τις πρωτογενείς δαπάνες και όχι για να μειώσουν το χρέος, όπως προτείνει το Συμβούλιο ECOFIN στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις του 2015 (CSR). Σε μερικές χώρες η εξάλειψη κατά το 2015 μη επαναλαμβανόμενων παραγόντων, όπως η παροχή στήριξης προς τον χρηματοπιστωτικό τομέα το 2014, συνέβαλε επίσης στη δημοσιονομική βελτίωση.

Το πρωτογενές διαρθρωτικό αποτέλεσμα εκτιμάται ότι επιδεινώθηκε ελαφρώς το 2015. Τα μέτρα προσαρμογής, κυρίως με τη μορφή αυξήσεων των έμμεσων φόρων, αντισταθμίστηκαν από τα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας, τα οποία έλαβαν ορισμένες χώρες για να στηρίξουν την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση. Συνολικά, αυτό διαμόρφωσε μια σε γενικές γραμμές ουδέτερη κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ το 2015, όπως μετρείται από τη μεταβολή του κυκλικά διορθωμένου πρωτογενούς αποτελέσματος χωρίς την κρατική στήριξη προς τον χρηματοπιστωτικό τομέα (βλ. Διάγραμμα 20).

Οι άμεσες δημοσιονομικές επιδράσεις της εισροής προσφύγων ποικίλλουν σημαντικά από χώρα σε χώρα, ανάλογα με το μέγεθος της ροής που δέχεται κάθε χώρα, το αν είναι χώρα διέλευσης ή χώρα τελικού προορισμού, καθώς και ανάλογα με τις διαφορές ως προς τις κοινωνικές παροχές και τις νομικές διατάξεις που διέπουν την πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Το 2015 το δημοσιονομικό κόστος που συνδέεται με τους πρόσφυγες ανήλθε σε περίπου 0,2% του ΑΕΠ στις χώρες που επηρεάζονται περισσότερο από τις ροές προσφύγων.^[10]

Τα δημοσιονομικά αποτελέσματα συνέκλιναν περαιτέρω

Σε σύγκριση με την κορύφωση της κρίσης, οι δημοσιονομικές θέσεις βελτιώθηκαν σε όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ, κυρίως λόγω της σημαντικής διαρθρωτικής προσαρμογής κατά τα έτη 2010-2013. Τα δημοσιονομικά αποτελέσματα μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ συνέκλιναν περαιτέρω και οι περισσότερες χώρες πλέον καταγράφουν ελλείμματα κάτω από την τιμή αναφοράς 3% του ΑΕΠ. Η πρόοδος της δημοσιονομικής προσαρμογής καταδεικνύεται από τον αυξανόμενο αριθμό χωρών οι οποίες εξήλθαν από τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος (ΔΥΕ). Το 2015 καταργήθηκε η ΔΥΕ για τη Μάλτα. Επιπλέον, για την Ιρλανδία και τη Σλοβενία αναμένεται να διαπιστωθεί ότι επέτυχαν διόρθωση των υπερβολικών ελλειμμάτων τους εντός της προθεσμίας τους το 2015 και για την Κύπρο ενδεχομένως έναν χρόνο πριν από τη λήξη της προθεσμίας της το 2016. Στην Πορτογαλία είναι πιθανόν να σημειωθεί υπέρβαση του στόχου για έλλειμμα 3% το 2015 λόγω της στήριξης προς τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Το 2016 η Γαλλία, η Ισπανία και η Ελλάδα αναμένεται να εξακολουθήσουν να υπάγονται στη ΔΥΕ.

Ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ άρχισε να υποχωρεί

Αφού κορυφώθηκε το 2014, το χρέος της γενικής κυβέρνησης στη ζώνη του ευρώ (ως ποσοστό του ΑΕΠ) μειώθηκε για πρώτη φορά μετά την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων των Ευρωσυστήματος του Δεκεμβρίου 2015, μειώθηκε σε 91% του ΑΕΠ το 2015 από 92% το 2014, υποβοηθούμενο από την ευνοϊκή εξέλιξη της διαφοράς επιτοκίου-ρυθμού ανάπτυξης, καθώς και από τα μικρά πρωτογενή πλεονάσματα (βλ. Διάγραμμα 21). Επιπλέον, στη βελτίωση συνέβαλαν οι αρνητικές προσαρμογές ελλείμματος-χρέους, που αντανακλούν, μεταξύ άλλων, έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις. Ωστόσο, σε μερικές χώρες ο λόγος του χρέους αυξήθηκε περαιτέρω.

Το δημόσιο χρέος παραμένει πάντως σε υψηλά επίπεδα σε αρκετές χώρες της ζώνης του ευρώ. Η ανάσχεση των κινδύνων για τη βιωσιμότητα του χρέους αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία εν όψει των σημαντικών μακροπρόθεσμων προκλήσεων που προκύπτουν από τη γήρανση του πληθυσμού και την αύξηση των δαπανών υγείας και μακροχρόνιας φροντίδας. Πράγματι, η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημογραφική γήρανση το 2015 προβλέπει ότι το συνολικό κόστος που σχετίζεται με τη γήρανση θα αυξηθεί από 26,8% του ΑΕΠ το 2013 σε 28,3% του ΑΕΠ το 2060. Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως σε δημογραφικούς παράγοντες, οι οποίοι αναμένεται να οδηγήσουν σε διπλασιασμό σχεδόν του δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων, δηλαδή το ποσοστό ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω σε σχέση με τον πληθυσμό σε ηλικία εργασίας (ηλικίας 15-64) θα ξεπεράσει το 50% μέχρι το 2060. Για μια ορθότερη αξιολόγηση του κόστους της γήρανσης του πληθυσμού θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι προβολές αυτές υπόκεινται σε σημαντικούς κινδύνους δυσμενέστερων εξελίξεων, καθώς βασίζονται εν μέρει σε πολύ ευνοϊκές οικονομικές και δημογραφικές παραδοχές.^[11] Στην Έκθεση Δημοσιονομικής Διατηρησιμότητας 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι οι κίνδυνοι για τη διατηρησιμότητα των δημόσιων οικονομικών δεν είναι αμελητέοι σε αρκετές από τις χώρες της ζώνης του ευρώ μεσομακροπρόθεσμα, χωρίς να προβλέπουν περαιτέρω μεταβολές στην πολιτική. Επιπλέον, η ανάλυση υπογραμμίζει τη σημασία της πλήρους συμμόρφωσης με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) για σταθεροποίηση ή ακόμη και μείωση των λόγων του χρέους των χωρών αυτών με τα σημερινά υψηλά επίπεδα χρέους.

Χρειάζονται μεγαλύτερες δημοσιονομικές προσπάθειες σε αρκετές χώρες

Κατά τη διάρκεια του 2015 ορισμένες κυβερνήσεις αντιμετώπισαν την πρόκληση του να προσδιορίσουν προσεκτικά την κατεύθυνση της δημοσιονομικής τους πολιτικής ώστε να μειώσουν τα υψηλά επίπεδα του χρέους τους χωρίς να βλάψουν την οικονομική ανάκαμψη και ταυτόχρονα να παραμένουν σε πλήρη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ). Για ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ διαπιστώθηκε μεγάλη υστέρηση της δημοσιονομικής προσαρμογής σε σχέση με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ για το 2015 και τα προσεχή έτη, οπότε κρίνονται απαραίτητες πρόσθετες δημοσιονομικές προσπάθειες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων για το 2016 με βάση τις απαιτήσεις του ΣΣΑ στις 17.11.2015.^[12] Η Επιτροπή διαπίστωσε ότι από τα 16 σχέδια μόνο πέντε (δηλαδή της Γερμανίας, της Εσθονίας, του Λουξεμβούργου, της Ολλανδίας και της Σλοβακίας) ήταν σε πλήρη συμμόρφωση με το ΣΣΑ. Επτά προγράμματα (του Βελγίου, της Ιρλανδίας, της Γαλλίας, της Λεττονίας, της Μάλτας, της Σλοβενίας και της Φινλανδίας) θεωρήθηκε ότι ήταν σε “συμμόρφωση σε γενικές γραμμές”, δηλαδή είναι πιθανό να επιτευχθούν οι στόχοι τους για το ονομαστικό έλλειμμα, αλλά οι διαρθρωτικές προσπάθειες υπολείπονται των απαιτήσεων, και τέσσερα προγράμματα (δηλαδή της Ισπανίας, Ιταλίας, Λιθουανίας και Αυστρίας) κρίθηκε ότι βρίσκονται σε “κίνδυνο μη συμμόρφωσης” με το ΣΣΑ.

Στις 23 Νοεμβρίου το Eurogroup κάλεσε τις χώρες που διατρέχουν κίνδυνο μη συμμόρφωσης να λάβουν τα πρόσθετα μέτρα που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των κινδύνων που διαπιστώθηκαν από την Επιτροπή.

Είναι σημαντικό η δημοσιονομική προσαρμογή να είναι φιλική προς την ανάπτυξη. Στην πλευρά των δαπανών, η επανεξέταση των δαπανών θα επιτρέψει να εντοπιστούν κοινωνικές παροχές που δεν είναι αποτελεσματικές από την άποψη της κοινωνικής ευημερίας. Στην πλευρά των εσόδων, η αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος ώστε να καταστεί πιο φιλικό προς την ανάπτυξη και ο περιορισμός της φοροδιαφυγής αποτελούν σημαντικούς τομείς μεταρρυθμίσεων σε αρκετές χώρες. Ειδικότερα, η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης του εισοδήματος από την εργασία μπορεί να έχει θετικές επιδράσεις στην ανάπτυξη και την απασχόληση.

Η εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων παρέμεινε βραδεία το 2015

Ενώ η οικονομική ανάκαμψη προχώρησε με διαφορετικούς ρυθμούς στις χώρες της ζώνης του ευρώ, οι προσπάθειες να στηριχθεί η πλευρά της προσφοράς και να αυξηθεί η ανθεκτικότητα της οικονομίας ήταν γενικά περιορισμένες το 2015. Ο ρυθμός εφαρμογής των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων παρέμεινε βραδύς, όπως και το 2014. Αυτό συνέβη παρά τις αλλαγές που εφαρμόστηκαν στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο 2015, με στόχο να αυξηθεί η οικειοποίηση των μεταρρυθμίσεων και να στηριχθούν οι προσπάθειες εφαρμογής τους. Σε όλους τους τομείς πολιτικής, οι προσπάθειες επικεντρώθηκαν στην ενίσχυση των πλαισιακών συνθηκών (ιδίως μέσω βελτιώσεων των πλαισίων για την αφερεγγυότητα), στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης και στη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης του εισοδήματος από την εργασία. Λιγότερη προσπάθεια αφιερώθηκε στη μείωση της προστασίας και την αύξηση του ανταγωνισμού σε προστατευμένους τομείς υπηρεσιών, τη βελτίωση της δημόσιας διοίκησης και την αύξηση της ευελιξίας των μισθών.

Ο Πίνακας 1 απεικονίζει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων του 2015 (CSR). Δείχνει ότι έχει σημειωθεί περιορισμένη πρόοδος στην υλοποίηση μεγάλου αριθμού συστάσεων. Σε όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ, η εφαρμογή ήταν ιδιαίτερα ασθενής, με περιορισμένη πρόοδο να σημειώνεται στους περισσότερους τομείς στη Γερμανία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, την Ολλανδία, την Αυστρία και τη Σλοβακία. Μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ με υπερβολικές ανισορροπίες, όπως προσδιορίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2015, η Ιταλία κατέγραψε κάπως υψηλότερο ποσοστό εφαρμογής από την Πορτογαλία και τη Γαλλία.

Αναγκαία η δραστικότερη εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων ώστε να ενισχυθεί μόνιμα ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ

Υπό συνθήκες βραδείας εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων, ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ εξακολουθούν να υστερούν σημαντικά σε σχέση με τις καλύτερες επιδόσεις από άποψη δομών που αυξάνουν την ανθεκτικότητα και επηρεάζουν τις μακροπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές. Αυτό ισχύει για το επιχειρηματικό και ρυθμιστικό περιβάλλον, καθώς και τις αγορές προϊόντων και εργασίας. Αυτή η υστέρηση τονίζει το δυναμικό που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί μέσω της εφαρμογής των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Δεδομένου ότι πολλές οικονομίες απέχουν ακόμη από τις βέλτιστες πρακτικές, τα οφέλη από τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να είναι μεγάλα. Για παράδειγμα, στην έκθεση του Ομίλου της Παγκόσμιας Τράπεζας “Doing Business”, μόνο μία χώρα της ζώνης του ευρώ εμφανίζεται μεταξύ των δέκα καλύτερων επιδόσεων. Η επιβράδυνση στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων το 2014 και 2015 υπογραμμίζει την ανάγκη για ισχυρότερη προώθηση των μεταρρυθμίσεων προκειμένου να διατηρηθεί η κυκλική ανάκαμψη και να αυξηθεί ο δυνητικός ρυθμός ανάπτυξης. Σ’ αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσαν να συμβάλουν η ενισχυμένη διακυβέρνηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και η ισχυρότερη δέσμευση των χωρών της ζώνης του ευρώ να αξιοποιήσουν το περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων ώστε να επιφέρουν πραγματικές διαρθρωτικές αλλαγές στις οικονομίες τους.

Η βραδεία αύξηση της παραγωγικότητας, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και, σε ορισμένες χώρες, η συσσώρευση ανισορροπιών, όπως τα υψηλά επίπεδα χρέους και η αρνητική καθαρή επενδυτική θέση, εγκυμονούν κινδύνους για τη βιώσιμη οικονομική ανάκαμψη και απαιτούν αντιμετώπιση με μέσα πολιτικής (βλ. π.χ. Διάγραμμα 22). Οι διαθέσιμες εκτιμήσεις από διάφορους διεθνείς οργανισμούς (π.χ. την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το ΔΝΤ και τον ΟΟΣΑ) δείχνουν ότι ο ρυθμός μεταβολής της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών θα παραμείνει κάτω από 1% τα επόμενα 3-5 χρόνια στις περισσότερες χώρες της ζώνης του ευρώ. Εάν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι αξιόπιστες, προσεκτικά επιλεγμένες και καλά σχεδιασμένες, οι θετικές επιδράσεις τους μπορούν να γίνουν αισθητές άμεσα (π.χ. μέσω ενίσχυσης της εμπιστοσύνης) και έτσι να στηρίξουν την ανάκαμψη.^[13] Σε πολλές χώρες χρειάζονται ακόμη μεταρρυθμίσεις τόσο στις αγορές προϊόντων και εργασίας όσο και στο επιχειρηματικό και ρυθμιστικό περιβάλλον.

Η εμπειρία του παρελθόντος δείχνει ότι οι προκλήσεις στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων ποικίλλουν μεταξύ των επιμέρους τομέων πολιτικής. Αυτός είναι ίσως ένας από τους λόγους για τους οποίους η εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στην αγορά προϊόντων υστερεί σε σχέση με άλλους τομείς, όπως η αγορά εργασίας. Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά προϊόντων που διευκολύνουν την είσοδο σε προστατευόμενους τομείς μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη βελτίωση της προσαρμοστικότητας στη ζώνη του ευρώ. Εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή για την αύξηση του ανταγωνισμού σε κλειστά επαγγέλματα, στο λιανικό εμπόριο και στους κλάδους δικτύων υποδομών, καθώς οι ανοικτές και ανταγωνιστικές αγορές είναι απαραίτητες προκειμένου να προωθηθεί η αποτελεσματική κατανομή των πόρων και να τονωθούν οι επενδύσεις, οι οποίες παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Σε υψηλότερα επίπεδα επενδύσεων και σε πιο αποτελεσματική κατανομή των πόρων θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν η μείωση της γραφειοκρατίας στο επιχειρηματικό περιβάλλον, η αύξηση της αποτελεσματικότητας του δικαστικού συστήματος, η βελτίωση του ρυθμιστικού περιβάλλοντος και η ενίσχυση του πλαισίου αφερεγγυότητας και των εργαλείων εξυγίανσης. Επιπλέον, εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική απόκλιση μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ ως προς τη λειτουργία της αγοράς εργασίας. Είναι αναγκαίο να συνεχίσουν να εφαρμόζονται πολιτικές που βελτιώνουν την ποιότητα της προσφοράς εργασίας και διευκολύνουν τη μετάβαση από την ανεργία ή τη μη συμμετοχή στο εργατικού δυναμικού στην απασχόληση και οι προσαρμογές στην εργατική νομοθεσία πρέπει να επιτυγχάνουν καλύτερη ισορροπία μεταξύ ευελιξίας και ασφάλειας.^[14]

Μετά τη δημοσίευση της Έκθεσης των Πέντε Προέδρων, έχει δρομολογηθεί η διαδικασία για την ενίσχυση της εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων και την αύξηση οικειοποίησης των μεταρρυθμίσεων. Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε σύσταση σχετικά με μία σύσταση του Συμβουλίου για την ίδρυση εθνικών συμβουλίων ανταγωνιστικότητας εντός της ζώνης του ευρώ. Αυτά τα συμβούλια μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση των παραγόντων που καθορίζουν την ανταγωνιστικότητα εντός κάθε χώρας και μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ. Ωστόσο, ο ρόλος και η δυνατότητά τους να δώσουν ώθηση στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων θα εξαρτηθεί από την πλήρη ανεξαρτησία τους και τις αρμοδιότητες που θα τους ανατεθούν.^[15]

Νομισματική πολιτική σε αντίξοες περιστάσεις

Οι δυσμενείς προοπτικές του πληθωρισμού κατέστησαν αναγκαία την ανάληψη περαιτέρω αποφασιστικής δράσης από την ΕΚΤ

Στις αρχές Ιανουαρίου 2015 το Διοικητικό Συμβούλιο επαναξιολόγησε διεξοδικά τις προοπτικές για την εξέλιξη των τιμών και την επιτευχθείσα τόνωση της πραγματικής οικονομίας από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής που εφαρμόστηκαν από τα μέσα του 2014 και εξής. Η δυναμική του πληθωρισμού συνέχιζε να είναι ασθενέστερη από ό,τι αναμενόταν σε ένα περιβάλλον όπου η υποαπασχόληση των πόρων στην οικονομία εξακολουθούσε να είναι σημαντική και οι νομισματικές και πιστωτικές εξελίξεις παρέμεναν υποτονικές. Αντανακλώντας αυτές τις συνθήκες, οι δείκτες προσδοκιών για τον πληθωρισμό που βασίζονται στην αγορά είχαν μειωθεί σε διάφορους ορίζοντες – οι περισσότεροι δείκτες καταγραφόμενου ή αναμενόμενου πληθωρισμού είχαν φθάσει ή πλησίαζαν τα ιστορικώς χαμηλά επίπεδά τους. Ως εκ τούτου, το Διοικητικό Συμβούλιο διέκρινε αυξημένους κινδύνους μιας υπέρμετρα παρατεταμένης περιόδου χαμηλού – και πιθανώς αρνητικού – πληθωρισμού. Τα εφαρμοζόμενα μέτρα νομισματικής πολιτικής (ιδίως οι στοχευμένες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης – TLΤRO), το πρόγραμμα αγοράς τιτλοποιημένων απαιτήσεων (asset-backed securities purchase programme – ABSPP) και το τρίτο πρόγραμμα αγοράς καλυμμένων ομολογιών (covered bond purchase programme – CBPP3), σε συνδυασμό με την πρακτική που είχε καθιερωθεί νωρίτερα να παρέχονται ενδείξεις σχετικά με τη μελλοντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής, ήδη συντελούσαν στην ικανοποιητική μετακύλιση της επίδρασης των μέτρων στην οικονομία και το κόστος δανεισμού του ιδιωτικού τομέα είχε αρχίσει να μειώνεται αισθητά τους θερινούς μήνες. Εντούτοις, δεδομένης της αυξανόμενης απόκλισης του καταγραφόμενου πληθωρισμού από τον αναμενόμενο πληθωρισμό και από τα επίπεδα πληθωρισμού που το Διοικητικό Συμβούλιο θεωρεί συνεπή με τον μεσοπρόθεσμο στόχο του, η ποσοτική επίδραση των μέτρων στον ισολογισμό του Ευρωσυστήματος και άρα στην κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής θεωρήθηκε ανεπαρκής για να εξασφαλίσει την επάνοδο του πληθωρισμού σε επίπεδα πλησιέστερα στο 2% μεσοπρόθεσμα. Έτσι κατέστη αναγκαία μια πιο σθεναρή αντίδραση της νομισματικής πολιτικής.

Δεδομένου ότι τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ είχαν φθάσει ή προσέγγιζαν το ελάχιστο δυνατό επίπεδο (effective lower bound), στις 22 Ιανουαρίου το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να διευρύνει το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων (asset purchase programme – APP), το οποίο είχε ξεκινήσει τον Οκτώβριο του 2014, ώστε να συμπεριλάβει χρεόγραφα επενδυτικής βαθμίδας που εκδίδονται από κυβερνήσεις και λοιπούς επιλέξιμους εκδότες, καθώς και από ευρωπαϊκούς οργανισμούς της ζώνης του ευρώ. Στο διευρυμένο πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων, οι επιδιωκόμενες συνδυασμένες αγορές τίτλων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ορίστηκαν συνολικά σε 60 δισεκ. ευρώ μηνιαίως. Οι αγορές περιουσιακών στοιχείων του δημόσιου τομέα στη δευτερογενή αγορά από το Ευρωσύστημα ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2015, με πρόθεση να συνεχιστούν μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου του 2016 και πάντως μέχρις ότου το Διοικητικό Συμβούλιο διαπιστώσει σταθερή προσαρμογή στην πορεία του πληθωρισμού, συνεπή με την επιδίωξη ρυθμών πληθωρισμού κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Επιπλέον, αποφασίστηκε να αλλάξει η τιμολόγηση των υπόλοιπων έξι TLΤRO και να καταργηθεί η διαφορά των 10 μονάδων βάσης πάνω από το επιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης (ΠΚΑ), που είχε εφαρμοστεί στις δύο πρώτες TLTRO.

Το APP και οι TLTRO, σε συνδυασμό με το αρνητικό επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων, έχουν αποφέρει απτά αποτελέσματα, κυρίως διότι βελτίωσαν τις συνθήκες χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ, και των νοικοκυριών (βλ. Ενότητα 1.2 του Κεφαλαίου 1). Μειώνοντας το κόστος των πιστώσεων για την οικονομία, τόνωσαν τη ζήτηση πιστώσεων. Συμπιέζοντας τις σταθμισμένες ως προς τον κίνδυνο αποδόσεις των τραπεζικών τοποθετήσεων σε τίτλους, ενθάρρυναν τις τράπεζες να διευρύνουν το μερίδιο των δανείων στο σύνολο των ανοιγμάτων τους, γεγονός το οποίο στήριξε την προσφορά πιστώσεων. Ως εκ τούτου, η δαπάνη της οικονομίας ήταν πιο εύρωστη από ό,τι χωρίς τα μέτρα, οδηγώντας σε μεγαλύτερη αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ και υψηλότερο πληθωρισμό (βλ. Πλαίσιο 6).

Εξαιτίας της ενισχυμένης δέσμης νομισματικών μέτρων τόνωσης της πραγματικής οικονομίας, της αυξημένης εμπιστοσύνης και της ευνοϊκής επίδρασης των χαμηλών τιμών της ενέργειας στο διαθέσιμο εισόδημα, η οικονομική ανάκαμψη απέκτησε δυναμική το πρώτο εξάμηνο. Οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό ανέκαμψαν αξιοσημείωτα σε σχέση με τα χαμηλά στα οποία είχαν διαμορφωθεί τον μήνα πριν από την απόφαση του Ιανουαρίου.

Εντούτοις, από τον Ιούνιο και κατά το μεγαλύτερο μέρος του γ΄ τριμήνου οι συνθήκες χρηματοδότησης και το οικονομικό κλίμα εμφάνισαν νέα επιδείνωση, για ένα διάστημα εξαιτίας της αυξημένης μεταβλητότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές λόγω των δύσκολων διαπραγματεύσεων για το πρόγραμμα μακροοικονομικής στήριξης της Ελλάδος, κυρίως όμως εξαιτίας των επίμονων και αυξανόμενων ανησυχιών για την κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας. Η επακόλουθη μείωση της εμπιστοσύνης, σε συνδυασμό με την ασθενή εξωτερική ζήτηση, επηρέασαν δυσμενώς τον ρυθμό οικονομικής ανάκαμψης, ο οποίος επιβραδύνθηκε το γ΄ τρίμηνο. Παράλληλα, οι νέες πτωτικές τάσεις στον εισαγόμενο πληθωρισμό λόγω της επιβράδυνσης ορισμένων σημαντικών αναδυόμενων οικονομιών καθιστούσαν βραδύτερη τη διαδικασία ανάκαμψης του πληθωρισμού και της αναμενόμενης επιστροφής του σε ομαλά επίπεδα μεσοπρόθεσμα.

Συνολικά, οι εξελίξεις του καλοκαιριού του 2015 αντικατοπτρίστηκαν στις σημαντικές προς τα κάτω αναθεωρήσεις των εκτιμήσεων του βασικού σεναρίου για τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ και τον πληθωρισμό στις προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ και του Ευρωσυστήματος (βλ. Πίνακα 2). Οι κίνδυνοι προς τα κάτω απόκλισης σε σχέση με αυτές τις εκτιμήσεις κρίθηκε ότι είχαν αυξηθεί, αντανακλώντας κυρίως την αβεβαιότητα για την παγκόσμια οικονομία, αλλά και την αυξημένη μεταβλητότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές, καθώς και στις αγορές συναλλάγματος και βασικών εμπορευμάτων. Υπό αυτές τις συνθήκες, το Διοικητικό Συμβούλιο, ενώ συνέχιζε να παρακολουθεί προσεκτικά τις εισερχόμενες πληροφορίες και ιδίως τις συνέπειες που είχε για την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής η επανατιμολόγηση στις χρηματοπιστωτικές αγορές, έκρινε ότι η αβεβαιότητα ήταν τόσο υψηλή ώστε δεν του επέτρεπε να αποφασίσει αν είναι αναγκαία η εφαρμογή πιο διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής. Ως εκ τούτου, στη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Οκτωβρίου το Διοικητικό Συμβούλιο ανακοίνωσε ότι θα πραγματοποιήσει διεξοδική ανάλυση της έντασης και επιμονής των παραγόντων που επιβραδύνουν την επάνοδο του πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα και ότι θα επανεξετάσει τον διευκολυντικό χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής και την αποτελεσματικότητα και επάρκεια των εφαρμοσθέντων μέτρων νομισματικής πολιτικής στην επόμενη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής τον Δεκέμβριο. H ανακοίνωση που εκδόθηκε μετά τη συνεδρίαση του Οκτωβρίου προκάλεσε σημαντική αντίδραση των αγορών και επάνοδο των συνθηκών χρηματοδότησης στα πιο ευνοϊκά επίπεδα των αρχών του 2015, όταν ξεκίνησαν οι αγορές μέσω του διευρυμένου APP.

Στη συνεδρίαση αυτή στις αρχές Δεκεμβρίου το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να προσαρμόσει εκ νέου τον διευκολυντικό χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής με γνώμονα την επιδίωξη για σταθερότητα των τιμών. Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Δεκεμβρίου 2015, οι οποίες ως έναν βαθμό ενσωμάτωναν τις θετικές εξελίξεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές μετά τη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Οκτωβρίου, έδειχναν ότι πιθανότατα θα χρειαζόταν περισσότερος χρόνος (από όσο αναμενόταν νωρίτερα το 2015) για να διαμορφωθεί ο πληθωρισμός σε επίπεδα τα οποία το Διοικητικό Συμβούλιο θεωρεί ότι προσεγγίζουν επαρκώς το 2% και ότι οι κίνδυνοι προς τα κάτω απόκλισης σε σχέση με τις προβλέψεις για τον πληθωρισμό είχαν αυξηθεί. Ενώ παράλληλα οι μειώσεις των τιμών των βασικών εμπορευμάτων συνέβαλλαν σε χαμηλό πληθωρισμό, η σημαντική υποαπασχόληση των πόρων στην οικονομία και το αντίξοο εξωτερικό περιβάλλον αναμενόταν να συνεχίσουν να συμπιέζουν τις εγχώριες τιμές. Ήταν συνεπώς απαραίτητο να ληφθούν περαιτέρω μέτρα νομισματικής πολιτικής προκειμένου να αποτραπεί ο κίνδυνος δευτερογενών επιδράσεων και να διασφαλιστεί η επάνοδος των ρυθμών πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα.

Στη συνεδρίαση του Δεκεμβρίου το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε: α) να μειώσει το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων κατά 10 μονάδες βάσης σε -0,30%, αφήνοντας αμετάβλητα τα επίπεδα των επιτοκίων των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης και της διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης στο 0,05% και 0,30% αντίστοιχα, β) να παρατείνει την προβλεπόμενη διάρκεια διενέργειας των μηνιαίων αγορών ύψους 60 δισεκ. ευρώ μέσω του APP μέχρι το τέλος Μαρτίου του 2017 ή και αργότερα, εφόσον χρειαστεί, και πάντως έως ότου το Διοικητικό Συμβούλιο διαπιστώσει σταθερή προσαρμογή στην πορεία του πληθωρισμού, συνεπή με την επιδίωξη ρυθμών πληθωρισμού κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα, γ) να επανεπενδύει το προϊόν της εξόφλησης τίτλων που αποκτώνται μέσω του APP κατά τη λήξη τους για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται απαραίτητο, δ) να συμπεριλάβει τα εμπορεύσιμα χρεόγραφα σε ευρώ που εκδίδονται από περιφερειακές και τοπικές διοικήσεις στη ζώνη του ευρώ στον κατάλογο των περιουσιακών στοιχείων που κρίνονται αποδεκτά για τις τακτικές αγορές από τις αντίστοιχες εθνικές κεντρικές τράπεζες και ε) να συνεχίσει να διενεργεί τις πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης και τις πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης διάρκειας τριών μηνών ως δημοπρασίες σταθερού επιτοκίου με πλήρη κατανομή για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται απαραίτητο, και τουλάχιστον μέχρι τη λήξη της τελευταίας περιόδου τήρησης ελάχιστων αποθεματικών του 2017.

Σκοπός των νέων μέτρων ήταν να διασφαλίσουν ότι οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες θα παραμείνουν διευκολυντικές και να ενισχύσουν περαιτέρω τη σημαντική χαλάρωση που είχε επιτευχθεί με τα μέτρα που ελήφθησαν από τον Ιούνιο του 2014 και εξής. Αναμενόταν επίσης να επιταχύνουν την οικονομική ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά της σε παγκόσμιες οικονομικές διαταραχές.

Ειδικότερα, η παράταση της διενέργειας των καθαρών αγορών περιουσιακών στοιχείων που πραγματοποιεί το Ευρωσύστημα μέσω του APP μέχρι το τέλος Μαρτίου του 2017, σε συνδυασμό με την απόφαση να επανεπενδύεται το προϊόν της εξόφλησης τίτλων κατά τη λήξη τους για όσο διάστημα κρίνεται απαραίτητο, αναμένεται να αποφέρει επιπρόσθετη ρευστότητα γύρω στα 680 δισεκ. ευρώ έως το 2019, πέραν εκείνης που εκτιμάται ότι θα υπήρχε με τις προηγούμενες πολιτικές. Αυτό θα ενισχύσει την πρακτική της ΕΚΤ να παρέχει ενδείξεις σχετικά με τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων και θα διασφαλίσει τη συνέχιση των πολύ ευνοϊκών συνθηκών ρευστότητας μακροπρόθεσμα.

Το Διοικητικό Συμβούλιο παρακολουθεί διαρκώς τις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές συνθήκες. Το Διοικητικό Συμβούλιο διευκρίνισε ότι, σε περίπτωση που αυτές οι συνθήκες μεταβληθούν κατά τρόπο ώστε να χρειάζεται να αντιδράσει και πάλι προκειμένου να διατηρήσει στον ενδεδειγμένο βαθμό τον διευκολυντικό χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής, έχει τη βούληση και την ικανότητα να αναλάβει δράση χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που είναι διαθέσιμα στο πλαίσιο της αποστολής του, προκειμένου να διασφαλίσει χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση την επάνοδο του πληθωρισμού στον στόχο τον οποίο έχει θέσει. Ειδικότερα, υπενθύμισε ότι το APP παρέχει επαρκή ευελιξία και δυνατότητα προσαρμογής ως προς το μέγεθος, τη σύνθεση και τη διάρκειά του.

Το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων και οι στοχευμένες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης εφαρμόστηκαν ομαλά το 2015

Όγκος αγορών μέσω του διευρυμένου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων

Το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων (asset purchase programme – APP) συνδυάζει αγορές από τρεις κατηγορίες τίτλων: α) τίτλους του δημόσιου τομέα στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (public sector purchase programme − PSPP), που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2015, β) καλυμμένες ομολογίες στο πλαίσιο του τρίτου προγράμματος αγοράς καλυμμένων ομολογιών (CBPP3), που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2014 και γ) προϊόντα τιτλοποίησης απαιτήσεων στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς τιτλοποιημένων απαιτήσεων (ABSPP), που ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2014.

Οι συνδυασμένες μέσες μηνιαίες αγορές περιουσιακών στοιχείων στο πλαίσιο του APP ανήλθαν σε 60 δισεκ. ευρώ το 2015, σε συμφωνία με τον στόχο του Διοικητικού Συμβουλίου. Η όλη εφαρμογή των προγραμμάτων αγοράς ήταν ομαλή. Οι αγορές τίτλων του δημόσιου τομέα μέσω του PSPP είχαν, με διαφορά, τη μεγαλύτερη συμμετοχή στον συνολικό όγκο αγορών μέσω του APP (βλ. Διάγραμμα 23). Οι γενικές συνθήκες της αγοράς συνέτειναν στην επίτευξη των σκοπούμενων όγκων, παρά ορισμένα επεισόδια κάπως μειωμένης ρευστότητας που παρατηρήθηκαν στην αγορά το καλοκαίρι, ως επί το πλείστον σε μικρότερες χώρες της ζώνης του ευρώ.

Ο σχεδιασμός του APP επιτρέπει αρκετή ευελιξία στην εφαρμογή του προγράμματος ώστε οι αγορές ομολόγων να μην παρακωλύουν τον μηχανισμό διαμόρφωσης των τιμών στην αγορά και να διασφαλίζεται η ρευστότητα των αγορών. Η ευελιξία αυτή ήταν εμφανής στην εξέλιξη των μηνιαίων αγορών. Για παράδειγμα, εν όψει των εκτιμήσεων για μειωμένη ρευστότητα στην αγορά το καλοκαίρι και προς το τέλος του έτους, το Ευρωσύστημα διενήργησε τον κύριο όγκο αγορών του μέσω του APP προς την αρχή του προγράμματος, ξεπερνώντας τον στόχο των 60 δισεκ. ευρώ κάποιους μήνες και επιτρέποντας υστερήσεις από τον στόχο αυτόν τον Αύγουστο και τον Δεκέμβριο.

Στην καθημερινή εφαρμογή του προγράμματος οι αγορές ομολόγων προσαρμόζονται επίσης σε ενδείξεις ανεπαρκούς προσφοράς επιμέρους ομολόγων. Στον βαθμό που είναι εφικτό, το Ευρωσύστημα αποφεύγει να αγοράζει ομόλογα τα οποία έχουν τις χαμηλότερες τιμές παράδοσης σε συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, ομόλογα ειδικών χαρακτηριστικών στην αγορά συμφωνιών επαναγοράς ή ομόλογα τα οποία, για άλλους λόγους, είναι σχετικά δύσκολο να ρευστοποιηθούν. Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ.

Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων διαμορφώθηκαν επανειλημμένως σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα το 2015 και σε κάποιες χώρες σημαντικό μέρος των αποδεκτών στο PSPP ομολόγων εμφάνιζε αποδόσεις χαμηλότερες από το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων. Τα φαινόμενα αυτά περιόρισαν τον αριθμό των ομολόγων τα οποία ήταν διαθέσιμα για αγορά μέσω του PSPP, δεδομένου ότι δεν αγοράζονται ομόλογα με απόδοση χαμηλότερη από το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων. Στα τέλη Νοεμβρίου ο περιορισμός των διαθέσιμων προς αγορά ομολόγων αντανακλούσε, μεταξύ άλλων, τις προσδοκίες των αγορών ότι η ΕΚΤ θα μείωνε περαιτέρω το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων. Το ποσοστό των αποκλειόμενων λόγω χαμηλής απόδοσης ομολόγων περιορίστηκε σημαντικά μετά από την απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου να μειώσει το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων σε -0,30% τον Δεκέμβριο του 2015.

Δανεισμός τίτλων που αποκτώνται μέσω του προγράμματος PSPP

Για την αποφυγή στρεβλώσεων στη λειτουργία της αγοράς κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ λόγω του PSPP, οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος (και η ΕΚΤ) εφαρμόζουν μηχανισμούς δανεισμού τίτλων. Ο σχετικός μηχανισμός της ΕΚΤ παρέχει τη δυνατότητα σε φορείς της αγοράς που συμμετέχουν σε δραστηριότητες ειδικής διαπραγμάτευσης να δανείζονται τίτλους που έχει αποκτήσει η ΕΚΤ μέσω του PSPP και του Προγράμματος για τις Αγορές Τίτλων (Securities Markets Programme − SMP). Τα συγκεκριμένα κριτήρια δανεισμού δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ. Οι συμμετέχοντες στην αγορά εν γένει θεωρούν τις διευκολύνσεις δανεισμού τίτλων τις οποίες παρέχει το Ευρωσύστημα ένα καθησυχαστικό στοιχείο του APP.

Διεύρυνση του καταλόγου των λοιπών επιλέξιμων εκδοτών

Το Ευρωσύστημα διεύρυνε δύο φορές στη διάρκεια του 2015, τον Απρίλιο και τον Ιούλιο, τον κατάλογο των λοιπών επιλέξιμων εκδοτών (πλην των κεντρικών κυβερνήσεων) τα χρεόγραφα των οποίων είναι αποδεκτά για αγορές μέσω του PSPP, από 7 σε 30 έως το τέλος του έτους, μέτρο που αναμένεται να διευκολύνει την εφαρμογή του προγράμματος. Η διεύρυνση του καταλόγου έλαβε υπόψη παράγοντες τόσο από τη σκοπιά της νομισματικής πολιτικής όσο και από τη σκοπιά της διαχείρισης κινδύνων.

Αύξηση του ανώτατου ποσοστού συμμετοχής ανά έκδοση

Ως άλλο μέτρο που διασφαλίζει την ευέλικτη και χωρίς στρεβλώσεις στην αγορά εφαρμογή του PSPP, το Ευρωσύστημα αύξησε το ανώτατο ποσοστό συμμετοχής που επιτρέπεται να κατέχει στη συνολική αξία μιας έκδοσης τίτλων βάσει του προγράμματος. Όταν ξεκίνησε το PSPP, το ποσοστό αυτό είχε οριστεί σε 25%, δηλαδή το Ευρωσύστημα συνολικά δεν επιτρεπόταν να κατέχει ποσοστό άνω του 25% της συνολικής ανεξόφλητης ονομαστικής αξίας ανά τίτλο. Ωστόσο, στο πλαίσιο προγραμματισμένης επανεξέτασης, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε τον Σεπτέμβριο του 2015 να αυξήσει το ποσοστό αυτό σε 33%. Eξαιρέθηκαν περιπτώσεις όπου η αύξηση των τίτλων που κατέχει το Ευρωσύστημα θα είχε συνέπεια δικαίωμα αρνησικυρίας του Ευρωσυστήματος σχετικά με ρήτρες συλλογικής δράσης. Στις εν λόγω περιπτώσεις, το ποσοστό ανά έκδοση παρέμεινε 25%.

Επιλεξιμότητα ομόλογων περιφερειακών και τοπικών διοικήσεων στο PSPP

Στις 3.12.2015 το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε ότι τα εμπορεύσιμα χρεόγραφα σε ευρώ που εκδίδονται από περιφερειακές και τοπικές διοικήσεις στη ζώνη του ευρώ θα είναι αποδεκτά για τις τακτικές αγορές μέσω του PSPP από τις αντίστοιχες εθνικές κεντρικές τράπεζες. H απόφαση αυτή αφορά μόνο τέτοιου είδους ομόλογα που πληρούν όλα τα άλλα κριτήρια καταλληλότητας και ιδίως το υποχρεωτικό ελάχιστο όριο πιστοληπτικής διαβάθμισης, όπως προβλέπεται στην απόφαση ΕΚΤ/2015/10 σχετικά με πρόγραμμα αγοράς στοιχείων του ενεργητικού του δημόσιου τομέα στις δευτερογενείς αγορές. Η διεύρυνση του καταλόγου των επιλέξιμων τίτλων για το PSPP με την προσθήκη ομολόγων εκδοθέντων από περιφερειακές και τοπικές διοικήσεις ενίσχυσε περαιτέρω την ευελιξία του προγράμματος, στηρίζοντας την ομαλή συνέχιση των αγορών. Αγορές τέτοιου είδους τίτλων μέσω του PSPP ξεκίνησαν από τις αρχές του 2016, μετά την τροποποίηση των συναφών νομικών πράξεων.

Αγορές μέσω του PSPP κρατικών ομολόγων που δεν πληρούν το κριτήριο της πιστοληπτικής διαβάθμισης

Προκειμένου να είναι αποδεκτός ένας τίτλος για αγορές μέσω του PSPP, πρέπει να έχει διαβάθμιση τουλάχιστον ίση με την τρίτη βαθμίδα πιστοληπτικής διαβάθμισης στην εναρμονισμένη κλίμακα πιστοληπτικής διαβάθμισης του Ευρωσυστήματος, κατά τα οριζόμενα στην απόφαση ΕΚΤ/2015/10. Σύμφωνα με αυτούς τους κανόνες, αγορές τίτλων εκδοθέντων από κεντρικές κυβερνήσεις χωρών της ζώνης του ευρώ που βρίσκονται σε πρόγραμμα χρηματοοικονομικής στήριξης είναι δυνατόν να γίνουν μόνον μετά από απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου που αναστέλλει την εφαρμογή του ελάχιστου ορίου πιστοληπτικής διαβάθμισης του Ευρωσυστήματος. Το 2015 αυτό ίσχυε μόνο για τα κυπριακά κρατικά ομόλογα, αγορές των οποίων έγιναν σε δύο περιόδους: στις 3-17 Ιουλίου και στις 6 Οκτωβρίου-4 Νοεμβρίου. Οι αγορές αυτών των ομολόγων έγιναν μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της έκτης και έβδομης αξιολόγησης του προγράμματος οικονομικής στήριξης της Κύπρου από ΕΕ-ΔΝΤ. Οι ημερομηνίες αναστολής συνέπιπταν με την έναρξη νέων αξιολογήσεων του προγράμματος.

Το 2015 δεν αγοράστηκαν μέσω του PSPP ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, καθώς τα ομόλογα αυτά δεν πληρούσαν τα κριτήρια για αναστολή του ελάχιστου ορίου πιστοληπτικής διαβάθμισης.

Αντίστροφες δημοπρασίες στο πλαίσιο του PSPP

Στη διάρκεια του Οκτωβρίου η Banque de France, η De Nederlandsche Bank και η Lietuvos bankas ξεκίνησαν δοκιμαστικά τη διεξαγωγή αντίστροφων δημοπρασιών προκειμένου να αποκτήσουν εμπειρία από τη χρήση της μεθόδου αυτής για αγορές μέσω του PSPP τίτλων εκδοθέντων από κυβερνήσεις, λοιπούς επιλέξιμους εκδότες και υπερεθνικούς οργανισμούς. Οι δοκιμές συνεχίστηκαν και τον Δεκέμβριο και το συμπέρασμα που προέκυψε ήταν ότι οι αντίστροφες δημοπρασίες μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμη συμπληρωματική μέθοδο αγοράς τίτλων για τμήματα της αγοράς που χαρακτηρίζονται από χαμηλότερη ρευστότητα. Ως εκ τούτου, το Διοικητικό Συμβούλιο ενέκρινε την τακτική χρήση εκ μέρους κάποιων ΕθνΚΤ της μεθόδου των αντίστροφων δημοπρασιών στο πλαίσιο του PSPP, συμπληρωματικά προς τη μέθοδο των διμερών αγορών, αναφορικά με συγκεκριμένα τμήματα της αγοράς.^[25]

Τροποποιήσεις στη διαδικασία αγορών του προγράμματος ABSPP

Τον Σεπτέμβριο η ΕΚΤ ανακοίνωσε αύξηση του ποσοστού των αγορών που πραγματοποιούνται μέσω του ABSPP από εθνικές κεντρικές τράπεζες έναντι εκείνου των εξωτερικών διαχειριστών ενεργητικού του Ευρωσυστήματος. Από τις 27 Οκτωβρίου 2015 η Banque de France (η οποία καλύπτει αυξημένο αριθμό χωρών) και η Nationale Bank van België/Banque Nationale de Belgique πραγματοποιούν αγορές ως διαχειριστές ενεργητικού του Ευρωσυστήματος. Επιπλέον, η ΕΚΤ αποφάσισε να παρατείνει τις συμβάσεις δύο εξωτερικών διαχειριστών ενεργητικού της (των Amundi και NN Investment Partners).^[26]

Κατευθυντήριες αρχές για το ABSPP

Στα αρχικά στάδια της εφαρμογής του ABSPP, οι συμμετέχοντες στην αγορά επισήμαναν την ανάγκη να γίνουν πληρέστερα κατανοητές οι προτιμήσεις του Ευρωσυστήματος όσον αφορά τα προϊόντα τιτλοποίησης προς αγορά. Στις αρχές Ιουλίου η ΕΚΤ ανταποκρίθηκε στο αίτημα αυτό δημοσιεύοντας το κείμενο “Guiding principles of Eurosystem-preferred eligible ABSs”, με στόχο να ενισχύσει τη διαφάνεια και να εξηγήσει τις προτιμήσεις του Ευρωσυστήματος όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των προϊόντων τιτλοποίησης. Οι συμμετέχοντες στην αγορά αντέδρασαν εν γένει θετικά στο κείμενο, που δημοσιεύεται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ.

Εφαρμογή των TLTRO

H χορήγηση ρευστότητας μέσω των στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO) συνεχίστηκε με τέσσερις πράξεις το 2015. Οι πράξεις αυτές έχουν στόχο να αυξήσουν τις τραπεζικές χορηγήσεις προς τον μη χρηματοπιστωτικό ιδιωτικό τομέα της ζώνης του ευρώ. Τον Ιούνιο του 2014 ανακοινώθηκαν οκτώ TLTRO ανά τρίμηνο, με τελευταία την πράξη του Ιουνίου του 2016. Οι δύο πρώτες πράξεις, του Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου 2014, χορήγησαν ρευστότητα συνολικού ύψους 212,4 δισεκ. ευρώ. Στις υπόλοιπες έξι, μεταξύ Μαρτίου 2015 και Ιουνίου 2016, οι αντισυμβαλλόμενοι έχουν τη δυνατότητα να δανείζονται επιπρόσθετα ποσά ανάλογα με την αύξηση των χορηγήσεών τους πέρα από ένα επίπεδο αναφοράς που καθορίζεται ανά τράπεζα.^[27] Όσο μεγαλύτερο ποσό χορηγούν οι τράπεζες πέραν του επιπέδου αναφοράς, τόσο μεγαλύτερο ποσό επιτρέπεται να δανείζονται (έως και το τριπλάσιο της θετικής διαφοράς). Το επιτόκιο αυτών των έξι TLTRO είναι ίσο προς το εκάστοτε ισχύον επιτόκιο των ΠΚΑ του Ευρωσυστήματος και ως εκ τούτου παραμένει σταθερό μέχρι τη λήξη της TLTRO. Όλες οι TLTRO λήγουν τον Σεπτέμβριο του 2018, ενώ οι υποχρεωτικές και οι εκούσιες πρόωρες αποπληρωμές ξεκινούν από τον Σεπτέμβριο του 2016.

Οι τέσσερις πράξεις του 2015 χορήγησαν ρευστότητα συνολικού ύψους 205,4 δισεκ. ευρώ (97,8 δισεκ. ευρώ τον Μάρτιο, 73,8 δισεκ. ευρώ τον Ιούνιο, 15,5 δισεκ. ευρώ τον Σεπτέμβριο και 18,3 δισεκ. ευρώ τον Δεκέμβριο), συμβάλλοντας στην αύξηση του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος, όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 24. Συνολικά 239 διαφορετικοί αντισυμβαλλόμενοι συμμετείχαν στις πράξεις το 2015. Δεδομένου ότι στις τράπεζες που δεν πληρούσαν τα κριτήρια της δανειοδοτικής δραστηριότητας δόθηκε η δυνατότητα, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να σχηματίσουν ομάδες με τράπεζες που πληρούσαν τα κριτήρια, ο αριθμός αυτός αφορά 845 πιστωτικά ιδρύματα. Με αυτόν τον τρόπο οι πράξεις συνέχισαν να παρέχουν πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα αντισυμβαλλομένων από όλη τη ζώνη του ευρώ. Μετακυλίοντας το χαμηλότερο κόστος χρηματοδότησης στους όρους χορήγησης των δανείων, οι συμμετέχουσες τράπεζες μπόρεσαν να βελτιώσουν την ανταγωνιστική τους θέση στην αγορά δανείων και συνέβαλαν στη χαλάρωση των όρων χορήγησης δανείων.

Η συμμετοχή στις TLTRO μειώθηκε στη διάρκεια του 2015, καθώς οι πράξεις αυτές κατέστησαν λιγότερο ελκυστικές για τους αντισυμβαλλομένους για διάφορους λόγους. Πρώτον, η υποχώρηση των επιτοκίων της αγοράς ως αποτέλεσμα των αυξανόμενων επιπέδων υπερβάλλουσας ρευστότητας και οι προσδοκίες για περαιτέρω χαλάρωση εκ μέρους της ΕΚΤ είχαν συνέπεια η τιμή των πράξεων να μην αποτελεί πλέον τόσο ισχυρό κίνητρο για τις τράπεζες. Επιπλέον, δεδομένου ότι όλες οι TLTRO λήγουν την ίδια ημερομηνία το 2018, κάθε νέα TLTRO είχε μικρότερη διάρκεια από την αμέσως προηγούμενη. Δεύτερον, οι τράπεζες οι οποίες ενδεχομένως συνέχιζαν να βρίσκουν ελκυστική την τιμολόγηση των TLTRO είχαν ήδη αντλήσει σημαντικά ποσά χρηματοδότησης μέσω αυτών και ήθελαν πρώτα να τα χρησιμοποιήσουν. Τρίτον, ο τραπεζικός τομέας δεν αντιμετώπιζε πλέον τις σοβαρές χρηματοδοτικές δυσχέρειες που είχαν καταστήσει ελκυστικές τις προηγούμενες TLTRO.

Το ύψος προσφυγής στις διάφορες ΤLTRO ενίοτε απέκλινε από τις προσδοκίες των συμμετεχόντων στην αγορά, με συνέπεια μικρές προσαρμογές των προθεσμιακών επιτοκίων. Σε ό,τι αφορά την πράξη του Μαρτίου 2015, έρευνα του πρακτορείου Reuters προέβλεπε συμμετοχή ύψους 40 δισεκ. ευρώ. Όμως η πραγματική συμμετοχή έφθασε τα 97,8 δισεκ. ευρώ. Τα προθεσμιακά επιτόκια υποχώρησαν ελαφρά μετά την ανακοίνωση του χορηγηθέντος ποσού, ένδειξη ότι οι προσδοκίες για το μέγεθος των μελλοντικών TLTRO και την υπερβάλλουσα ρευστότητα είχαν αναθεωρηθεί προς τα άνω. Κατά τους συμμετέχοντες στην αγορά, η υψηλότερη συμμετοχή εξέφραζε τις θετικές εκτιμήσεις των τραπεζών για τη μελλοντική ζήτηση δανείων και αναμενόταν να στηρίξει τη χορήγηση δανείων προς την πραγματική οικονομία. Στην πράξη του Σεπτεμβρίου παρατηρήθηκε το αντίθετο φαινόμενο. Η συμμετοχή (15,5 δισεκ. ευρώ) υπολειπόταν σημαντικά των προσδοκιών των συμμετεχόντων στην αγορά. Η αντίδραση των αγορών ήταν περιορισμένη, καθώς η χορήγηση ρευστότητας μέσω των TLTRO είχε αρχίσει να έχει λιγότερη σημασία σε μια περίοδο η οποία ήδη χαρακτηριζόταν από υψηλά επίπεδα υπερβάλλουσας ρευστότητας (γύρω στα 470 δισεκ. ευρώ) και χαμηλά επιτόκια. Η πτωτική τάση των επιτοκίων της αγοράς που είχε παρατηρηθεί το 2015 αποτέλεσε σημαντική αιτία της μειωμένης προσφυγής στις TLTRO, καθώς τις κατέστησε λιγότερο ελκυστικές σε σχέση με τη χρηματοδότηση μέσω της αγοράς. Συνολικά, οι περιπτώσεις που προκάλεσαν έκπληξη στις αγορές φαίνεται ότι συνδέονταν με τη δυσκολία των αγορών να εκτιμήσουν τα ποσά που είχαν τη δυνατότητα να δανειστούν οι τράπεζες μέσω των πράξεων, άρα και τη δυνητική προσφυγή τους στις πράξεις.

Οι ΤLTRO επέδρασαν αυξητικά στο ύψος της υπερβάλλουσας ρευστότητας και στη μέση διάρκεια των πράξεων του Ευρωσυστήματος και με αυτόν τον τρόπο άσκησαν πρόσθετη καθοδική πίεση στα επιτόκια της αγοράς χρήματος. Παρότι ορισμένες τράπεζες υποκατέστησαν τη συμμετοχή σε TLTRO με συμμετοχή σε ΠΚΑ και ΠΠΜΑ διάρκειας τριών μηνών και τριών ετών, το ποσό που κατανεμόταν μέσω των TLTRO υπερέβαινε σημαντικά το μέγεθος αυτής της υποκατάστασης, με αποτέλεσμα σε κάθε κατανομή TLTRO να αυξάνεται το επίπεδο της υπερβάλλουσας ρευστότητας (βλ. Πλαίσιο 7).

Ο ευρωπαϊκός χρηματοπιστωτικός τομέας: συγκράτηση των εντάσεων και πρόοδος προς την τραπεζική ένωση

Μετά την εγκαθίδρυση του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ) – του πρώτου πυλώνα της τραπεζικής ένωσης – στις 4.11.2014, το 2015 ήταν το πρώτο πλήρες έτος κατά το οποίο η ΕΚΤ άσκησε τα καθήκοντα που της έχουν ανατεθεί όσον αφορά τη μακροπροληπτική και μικροπροληπτική εποπτεία. Τα εν λόγω καθήκοντα υποστηρίζονταν από την τακτική αξιολόγηση που διενεργεί η ΕΚΤ σχετικά με τους αναδυόμενους κινδύνους, καθώς και σχετικά με την ανθεκτικότητα και την ικανότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος να απορροφά τους κλονισμούς.

Η ΕΚΤ συνέβαλε επίσης στην εγκαθίδρυση του δεύτερου πυλώνα της τραπεζικής ένωσης, δηλαδή του Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης, και υποστηρίζει ιδιαίτερα τη δημιουργία του τρίτου πυλώνα – ενός ευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης των καταθέσεων. Επιπλέον, συνέβαλε και σε άλλες σημαντικές κανονιστικές πρωτοβουλίες που είχαν στόχο (α) να αποδυναμώσουν τον φαύλο κύκλο μεταξύ κρατών και τραπεζών, (β) να περιορίσουν την ανάληψη κινδύνων και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα και (γ) να επιλύσουν το πρόβλημα των συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (too big to fail).

Η παρούσα ενότητα περιγράφει τις κύριες εξελίξεις στους παραπάνω τομείς, με έμφαση στη συμβολή που είχαν οι δραστηριότητες της ΕΚΤ και οι διάφορες θεσμικές και κανονιστικές αλλαγές στην πραγμάτωση της τραπεζικής ένωσης στην Ευρώπη.

Κίνδυνοι και ευπάθειες στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της ζώνης του ευρώ

Η ΕΚΤ παρακολουθεί τις εξελίξεις στα χρηματοπιστωτικά συστήματα της ζώνης του ευρώ και της ΕΕ για να εντοπίζει τυχόν ευπάθειες και να ελέγχει την ανθεκτικότητα των φορέων χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης. Κατά την εκτέλεση αυτού του καθήκοντος συνεργάζεται με τις άλλες κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος και του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών. Η εμφάνιση πιθανών συστημικών κινδύνων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα αντιμετωπίζεται μέσω μακροπροληπτικών πολιτικών.

Η ανάλυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας που διενεργεί η ΕΚΤ παρουσιάζεται σε τακτική βάση στην εξαμηνιαία έκδοση Financial Stability Review(FSR).^[29] Επίσης, η ΕΚΤ παρέχει αναλυτική υποστήριξη στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ) στον τομέα της ανάλυσης της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Χαμηλά επίπεδα εντάσεων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα το 2015, αλλά οι κίνδυνοι παρέμειναν

Το συνολικά περιορισμένο επίπεδο των εντάσεων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της ζώνης του ευρώ στη διάρκεια του 2015 αντανακλούσε τη βελτίωση των προοπτικών για την πραγματική οικονομία με τη συμβολή και των μέτρων της ΕΚΤ, τα οποία καθησύχασαν τους φόβους για αποπληθωρισμό που απειλούσαν να βλάψουν τόσο τη σταθερότητα των τιμών όσο και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Ωστόσο, οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές αντιμετώπισαν περιστασιακές περιόδους εντάσεων, οι οποίες εκδηλώθηκαν στις αγορές συναλλάγματος, βασικών εμπορευμάτων, ομολόγων και μετοχών, αναδεικνύοντας το γεγονός ότι οι ευπάθειες εξακολουθούσαν να υπάρχουν. Ειδικότερα, στις αρχές του καλοκαιριού εμφανίστηκαν αυξημένοι πολιτικοί κίνδυνοι σε σχέση με τις διαπραγματεύσεις για ένα νέο πρόγραμμα οικονομικής στήριξης της Ελλάδος. Στις αγορές περιουσιακών στοιχείων σημειώθηκαν περίοδοι υψηλής μεταβλητότητας. Ειδικότερα, οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκαν απότομα στα τέλη Απριλίου και στις αρχές Μαΐου, ενώ οι παγκόσμιες αγορές μετοχών επηρεάστηκαν από τη διόρθωση των τιμών των μετοχών στην Κίνα στα τέλη Αυγούστου. Ο αντίκτυπος αυτών των εξελίξεων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της ζώνης του ευρώ ήταν σχετικά συγκρατημένος και οι συνήθεις δείκτες τραπεζικής, δημοσιονομικής και χρηματοπιστωτικής πίεσης διατηρήθηκαν σε χαμηλά επίπεδα (βλ. Διάγραμμα 25).

Σε αυτό το περιβάλλον, εντοπίστηκαν τέσσερις βασικοί κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της ζώνης του ευρώ στη διάρκεια του 2015 (βλ. Πίνακα 3). Τα τελευταία χρόνια οι αποτιμήσεις σε αρκετές κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων έχουν δεχθεί αυξητική ώθηση, γεγονός που αποτελεί ευπάθεια καίριας σημασίας, καθώς οι αυξανόμενες αποτιμήσεις θα μπορούσαν δυνητικά να οδηγήσουν, κάποια στιγμή, σε απότομες προσαρμογές των ασφαλίστρων κινδύνου. Εν μέρει ως αποτέλεσμα των αυξημένων ευπαθειών που προέρχονται από τις αναδυόμενες αγορές, ο κίνδυνος αιφνίδιας αντιστροφής των ασφαλίστρων κινδύνου παγκοσμίως αυξήθηκε τους τελευταίους μήνες του 2015. Παρόλο που το 2015 δεν υπήρχαν εμφανείς ενδείξεις γενικευμένων υπερτιμήσεων στη ζώνη του ευρώ, οι τιμές ορισμένων χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων φάνηκε να αποκλίνουν από τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη. Ο εκτιμώμενος σύνθετος δείκτης του χρηματοπιστωτικού κύκλου στη ζώνη του ευρώ παρέμεινε χαμηλός (βλ. Διάγραμμα 26). Ο εν λόγω δείκτης – που ενσωματώνει τις εξελίξεις στις πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τομέα, καθώς και σε κύρια τμήματα της αγοράς περιουσιακών στοιχείων – δεν φαίνεται να επιβεβαιώνει έξαρση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων στη ζώνη του ευρώ τροφοδοτούμενη από την πιστωτική επέκταση. Ο εκτιμώμενος δείκτης του χρηματοπιστωτικού κύκλου για τις ΗΠΑ ήταν πιο υψηλός στη διάρκεια του 2015, εν μέρει ως αποτέλεσμα των ελαφρά υψηλότερων αποτιμήσεων των τιμών των μετοχών και της ενισχυμένης ζήτησης πιστώσεων.

Οι εγχώριες προκλήσεις στη ζώνη του ευρώ το 2015 ήταν, από πολλές απόψεις, κληροδότημα της τραπεζικής κρίσης και της κρίσης δημόσιου χρέους. Το τραπεζικό σύστημα της ζώνης του ευρώ εξακολουθούσε να είναι αντιμέτωπο με χαμηλή κερδοφορία, σε συνθήκες ασθενούς οικονομικής ανάκαμψης, ενώ ο δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων πολλών τραπεζών συνέχισε να υπολείπεται από το αντίστοιχο κόστος ιδίων κεφαλαίων. Αυτό, σε συνδυασμό με το μεγάλο απόθεμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε αρκετές χώρες, επηρέαζαν αρνητικά τη δανειοδοτική ικανότητα των τραπεζών και τη δυνατότητά τους να σχηματίζουν περαιτέρω κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας.

Ολοένα και περισσότερο οι κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα εκτείνονται πέρα από τις παραδοσιακές οντότητες, όπως τράπεζες και ασφαλιστικές επιχειρήσεις. Ο σκιώδης τραπεζικός τομέαςσυνέχισε να επεκτείνεται δυναμικά σε παγκόσμιο επίπεδο και σε επίπεδο ζώνης του ευρώ (βλ. Πλαίσιο 9). Δεδομένης της ταχείας ανάπτυξης και της διασύνδεσης αυτού του τομέα, και ιδίως του τομέα των αμοιβαίων κεφαλαίων επενδυτικού χαρακτήρα, οι ευπάθειες είναι πιθανόν να συσσωρεύονται χωρίς να είναι εμφανείς. Ο τομέας των αμοιβαίων κεφαλαίων επενδυτικού χαρακτήρα όχι μόνο συνέχισε να αναπτύσσεται, αλλά υπήρχαν και ενδείξεις ανάληψης υψηλότερων κινδύνων στους ισολογισμούς τους.

Η έκθεση Report on financial structures^[30] παρέχει μια ανασκόπηση των κύριων διαρθρωτικών χαρακτηριστικών και εξελίξεων στον ευρύτερο χρηματοπιστωτικό τομέα της ζώνης του ευρώ. Το 2015 η έκθεση επεκτάθηκε ώστε να καλύπτει όχι μόνο τον τραπεζικό τομέα, αλλά και άλλους φορείς χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης, ιδίως ασφαλιστικές επιχειρήσεις και ταμεία συντάξεων, καθώς και οντότητες του σκιώδους τραπεζικού συστήματος.

Ανησυχίες για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στη διάρκεια του 2015 προήλθαν επίσης από παράγοντες εκτός του χρηματοπιστωτικού τομέα. Παρά την ιδιαίτερα αναγκαία βελτίωση που επιτεύχθηκε τόσο ως προς τη δημοσιονομική προσαρμογή όσο και ως προς το θεσμικό πλαίσιο αφότου κορυφώθηκε η κρίση δημόσιου χρέους στη ζώνη του ευρώ, οι κυβερνήσεις της ζώνης του ευρώ – ιδίως των υπερχρεωμένων και άρα πιο ευάλωτων σε οικονομικές και χρηματοπιστωτικές διαταραχές χωρών – εξακολούθησαν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα του χρέους. Ανησυχίες για το χρέος επικρατούν και στον ιδιωτικό τομέα. Το χρέος του επιχειρηματικού τομέα παραμένει ιδιαίτερα υψηλό στη ζώνη του ευρώ σε σύγκριση με άλλες προηγμένες οικονομίες.

Η μακροπροληπτική λειτουργία της ΕΚΤ

Στις 4.11.2014 η ΕΚΤ ανέλαβε τις εξουσίες μακροπροληπτικής εποπτείας που της ανατέθηκαν από τον Κανονισμό ΕΕΜ για να αντιμετωπίζει την εμφάνιση πιθανών συστημικών κινδύνων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και συνεπώς το 2015 ήταν το πρώτο πλήρες έτος κατά το οποίο η ΕΚΤ άσκησε τα νέα της καθήκοντα στον τομέα αυτόν. Η ΕΚΤ έχει διττή αποστολή στον τομέα της μακροπροληπτικής πολιτικής στις χώρες που συμμετέχουν στον ΕΕΜ.^[36]

Πρώτον, η ΕΚΤ δύναται να ορίζει υψηλότερα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας από αυτά που ορίζουν οι εθνικές αρχές και να επιβάλλει αυστηρότερα μέτρα για την αντιμετώπιση των συστημικών ή μακροπροληπτικών κινδύνων, σύμφωνα με τις διαδικασίες που ορίζει η σχετική νομοθεσία της ΕΕ. Για παράδειγμα, η ΕΚΤ δύναται να ορίζει υψηλότερες απαιτήσεις για τις τράπεζες σε σχέση με: τα αντικυκλικά κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας, τα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας συστημικού κινδύνου (εφόσον έχουν θεσπιστεί βάσει της εθνικής νομοθεσίας), τις πρόσθετες κεφαλαιακές απαιτήσεις για τα συστημικώς σημαντικά ιδρύματα, τους συντελεστές στάθμισης κινδύνου για τα ανοίγματα που αφορούν ακίνητα και τα χρηματοδοτικά ανοίγματα μεταξύ ιδρυμάτων του χρηματοπιστωτικού τομέα, τα όρια επί μεγάλων χρηματοδοτικών ανοιγμάτων και τις πρόσθετες απαιτήσεις δημοσιοποίησης στοιχείων.

Δεύτερον, οι εθνικές αρχές πρέπει να ενημερώνουν την ΕΚΤ όταν σκοπεύουν να εφαρμόσουν ή να τροποποιήσουν ένα μακροπροληπτικό μέτρο. Η ΕΚΤ αξιολογεί τα προτεινόμενα μέτρα και δύναται με απόφασή της να επιβάλει υψηλότερες απαιτήσεις (δηλ. να επαυξήσει τα μέτρα). Οι εθνικές αρχές λαμβάνουν υπόψη τα σχόλια της ΕΚΤ προτού αποφασίσουν.

Καθώς τα μακροπροληπτικά μέτρα που εφαρμόζονται στα επιμέρους κράτη-μέλη πιθανόν να έχουν διασυνοριακές ή διατομεακές επιπτώσεις, η ΕΚΤ παρακολουθεί τις συμφωνίες αμοιβαιότητας. Αυτές πρέπει να εφαρμόζονται με διαφάνεια, ώστε να περιορίζεται η ανεπιθύμητη μετάδοση των αρνητικών επιδράσεων διασυνοριακά ή διατομεακά, κατά προτίμηση σύμφωνα με τη Σύσταση 2015/2 του ΕΣΣΚ σχετικά με την αξιολόγηση των διασυνοριακών επιδράσεων των μέτρων μακροπροληπτικής πολιτικής και την εθελοντική εφαρμογή τους στη βάση της αμοιβαιότητας (βλ. παρακάτω).^[37] Προς τον σκοπό αυτό, η ΕΚΤ τάσσεται επίσης υπέρ της ομοιόμορφης χρήσης των μακροπροληπτικών μέσων πολιτικής στις χώρες που συμμετέχουν στον ΕΕΜ, στο πλαίσιο των εν εξελίξει εργασιών της Επιτροπής Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και των συζητήσεων σε επίπεδο οργάνων λήψεως αποφάσεων της ΕΚΤ.

Αποφάσεις μακροπροληπτικής εποπτείας στη διάρκεια του 2015

Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ είναι αρμόδιο για τη λήψη αποφάσεων μακροπροληπτικής εποπτείας. Η ΕΚΤ έχει δημιουργήσει ένα Φόρουμ Μακροπροληπτικής Εποπτείας (Macroprudential Forum), το οποίο απαρτίζεται από το Διοικητικό Συμβούλιο και το Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΚΤ. Το Φόρουμ Μακροπροληπτικής Εποπτείας πραγματοποίησε τριμηνιαίες συνεδριάσεις το 2015 αφιερωμένες στους κινδύνους με τους οποίους είναι αντιμέτωπες οι χώρες του ΕΕΜ ως σύνολο και μεμονωμένως, καθώς και σε άλλα θέματα συναφή με τη μακροπροληπτική εποπτεία. Οι μακροπροληπτικές αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου καταρτίζονται με τη συμμετοχή της Επιτροπής Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, η οποία απαρτίζεται από εκπροσώπους της ΕΚΤ, των εθνικών κεντρικών τραπεζών και των εποπτικών αρχών, και μιας εσωτερικής δομής της ΕΚΤ, η οποία αποτελείται από εκπροσώπους των μονάδων μακροπροληπτικής και μικροπροληπτικής εποπτείας της ΕΚΤ.

Οι κίνδυνοι για το σύνολο της ζώνης του ευρώ που επισημαίνονται στην έκθεση FSR της ΕΚΤ αποτελούν την αφετηρία για τον εντοπισμό κινδύνων για τους σκοπούς της μακροπροληπτικής εποπτείας. Το ζήτημα όμως που κυρίως απασχολεί τη μακροπροληπτική εποπτεία είναι οι κίνδυνοι που είναι πιο σημαντικοί για τις τράπεζες, δεδομένης της έμφασης που δίνουν στον τραπεζικό τομέα τα διαθέσιμα εργαλεία μακροπροληπτικής πολιτικής και της αρμοδιότητας της ΕΚΤ στο πεδίο της μακροπροληπτικής εποπτείας.

Σύμφωνα με την αξιολόγηση του Διοικητικού Συμβουλίου το 2015, δεν υπήρχε ανάγκη να ληφθούν γενικευμένα αντικυκλικά μακροπροληπτικά μέτρα, δεδομένης της τρέχουσας φάσης του χρηματοπιστωτικού κύκλου. Η αξιολόγηση έλαβε επίσης υπόψη τις ενέργειες στις οποίες έχουν ήδη προβεί χώρες της ζώνης του ευρώ στο πεδίο της μακροπροληπτικής εποπτείας, προκειμένου να αυξήσουν την ανθεκτικότητα του τραπεζικού συστήματος και να αποτρέψουν την εμφάνιση ενδεχόμενων ανισορροπιών, ιδίως στον τομέα των ακινήτων. Η ΕΚΤ εξέτασε επίσης τα μακροπροληπτικά μέτρα που έχουν ενεργοποιήσει ή που μπορούν να ενεργοποιήσουν τα κράτη-μέλη ως αντίδραση στο περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων.

Το 2015 οι εθνικές αρχές στις 19 χώρες που συμμετέχουν στον ΕΕΜ κοινοποίησαν στην ΕΚΤ 48 μακροπροληπτικά μέτρα, εκ των οποίων τα 28 αφορούσαν αντικυκλικά κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας, τα 18 λοιπά συστημικώς σημαντικά ιδρύματα (O-SII) και 2 τη θέσπιση κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας συστημικού κινδύνου. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, μια ανεπίσημη κοινοποίηση είχε προηγηθεί της επίσημης, στο πνεύμα της συνεργασίας μεταξύ της ΕΚΤ και των εθνικών αρχών.

Αφού κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ οι αποφάσεις μακροπροληπτικής εποπτείας που είχαν λάβει οι εθνικές αρμόδιες και εντεταλμένες αρχές, το Διοικητικό Συμβούλιο προέβη σε αξιολόγηση των μέτρων σύμφωνα με το άρθρο 5(1) του Κανονισμού ΕΕΜ και αποφάσισε να μη διατυπώσει αντίρρηση στις αποφάσεις των εν λόγω αρχών.

Συνεργασία με το ΕΣΣΚ

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να παρέχει αναλυτική, στατιστική, υλικοτεχνική και διοικητική υποστήριξη στη Γραμματεία του ΕΣΣΚ, η οποία είναι επιφορτισμένη με τις καθημερινές εργασίες του ΕΣΣΚ. Η κύρια αποστολή του ΕΣΣΚ είναι να συμβάλλει στην πρόληψη και τον μετριασμό των συστημικών κινδύνων που απειλούν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στην ΕΕ, στον τραπεζικό τομέα, στον τομέα της ιδιωτικής ασφάλισης, στα λοιπά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, το ΕΣΣΚ αξιοποιεί την εμπειρογνωμοσύνη των ΕθνΚΤ, των εθνικών εποπτικών αρχών και των Ευρωπαϊκών Εποπτικών Αρχών.

Το 2015 η ΕΚΤ και το ΕΣΣΚ ξεκίνησαν από κοινού εργασίες σχετικά με την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των κινδύνων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα που ανακύπτουν στο περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, καθώς και σχετικά με τις πιθανές ενέργειες μακροπροληπτικής πολιτικής για την αντιμετώπισή τους. Η εξέταση των κινδύνων είναι σε εξέλιξη. Εκτός από τις τράπεζες, καλύπτει και άλλες κατηγορίες χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, χρηματοπιστωτικές αγορές και υποδομές των αγορών, γενικότερα ζητήματα που αφορούν ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα και αλληλεπιδράσεις με την ευρύτερη οικονομία.

Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, το ΕΣΣΚ συνέχισε να διαδραματίζει σημαντικό συντονιστικό ρόλο σε θέματα μακροπροληπτικής πολιτικής. Τον Ιανουάριο του 2016 δημοσιεύθηκαν δύο συστάσεις σχετικά με διασυνοριακές πτυχές της μακροπροληπτικής πολιτικής. Η μία αφορούσε τον καθορισμό του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας για ανοίγματα σε χώρες εκτός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου και η άλλη την εθελοντική αμοιβαιότητα για τα μέτρα μακροπροληπτικής πολιτικής.

Ο ΕΕΜ – η μικροπροληπτική λειτουργία της ΕΚΤ

Το πρώτο πλήρες έτος εποπτείας του ΕΕΜ

Το 2015 ήταν το πρώτο πλήρες έτος λειτουργίας του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού. Ο ΕΕΜ ήταν ο πρώτος πυλώνας της τραπεζικής ένωσης που τέθηκε σε πλήρη λειτουργία στις 4.11.2014. Μετά τη συνολική αξιολόγηση το 2014, η εποπτεία που ασκεί η ΕΚΤ στις σημαντικές τράπεζες, οι οποίες ήταν 123 το 2015, επικεντρώθηκε στην ανάληψη ενεργειών σε συνέχεια των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης. Οι σημαντικότερες από αυτές περιλάμβαναν την εφαρμογή των πορισμάτων του ελέγχου της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού και την παρακολούθηση των σχεδίων κάλυψης των κεφαλαιακών αναγκών για όσες τράπεζες η συνολική αξιολόγηση διέγνωσε ότι παρουσίαζαν υστέρηση κεφαλαίων.

Η τραπεζική εποπτεία της ΕΚΤ διαδραμάτισε επίσης ρόλο καίριας σημασίας στη διαχείριση της χρηματοπιστωτικής αναταραχής στην Ελλάδα. Μετά την επίτευξη πολιτικής συμφωνίας τον Ιούλιο, η ΕΚΤ διενήργησε συνολική αξιολόγηση για να προσδιορίσει τις ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών σημαντικών τραπεζών. Σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδος, η ΕΚΤ παρακολούθησε την κατάσταση των λιγότερο σημαντικών ελληνικών τραπεζών. Η ΕΚΤ θα εξακολουθήσει να συμμετέχει ενεργά στις προσπάθειες διασφάλισης ενός υγιούς και ανθεκτικού τραπεζικού συστήματος στην Ελλάδα.

Η διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού για την εποπτεία των τραπεζών εντός της ζώνης του ευρώ αποτελούσε προϋπόθεση για την επιτυχία του ΕΕΜ. Ο ΕΕΜ συνέβαλε στους ίσους όρους ανταγωνισμού σχεδιάζοντας μια κοινή μεθοδολογία για την εποπτεία των τραπεζών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κοινής εποπτικής προσέγγισης ήταν ότι το 2015 ήταν το πρώτο έτος κατά το οποίο όλες οι σημαντικές τράπεζες εντός της ζώνης του ευρώ υποβλήθηκαν σε μια ενιαία διαδικασία εποπτικού ελέγχου και αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process - SREP).

Όσον αφορά την εποπτεία των λιγότερο σημαντικών τραπεζών, με την οποία είναι άμεσα επιφορτισμένες οι εθνικές αρμόδιες αρχές, πρωταρχικός στόχος της ΕΚΤ ήταν να εξασφαλίσει τη συνεπή εφαρμογή υψηλών εποπτικών προτύπων σε ολόκληρο τον ΕΕΜ. Για την άσκηση αυτής της εποπτείας, το 2015 αναπτύχθηκε σειρά κοινών εποπτικών προτύπων που παρείχαν κατευθύνσεις στις εθνικές αρμόδιες αρχές σχετικά με τη διενέργεια συγκεκριμένων διαδικασιών, όπως π.χ. κοινά πρότυπα για τη διαδικασία εποπτικού σχεδιασμού και για την εκπόνηση σχεδίων ανάκαμψης. Σε αυτό το πλαίσιο, ένας άλλος σημαντικός άξονας των εν εξελίξει εργασιών αφορά την ανάπτυξη κοινής μεθοδολογίας για τα συστήματα αξιολόγησης κινδύνων.

Στο πλαίσιο του νέου ρόλου της, η ΕΚΤ διαμόρφωσε Μνημόνια Συνεννόησης με τις άλλες κανονιστικές και εποπτικές αρχές, όπως το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης, τα οποία θα πρέπει να διασφαλίζουν την αποτελεσματική ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία.

Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με τη μικροπροληπτική λειτουργία της ΕΚΤ είναι διαθέσιμες στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2015.

Η συνεισφορά της ΕΚΤ σε κανονιστικές πρωτοβουλίες

Με γνώμονα τόσο τη μικροπροληπτική εποπτεία όσο και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, η ΕΚΤ συμβάλλει ενεργά στη διαμόρφωση του κανονιστικού πλαισίου σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Το 2015 τα βασικά θέματα κανονιστικής φύσεως για την ΕΚΤ σχετίζονταν με πολιτικές που είχαν στόχο (α) να αποδυναμώσουν τον φαύλο κύκλο μεταξύ κρατών και τραπεζών, (β) να περιορίσουν την ανάληψη κινδύνων και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα και (γ) να επιλύσουν το πρόβλημα των συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (too big to fail).

Αποδυνάμωση του φαύλου κύκλου μεταξύ κρατών και τραπεζών

Το 2015 η ΕΚΤ συνέβαλε σε μια σειρά πρωτοβουλιών που αποσκοπούσαν στην αποδυνάμωση του φαύλου κύκλου μεταξύ κρατών και τραπεζών. Αυτές οι πρωτοβουλίες εντάσσονται σε δύο ευρέα πεδία πολιτικής: (α) τη δημιουργία της τραπεζικής ένωσης και (β) συζητήσεις για πιθανή αναθεώρηση της εποπτικής αντιμετώπισης των ανοιγμάτων σε κρατικούς τίτλους.

Το 2015 σημειώθηκε σημαντική πρόοδος στη δημιουργία της τραπεζικής ένωσης. Η θέσπιση του Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης (ΕΜΕ) την 1.1.2015, ως απαραίτητου συμπληρώματος του ΕΕΜ, σηματοδοτεί την επιτυχή εγκαθίδρυση των δύο πυλώνων της τραπεζικής ένωσης. Ο ΕΕΜ και ο ΕΜΕ, σε συνεργασία μεταξύ τους, ευθυγραμμίζουν τα επίπεδα ευθύνης και αρμοδιότητας για λήψη αποφάσεων εποπτείας και εξυγίανσης των τραπεζών εντός της τραπεζικής ένωσης. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον τρίτο πυλώνα της τραπεζικής ένωσης – ένα ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης των καταθέσεων – δημοσιεύθηκε στις 24.11.2015.

Ο δεύτερος πυλώνας της τραπεζικής ένωσης: ο Ενιαίος Μηχανισμός Εξυγίανσης με το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης

Το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης (ΕΣΕ) ξεκίνησε τις προπαρασκευαστικές εργασίες του το 2015 με την εκπόνηση διαδικασιών, τον σχεδιασμό των μέτρων εξυγίανσης και άλλα συναφή καθήκοντα. Από 1.1.2016 το ΕΣΕ έχει τον έλεγχο όλων των εξουσιών εξυγίανσης για όλες τις οντότητες που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά του, όπως προβλέπεται στον Κανονισμό ΕΜΕ, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης του Ενιαίου Ταμείου Εξυγίανσης (ΕΤΕ). Ένας ικανοποιητικός αριθμός κρατών-μελών εκπλήρωσαν την υποχρέωσή τους να κυρώσουν τη διακυβερνητική συμφωνία^[38] για το ΕΤΕ έως το τέλος Νοεμβρίου του 2015, γεγονός που επέτρεψε να τεθούν σε εφαρμογή οι ουσιώδεις διατάξεις του Κανονισμού ΕΜΕ (ιδίως οι εξουσίες εξυγίανσης) και να τεθεί σε λειτουργία το ΕΤΕ από 1.1.2016.

Για να είναι αξιόπιστος ο ΕΜΕ, είναι υψίστης σημασίας η διασφάλιση αποτελεσματικής και επαρκούς χρηματοδότησης του ΕΤΕ. Για μια μεταβατική περίοδο οκτώ ετών και ενώ το ΕΤΕ θα τροφοδοτείται με χρηματοδοτικούς πόρους ώστε να επιτευχθεί το επίπεδο-στόχος^[39] του, το ΕΤΕ θα απαρτίζεται από εθνικά τμήματα. Κατά την περίοδο αυτή η υποχρέωση καταβολής του κόστους εξυγίανσης θα αμοιβαιοποιείται σταδιακά, έως ότου τα εθνικά τμήματα συγχωνευθούν τελικά σε ένα ενιαίο, πλήρως αμοιβαιοποιημένο ταμείο. Δεδομένου ότι ενδέχεται να προκύψουν καταστάσεις όπου το ΕΤΕ δεν θα διαθέτει επαρκείς πόρους και οι εκ των υστέρων εισφορές που θα συγκεντρώνονται προκειμένου να καλυφθούν τα αναγκαία πρόσθετα ποσά δεν θα είναι άμεσα προσβάσιμες, ο Κανονισμός ΕΜΕ ορίζει ότι το ΕΣΕ θα πρέπει να είναι σε θέση να συνομολογεί εναλλακτικά χρηματοδοτικά μέσα για το ΕΤΕ. Για τον λόγο αυτό, το 2015 τα συμμετέχοντα κράτη-μέλη και το ΕΣΕ συμφώνησαν επίσης σχετικά με ένα σύστημα εθνικών πιστωτικών γραμμών για την παροχή μεταβατικής χρηματοδότησης (bridge financing) στο ΕΤΕ, εάν χρειαστεί, στη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου. Οι πιστωτικές γραμμές ανέρχονται συνολικά σε 55 δισεκ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο επίπεδο-στόχο του ΕΤΕ. Το επόμενο βήμα θα είναι η δημιουργία κοινού μηχανισμού στήριξης (backstop) που θα αντικαταστήσει τις εθνικές πιστωτικές γραμμές. Αυτός ο κοινός μηχανισμός στήριξης αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία πριν από το τέλος της μεταβατικής περιόδου.

Οι εξουσίες εξυγίανσης με ίδια μέσα (bail-in powers) έχουν τεθεί σε πλήρη εφαρμογή

Οι ζημίες και οι ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης των υπό εξυγίανση τραπεζών θα βαρύνουν πρώτον και κύριον τους μετόχους και τους δανειστές. Αυτό θα εξασφαλίζεται κυρίως από το εργαλείο εξυγίανσης με ίδια μέσα (bail-in tool), που θα εφαρμόζεται στις επιλέξιμες υποχρεώσεις, για τις οποίες οι σχετικές διατάξεις της Οδηγίας της ΕΕ για την ανάκαμψη και την εξυγίανση των τραπεζών (BRRD) και του Κανονισμού ΕΜΕ τέθηκαν σε ισχύ από 1.1.2016. Στοιχεία του παθητικού που αποτελούν κεφάλαια ή οιονεί κεφάλαια είναι δυνατόν να υποστούν μερική διαγραφή της ονομαστικής τους αξίας ή να μετατραπούν σε μετοχές σύμφωνα με την Οδηγία BRRD και τον Κανονισμό ΕΜΕ, ενώ όλα τα στοιχεία παθητικού που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του συγκεκριμένου εργαλείου (επιλέξιμες υποχρεώσεις) μπορούν να υπόκεινται σε αυτό το εργαλείο, όταν και εφόσον απαιτείται, με σκοπό την απορρόφηση ζημιών και την παροχή νέου κεφαλαίου σε μια υπό εξυγίανση τράπεζα. Προκειμένου να διασφαλίσουν την αποδοτικότητα του εργαλείου, το ΕΣΕ και οι εθνικές αρχές εξυγίανσης, κατόπιν διαβούλευσης με την ΕΚΤ και τις αρμόδιες αρχές, θα καθορίσουν τα ενδεδειγμένα επίπεδα της ελάχιστης απαίτησης για ίδια κεφάλαια και επιλέξιμες υποχρεώσεις (ΕΑΕΥ) για τις τράπεζες που υπάγονται στην αρμοδιότητά τους. Η ΕΑΕΥ θα καθοριστεί σε επίπεδο κατάλληλο για την επίτευξη εξυγίανσης σε συνδυασμό με το σχέδιο εξυγίανσης που έχει αναπτύξει κάθε τράπεζα. Η συνεργασία μεταξύ των αρχών εντός της τραπεζικής ένωσης είναι αναγκαία και αποτελεί βασική προτεραιότητα.

Συνεργασία μεταξύ ΕΜΕ και ΕΕΜ

Το πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων της ΕΕ επιβάλλει στις αρχές εποπτείας και εξυγίανσης το καθήκον να συνεργάζονται μεταξύ τους. Από τη μια πλευρά, ο ΕΕΜ, ως αρμόδια αρχή, θα πρέπει να συνεργάζεται στενά με τον ΕΜΕ για την εκπόνηση σχεδίων ανάκαμψης, την εφαρμογή μέτρων έγκαιρης παρέμβασης και την αξιολόγηση των τραπεζών που “τελούν υπό πτώχευση ή ενδέχεται να πτωχεύσουν” (failing or likely to fail). Από την άλλη πλευρά, ο ΕΜΕ υποχρεούται να συνεργάζεται με τον ΕΕΜ για τον σχεδιασμό της εξυγίανσης και την αξιολόγηση της δυνατότητας εξυγίανσης μιας τράπεζας, καθώς και για την εφαρμογή μέτρων εξυγίανσης. Αυτή η σχέση μεταξύ του ΕΕΜ και του ΕΜΕ αναπτύσσεται με βάση τρεις κύριους πυλώνες: τους συμπληρωματικούς θεσμικούς ρόλους, τη συνεργασία και τον υψηλό βαθμό συντονισμού.

Για την επίτευξη συνεργασίας απαιτείται ομαλός συντονισμός μεταξύ του ΕΕΜ και του ΕΜΕ. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΚΤ έχει ορίσει την Αντιπρόεδρο του Εποπτικού Συμβουλίου, Sabine Lautenschläger, ως μόνιμο παρατηρητή στις εκτελεστικές συνόδους και στις συνόδους ολομέλειας του ΕΣΕ. Στο ίδιο πνεύμα, η ΕΚΤ θα προσκαλεί την Πρόεδρο του ΕΣΕ, Elke König, να συμμετέχει ως παρατηρητής στις συνεδριάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ για συζητήσεις επί θεμάτων που αφορούν το ΕΣΕ. Επιπλέον, στις 22.12.2015 οι δύο αρχές υπέγραψαν Μνημόνιο Συνεννόησης για τους όρους της μεταξύ τους συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών.

Ο τρίτος πυλώνας της τραπεζικής ένωσης: ένα ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης των καταθέσεων

Το ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης των καταθέσεων αποτελεί έναν ακόμη σημαντικό πυλώνα, παράλληλα με τον ΕΕΜ και τον ΕΜΕ, που θα διασφαλίζει ότι η εμπιστοσύνη των καταθετών θα είναι εξίσου ισχυρή σε ολόκληρη την τραπεζική ένωση. Αυτό αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη ίσων όρων ανταγωνισμού. Στις 24.11.2015 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για ένα τέτοιο σύστημα που θα λειτουργεί ως ο τρίτος πυλώνας της τραπεζικής ένωσης. Η πρόταση παρουσιάζει έναν σαφή χάρτη πορείας προς τη θέσπιση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης των καταθέσεων το οποίο, ξεκινώντας ως σύστημα αντασφάλισης, μετατρέπεται, μέσω ενός σταδιακά αυξανόμενου μεριδίου χρηματοδότησης που παρέχεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο στο στάδιο της συνασφάλισης, σε ένα σύστημα όπου το σύνολο της χρηματοδότησης για την εγγύηση των καταθέσεων παρέχεται από ένα ευρωπαϊκό ταμείο εγγύησης των καταθέσεων. Το ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης των καταθέσεων προωθείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και προτάθηκε με την Έκθεση των Πέντε Προέδρων ως σημαντικό βήμα προς την ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης, κατόπιν της μεταβίβασης της αρμοδιότητας για την εποπτεία και εξυγίανση των τραπεζών σε υπερεθνικό επίπεδο. Το ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης των καταθέσεων θα ενδυναμώσει και τους άλλους δύο πυλώνες. Στις 24.11.2015 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε επίσης Ανακοίνωση για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, η οποία – εκτός από την εισαγωγή αυτού του συστήματος – περιλαμβάνει περαιτέρω μέτρα περιορισμού των εναπομενόντων εμποδίων για την επίτευξη πραγματικά ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των εθνικών τραπεζικών τομέων, όπως μείωση των εθνικών επιλογών και διακριτικών ευχερειών στην εφαρμογή των κανόνων προληπτικής εποπτείας ή προώθηση της σύγκλισης στη νομοθεσία περί αφερεγγυότητας.

Η εποπτική αντιμετώπιση των ανοιγμάτων σε κρατικούς τίτλους

Η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση έδειξε ότι η σιωπηρή παραδοχή ότι τα κρατικά χρεόγραφα φέρουν μηδενικό κίνδυνο δεν είναι η ενδεδειγμένη, γεγονός που καθιστά αναγκαία την αναθεώρηση του υφιστάμενου κανονιστικού πλαισίου για τον κίνδυνο κρατικού χρέους. Η τροποποίηση του κανονιστικού πλαισίου του χρηματοπιστωτικού τομέα ως προς αυτό το ζήτημα απαιτεί μια καθολική λύση ώστε να εξασφαλιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού για τις τράπεζες. Η Επιτροπή Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας πρωτοστατεί στην αναθεώρηση της υφιστάμενης εποπτικής αντιμετώπισης του κινδύνου κρατικού χρέους σε διεθνές επίπεδο και θα εξετάσει τις πιθανές επιλογές πολιτικής. Η Επιτροπή της Βασιλείας διενεργεί την αναθεώρηση με μια προσεκτική, ολιστική και σταδιακή προσέγγιση. Σκοπός είναι να αξιολογηθούν και τα γενικότερα θέματα που σχετίζονται με τον ρόλο των αγορών κρατικών χρεογράφων και με τον αντίκτυπο που πιθανόν να έχουν οι τροποποιήσεις του κανονιστικού πλαισίου στον ρόλο αυτό και σε ορισμένα τμήματα της αγοράς.

Τα οφέλη και το κόστος οποιασδήποτε αναθεώρησης του κανονιστικού πλαισίου θα πρέπει να αξιολογηθούν προσεκτικά. Η αξιολόγηση πρέπει να αποτυπώνει τις πιθανές επιπτώσεις στη λειτουργία της αγοράς και στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και να λαμβάνει υπόψη τυχόν παρενέργειες σε άλλες κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων που επηρεάζουν δυσμενώς τη δυνατότητα των τραπεζών να επιτελέσουν τον διαμεσολαβητικό τους ρόλο. Επιπλέον, θα πρέπει να δοθεί η δέουσα προσοχή στη λειτουργία των κρατικών ομολόγων από την άποψη της ρευστότητας και στο τι συνεπάγεται αυτή για τον μηχανισμό μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής.

Περιορισμός της ανάληψης κινδύνων και ενίσχυση της ανθεκτικότητας

Η ΕΚΤ συνέβαλε στην οριστικοποίηση διάφορων κανονιστικών μεταρρυθμίσεων στη διάρκεια του 2015, αλλά εξακολουθούν να εκκρεμούν βασικά ζητήματα, κυρίως σε σχέση με την οριστικοποίηση του πλαισίου για τον δείκτη μόχλευσης και με τη στρατηγική επανεξέταση του πλαισίου κεφαλαιακής επάρκειας.

Η οριστικοποίηση του πλαισίου για τον δείκτη μόχλευσης

Η υπερβολική μόχλευση υπήρξε αναμφίβολα ένα από τα γενεσιουργά αίτια της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Οι μεγαλύτερες τράπεζες στην Ευρώπη είχαν συσσωρεύσει σημαντική μόχλευση πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση, καθώς η διάμεση μόχλευσή τους ήταν περίπου 33 φορές πολλαπλάσια του κεφαλαίου κοινών μετοχών τους την περίοδο πριν από την κρίση, και για ορισμένες τράπεζες μάλιστα η μόχλευση ήταν 50πλάσια του κεφαλαίου κοινών μετοχών.^[40] Ως εκ τούτου, ένας περιεκτικός και ορθά βαθμονομημένος δείκτης μόχλευσης που λειτουργεί σε συνδυασμό με το πλαίσιο για την κεφαλαιακή επάρκεια με βάση τον κίνδυνο αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την αντιμετώπιση των κινδύνων που απορρέουν από την υπερβολική μόχλευση. Μελέτη της ΕΚΤ έδειξε ότι ο δείκτης μόχλευσης, ο οποίος συμπληρώνει αποτελεσματικά τις υπολογιζόμενες με βάση τον κίνδυνο κεφαλαιακές απαιτήσεις, θα οδηγούσε σε σημαντική μείωση της πιθανότητας να περιέλθουν σε δυσπραγία τράπεζες με υψηλό βαθμό μόχλευσης.^[41] Ορισμένες πτυχές του πλαισίου για τον δείκτη μόχλευσης είναι ακόμα υπό συζήτηση στην Επιτροπή της Βασιλείας και η επανεξέταση της βαθμονόμησής του αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του προσεχούς έτους. Ένας ελάχιστος δείκτης μόχλευσης των βασικών ιδίων κεφαλαίων (Tier 1) της τάξεως του 3% είναι υπό δοκιμή έως την 1.1.2017, καταληκτική ημερομηνία για τυχόν τελευταίες προσαρμογές στο πλαίσιο εν όψει της μετάβασης στην εποπτική αντιμετώπιση βάσει του Πυλώνα 1 την 1.1.2018. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών έχει αρχίσει να επεξεργάζεται την έκθεσή της σχετικά με την επίπτωση και τη βαθμονόμηση του δείκτη μόχλευσης. Η έκθεση θα περιλαμβάνει εκτίμηση επιπτώσεων για τον δείκτη μόχλευσης, λαμβάνοντας υπόψη δυνητικές συμπεριφορικές συνέπειες από την καθιέρωση απαίτησης για τον δείκτη μόχλευσης, την αλληλεπίδρασή της με άλλες απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας και την κυκλικότητα.

Η στρατηγική επανεξέταση του πλαισίου κεφαλαιακής επάρκειας

Ένας βασικός στόχος πολιτικής της ΕΚΤ είναι να διασφαλίζει ότι οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών είναι αποτελεσματικοί και συγκρίσιμοι μεταξύ των διαφόρων χωρών. Από αυτή την άποψη, μελέτες που εκπονήθηκαν από την Επιτροπή της Βασιλείας και την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών διαπίστωσαν υπερβολική διαφοροποίηση στις απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών τα τελευταία χρόνια. Ως ολοκληρωμένη αντίδραση πολιτικής για να αντιμετωπίσει τα ανακύπτοντα ζητήματα, η Επιτροπή της Βασιλείας ξεκίνησε τη στρατηγική επανεξέταση του πλαισίου της Βασιλείας για την κεφαλαιακή επάρκεια. Στόχος των εν εξελίξει εργασιών είναι η ανάπτυξη μιας προσέγγισης που θα περιορίζει τη χρήση των εσωτερικών υποδειγμάτων των τραπεζών αποκλειστικά σε ένα σύνολο χαρτοφυλακίων που είναι κατάλληλα για υποδειγματοποίηση. Με αυτή την προσέγγιση θα εφαρμόζονται πρόσθετοι περιορισμοί στην υποδειγματοποίηση αυτών των χαρτοφυλακίων, μεταξύ άλλων, μέσω του καθορισμού κατώτατων ορίων ή της κατάργησης της υποδειγματοποίησης συγκεκριμένων παραμέτρων. Σύμφωνα επίσης με αυτή την προσέγγιση, οι κεφαλαιακές απαιτήσεις βάσει του κανονιστικού πλαισίου για όλα τα υπόλοιπα χαρτοφυλάκια θα πρέπει να υπολογίζονται με εναλλακτικές μεθόδους που ορίζονται από την Επιτροπή της Βασιλείας. Η επανεξέταση αποσκοπεί στη βελτίωση της ισορροπίας μεταξύ απλότητας, συγκρισιμότητας και ευαισθησίας ως προς τον κίνδυνο, καθώς και στην εκπλήρωση των στόχων της Επιτροπής για επαρκή, αποτελεσματική και συνεκτική εφαρμογή.

Επίλυση του προβλήματος των συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (too big to fail)

Το πρότυπο της συνολικής ικανότητας απορρόφησης ζημιών για τις τράπεζες παγκόσμιου συστημικού ενδιαφέροντος και οι συνέπειές του για την ΕΕ

Το πρότυπο της συνολικής ικανότητας απορρόφησης ζημιών (total loss-absorbing capacity – TLAC) για τις τράπεζες παγκόσμιου συστημικού ενδιαφέροντος (global systemically important banks – G-SIB), το οποίο συμφωνήθηκε από το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας τον Νοέμβριο του 2015, έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε οι G-SIB που πτωχεύουν να διαθέτουν επαρκή ικανότητα απορρόφησης ζημιών και ανακεφαλαιοποίησης για να υλοποιήσουν μια στρατηγική εύτακτης εξυγίανσης. Υπό αυτή την έννοια, αποτελεί σημαντικό ορόσημο στην επίλυση του προβλήματος των συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (too big to fail). Το πρότυπο ενδιαφέρει ιδιαίτερα την ΕΚΤ από τη σκοπιά τόσο της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας όσο και της εποπτείας, γι’ αυτό και έχει συμβάλει ενεργά στην ανάπτυξή του.

Το πρότυπο TLAC θέτει μια ελάχιστη απαίτηση και ορίζει τα κριτήρια που πρέπει να πληρούν τα κεφαλαιακά μέσα και τα στοιχεία παθητικού για να συμπεριληφθούν στην TLAC και να είναι άμεσα διαθέσιμα για την απορρόφηση ζημιών σε περίπτωση εφαρμογής μέτρων εξυγίανσης. Η ύπαρξη μιας ελάχιστης απαίτησης TLAC για όλες τις G-SIB θα συμβάλει στην εξασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού παγκοσμίως. Οι αρμόδιες αρχές μπορούν επίσης, εφόσον χρειαστεί, να επιβάλουν υψηλότερη απαίτηση από την ελάχιστη TLAC για μια G-SIB, κατά περίπτωση. Η ελάχιστη απαίτηση TLAC υπολογίζεται με βάση ένα σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο όριο αναφοράς και ένα όριο αναφοράς μη σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο. Οι G-SIB πρέπει να διατηρούν TLAC που να ανέρχεται στο 16% τουλάχιστον του σταθμισμένου ως προς τον κίνδυνο ενεργητικού του υπό εξυγίανση ομίλου από 1.1.2019 και στο 18% τουλάχιστον από 1.1.2022. Επιπλέον, ως προς το όριο αναφοράς που δεν είναι σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο, η TLAC πρέπει να είναι τουλάχιστον 6% του παρονομαστή του δείκτη μόχλευσης του πλαισίου Βασιλεία III από 1.1.2019 και τουλάχιστον 6,75% από 1.1.2022.^[42]

Το πρότυπο TLAC είναι παρεμφερές με την ελάχιστη απαίτηση για τα ίδια κεφάλαια και τις επιλέξιμες υποχρεώσεις (ΕΑΕΥ) του πλαισίου της ΕΕ για την εξυγίανση, αλλά υπάρχουν κάποιες βασικές διαφορές. Ειδικότερα, το πρότυπο TLAC ισχύει μόνο για τις G-SIB, ενώ η ΕΑΕΥ ισχύει για όλα τα πιστωτικά ιδρύματα και τις επιχειρήσεις επενδύσεων και δεν έχει ελάχιστο κατώτατο όριο, σε αντίθεση με το πρότυπο TLAC. Τα δύο πρότυπα θα πρέπει να καταστούν συμβατά μεταξύ τους μέσω της ρήτρας επανεξέτασης που περιλαμβάνεται στην BRRD έως το τέλος του 2016, λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη τη διαφορά στο πεδίο εφαρμογής τους.

Ένωση κεφαλαιαγορών

Το Ευρωσύστημα υποστηρίζει τη δημιουργία ένωσης κεφαλαιαγορών για την Ευρώπη. Η ένωση κεφαλαιαγορών μπορεί να συμπληρώσει την τραπεζική ένωση και να ενισχύσει την Οικονομική και Νομισματική Ένωση βελτιώνοντας τον διασυνοριακό επιμερισμό των κινδύνων και καθιστώντας ανθεκτικότερο το χρηματοπιστωτικό σύστημα.^[43] Η ένωση κεφαλαιαγορών θα είναι επίσης κρίσιμης σημασίας για τη στήριξη της ανάπτυξης στην Ευρώπη με τη διαφοροποίηση των πηγών χρηματοδότησης και την αύξηση της πρόσβασης των επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση. Στις 30.9.2015 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε σχέδιο δράσης που περιγράφει μια σειρά μέτρων για τη δημιουργία των κύριων δομικών στοιχείων της ένωσης κεφαλαιαγορών έως το 2019. Η ΕΚΤ επικροτεί το σχέδιο δράσης και στηρίζει τις συναφείς προτεινόμενες αρχικές ενέργειες, ιδίως την πρόταση για ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο τιτλοποιήσεων, το οποίο περιέχει επίσης διαφοροποιημένη εποπτική αντιμετώπιση των τιτλοποιήσεων που είναι απλές, διαφανείς και τυποποιημένες, μεταξύ άλλων, και μέσω μειωμένων κεφαλαιακών απαιτήσεων για τις τράπεζες. Τα παραπάνω θα συμβάλουν στην αναζωογόνηση των αγορών τιτλοποιήσεων.

Για να αποκομιστούν τα οφέλη της ένωσης κεφαλαιαγορών, θα πρέπει να επιδιωχθεί υψηλός βαθμός χρηματοπιστωτικής ενοποίησης. Η πλήρης ενοποίηση επιτυγχάνεται εάν όλοι οι συμμετέχοντες της αγοράς με τα ίδια συναφή χαρακτηριστικά υπόκεινται σε ένα ενιαίο σύνολο κανόνων, έχουν ίση πρόσβαση στις αγορές και τυγχάνουν ίσης μεταχείρισης όταν δραστηριοποιούνται στην αγορά. Για τον σκοπό αυτό απαιτείται ένα μακρόπνοο όραμα που θα συνοδεύεται από ένα φιλόδοξο πρόγραμμα περαιτέρω ενεργειών. Για παράδειγμα, οι εθνικές νομοθεσίες περί αφερεγγυότητας, φορολογίας και κινητών αξιών θα πρέπει να γίνουν πιο εναρμονισμένες.

Το σχέδιο δράσης που δημοσίευσε η Επιτροπή προτείνει μια σειρά αρχικών ενεργειών. Ειδικότερα, εκτός από την πρόταση για ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο τιτλοποιήσεων, η Επιτροπή δημοσίευσε διαβούλευση για την ανάπτυξη ενός πανευρωπαϊκού πλαισίου για τις καλυμμένες ομολογίες και μια πρόταση για την αναμόρφωση των κανόνων σχετικά με τα ενημερωτικά δελτία που συνοδεύουν τις τιτλοποιήσεις. Στόχος της πρώτης είναι να αξιοποιήσει τα εθνικά καθεστώτα και να διερευνήσει κατά πόσον είναι εφικτό να χρησιμοποιούνται οι καλυμμένες ομολογίες για τη δανειοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ενώ η δεύτερη επιδιώκει να βελτιώσει την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση και να απλοποιήσει την ενημέρωση των επενδυτών. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να αρθούν τα εμπόδια στην απόκτηση πληροφοριών σχετικά με τις ΜΜΕ. Τα εν λόγω μέτρα θα συμβάλουν στην περαιτέρω ενοποίηση των κεφαλαιαγορών.

Συνοψίζοντας, για την επίτευξη της ένωσης κεφαλαιαγορών θα απαιτηθούν κάποια γρήγορα επιτυχή βήματα για να διατηρηθεί η δυναμική, σε συνδυασμό με συνεχείς προσπάθειες επί σειρά ετών σε ευρύ φάσμα θεματικών τομέων που είναι κρίσιμης σημασίας για τη λειτουργία των κεφαλαιαγορών.

Λοιπά καθήκοντα και δραστηριότητες

Υποδομές των αγορών και πληρωμές

Οι υποδομές των αγορών διευκολύνουν την εκκαθάριση και τον διακανονισμό των πληρωμών, των τίτλων και των παραγώγων. Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά τους έχει αποφασιστική σημασία για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης στο νόμισμα και την υποστήριξη των πράξεων νομισματικής πολιτικής και της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος συνολικά. Η ενοποίηση των υποδομών των αγορών στην Ευρώπη αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη πραγματικά ενιαίας αγοράς.

Το Ευρωσύστημα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο όσον αφορά τις υποδομές και τις πληρωμές στις αγορές μετασυναλλακτικών εργασιών επιτελώντας τρεις λειτουργίες – ως διαχειριστής, ως καταλύτης και ως φορέας επίβλεψης. Διαχειρίζεται το TARGET2, την υποδομή διακανονισμού σε συνεχή χρόνο πληρωμών μεγάλων ποσών και επείγοντος χαρακτήρα σε ευρώ και σε χρήμα κεντρικής τράπεζας. Για να διευκολύνει τη διασυνοριακή χρήση ασφαλειών στις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος, το Ευρωσύστημα παρέχει το Σύστημα Ανταποκριτριών Κεντρικών Τραπεζών. Επιπλέον, από τον Ιούνιο του 2015 η νέα υποδομή του Ευρωσυστήματος – το TARGET2-Securities (T2S) – παρέχει διακανονισμό τίτλων σε χρήμα κεντρικής τράπεζας. Όσον αφορά το μέλλον, το όραμα του Ευρωσυστήματος για το έτος 2020 που περιγράφει τη στρατηγική του για το μέλλον των υποδομών της αγοράς παρουσιάζεται στην Ενότητα 1.1 παρακάτω.

Δρώντας ως καταλύτης, το Ευρωσύστημα βοηθά ενεργά τον κλάδο των πληρωμών να εναρμονίσει τις μετασυναλλακτικές διαδικασίες μετά την έναρξη λειτουργίας του T2S και να εξεύρει ασφαλείς και αποτελεσματικές λύσεις πληρωμών, εκκαθάρισης και διακανονισμού για τις πληρωμές μικρής αξίας στη ζώνη του ευρώ. Το Ευρωσύστημα συνέβαλε στην υλοποίηση του Ενιαίου Χώρου Πληρωμών σε Ευρώ (SEPA) από την έναρξή του και θα συνεχίσει να δραστηριοποιείται στον τομέα των πληρωμών μικρής αξίας ως κινητήρια δύναμη καινοτομίας. Οι καινοτομίες που προκύπτουν από την αυξανόμενη ψηφιοποίηση στον τομέα των πληρωμών εξετάζονται στην Ενότητα 1.2.

Στο πλαίσιο της λειτουργίας του ως φορέα επίβλεψης, το Ευρωσύστημα διασφαλίζει την αποτελεσματική διαχείριση των κινδύνων και την καθιέρωση πρακτικών ορθής διακυβέρνησης όσον αφορά τις υποδομές της αγοράς και, όπου είναι απαραίτητο, προωθεί αλλαγές. Επί παραδείγματι, το Ευρωσύστημα, στο πλαίσιο της συμμετοχής του στη θέσπιση διεθνών προτύπων, συνεργάζεται με τον κλάδο με στόχο την αύξηση της ανθεκτικότητας των υποδομών της χρηματοπιστωτικής αγοράς έναντι κυβερνοεπιθέσεων. Συνεχίζονται επίσης οι εργασίες για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας των πληρωμών μικρής αξίας. Όσον αφορά την επίβλεψη των υποδομών των αγορών τίτλων και παραγώγων, το Ευρωσύστημα – σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές επίβλεψης και εποπτείας – ολοκλήρωσε την αξιολόγηση του σχεδιασμού του T2S πριν τεθεί σε λειτουργία η νέα πλατφόρμα. Επιπλέον, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στους κινδύνους κεντρικού αντισυμβαλλομένου, λόγω της αυξανόμενης συστημικής σημασίας τους. Το θέμα αυτό αναλύεται περαιτέρω στην Ενότητα 1.3.

Η έναρξη λειτουργίας του T2S και το μέλλον των υποδομών της αγοράς

Τον Ιούνιο του 2015 τέθηκε σε λειτουργία η νέα ενιαία πλατφόρμα του Ευρωσυστήματος για τον διακανονισμό τίτλων, το TARGET2-Securities. Πέντε κεντρικά αποθετήρια αξιών στην Ελλάδα, την Ιταλία, τη Μάλτα, τη Ρουμανία και την Ελβετία έχουν ήδη συνδεθεί με την πλατφόρμα και οι υπόλοιπες 16 αγορές θα προστεθούν την προσεχή διετία. Η πολυνομισματική διάσταση του T2S θα τεθεί σε εφαρμογή όταν καταστεί δυνατός ο διακανονισμός της κορώνας Δανίας στην πλατφόρμα από το 2018. Στο μέλλον αναμένεται να ενταχθούν στο T2S και άλλες χώρες και νομίσματα.

Το T2S εξαλείφει τις διαφορές μεταξύ εγχώριου και διασυνοριακού διακανονισμού τίτλων, προσφέροντας μια λύση για την αντιμετώπιση των μειονεκτημάτων που συνεπαγόταν στο παρελθόν ο κατακερματισμός της αγοράς. Το T2S αποτέλεσε βασική κινητήρια δύναμη της εναρμόνισης των μετασυναλλακτικών υπηρεσιών και προτύπων, ενώ συμβάλλει στην ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής ενοποίησης και στη δημιουργία μιας πραγματικά ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς.

Καθώς συνεχίζεται η μετάπτωση στο T2S, το Ευρωσύστημα προσπαθεί να διασφαλίσει ότι στο μέλλον οι υποδομές της αγοράς και οι πληρωμές θα συμβαδίζουν με τις τεχνολογικές εξελίξεις, και θα βελτιώνεται περαιτέρω η αποδοτικότητά τους. Το όραμα του Ευρωσυστήματος για το 2020 σκιαγραφεί μια στρατηγική για τις υποδομές της αγοράς η οποία περιλαμβάνει τρία σημεία δράσης.

Στον πρώτο άξονα θα διερευνηθούν πιθανές συνέργειες μεταξύ TARGET2 και T2S. Η τεχνική υποδομή θα ενοποιηθεί, έτσι ώστε το TARGET2 να ωφεληθεί από τα προηγμένα χαρακτηριστικά που διαθέτει αυτή τη στιγμή το T2S π.χ. περαιτέρω βελτιστοποίηση των μηχανισμών εξοικονόμησης ρευστότητας. Στον δεύτερο άξονα θα εξεταστούν πιθανές επιλογές που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη μιας πανευρωπαϊκής λύσης άμεσων πληρωμών (βλ. Ενότητα 1.2). Ο τρίτος άξονας αφορά την περαιτέρω εναρμόνιση και την αύξηση της αποδοτικότητας της διαχείρισης ασφαλειών από το Ευρωσύστημα, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής εναρμόνισης των τεχνικών και των διαδικασιών παροχής εξασφαλίσεων. Εφόσον επιτύχει το έργο της εναρμόνισης, θα εξεταστεί ενδεχομένως η σκοπιμότητα της ανάπτυξης κοινού συστήματος διαχείρισης ασφαλειών του Ευρωσυστήματος.

Το Ευρωσύστημα, στην προσπάθεια να κάνει πράξη το όραμά του για το 2020, θα συνεργαστεί στενά με την αγορά, αξιοποιώντας τη διαφορετική οπτική της και διασφαλίζοντας ότι οι υποδομές της αγοράς στην Ευρώπη είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες της.

Η ψηφιοποίηση του τομέα των πληρωμών

Μετά την επιτυχή μετάπτωση στον SEPA για μεταφορές πιστώσεων και άμεσες χρεώσεις στη ζώνη του ευρώ, ο κλάδος των πληρωμών και το Ευρωσύστημα έστρεψαν την προσοχή τους από την εναρμόνιση και την ενοποίηση στον εκσυγχρονισμό και την καινοτομία. Η στροφή αυτή κρίθηκε αναγκαία δεδομένης της διείσδυσης της ψηφιοποίησης στην καθημερινή ζωή. Ο κλάδος των πληρωμών ανταποκρίνεται στις εκάστοτε εμπειρίες και προσδοκίες των χρηστών. Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έχουν εμφανιστεί πληρωμές “πρόσωπο με πρόσωπο” μέσω κινητών τηλεφώνων και ανέπαφες πληρωμές. Μερικές από αυτές τις λύσεις βασίζονται στις άμεσες πληρωμές ή πληρωμές σε πραγματικό χρόνο (instant payments), δηλ. σε λύσεις για τη διενέργεια πληρωμών, οι οποίες εξασφαλίζουν στον παραλήπτη την άμεση διαθεσιμότητα κεφαλαίων. Ωστόσο, αυτές οι υπηρεσίες είναι διαθέσιμες μόνο σε εθνικό επίπεδο και δεν έχουν πανευρωπαϊκή διαλειτουργικότητα και εμβέλεια.

Προκειμένου να αποφευχθεί ο εκ νέου κατακερματισμός του SEPA λόγω της εμφάνισης πολυάριθμων ανεξάρτητων εθνικών λύσεων, το Ευρωσύστημα στηρίζει αμέριστα την ανάπτυξη μιας πανευρωπαϊκής λύσης άμεσων πληρωμών. Το Συμβούλιο Πληρωμών Μικρής Αξίας σε Ευρώ (Euro Retail Payments Board – ERPB), στο οποίο προεδρεύει η ΕΚΤ, κάλεσε τον κλάδο των πληρωμών να υποβάλει πρόταση για τον σχεδιασμό ενός συστήματος άμεσης μεταφοράς πιστώσεων SEPA σε ευρώ. Η πρόταση αυτή, η οποία θα αποτελέσει την κοινή βάση για τις πανευρωπαϊκές λύσεις άμεσων πληρωμών, εγκρίθηκε από το ERPB τον Νοέμβριο του 2015 και συνιστά το υπόβαθρο του εγχειριδίου κανόνων που συντάσσεται ήδη από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληρωμών.

Όσον αφορά την εκκαθάριση και τον διακανονισμό άμεσων πληρωμών, η ΕΚΤ ξεκίνησε διάλογο με τους φορείς παροχής υποδομών της αγοράς πληρωμών μικρής αξίας, εξετάζοντας παράλληλα τον ρόλο που θα διαδραματίσει η ίδια στον διακανονισμό των πληρωμών αυτού του είδους ως φορέας διαχείρισης του TARGET2.

Σ’ αυτή την κατεύθυνση, η ΕΚΤ συμμετέχει στις εργασίες του ERPB για την κατάρτιση των συστάσεων που θα διευκολύνουν τη διενέργεια των πληρωμών “πρόσωπο με πρόσωπο” μέσω κινητών τηλεφώνων, καθώς και των πληρωμών μέσω κινητής τηλεφωνίας και των ανέπαφων πληρωμών προσέγγισης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, ζητήματα με τα οποία θα πρέπει να ασχοληθεί το Ευρωσύστημα είναι οι νέες λύσεις πληρωμών και οι νέοι φορείς παροχής υπηρεσιών πληρωμών που εμφανίζονται στο πλαίσιο της διαρκούς επέκτασης του ηλεκτρονικού εμπορίου.

Τον Φεβρουάριο του 2015 η ΕΚΤ δημοσίευσε δεύτερη έκθεση σχετικά με τα συστήματα εικονικών (virtual) νομισμάτων. Γενικά, τον κλάδο απασχολεί πλέον όχι τόσο η “αξία”, όσο ο ενσωματωμένος μηχανισμός μέσω του οποίου μεταβιβάζεται αυτή η αξία (blockchain, distributed ledger technology). Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρακολουθεί τις εξελίξεις της τεχνολογίας όσον αφορά τα συστήματα αυτού του είδους.

Διαχείριση κινδύνων κεντρικών αντισυμβαλλομένων

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008 ανέδειξε σημαντικές ανεπάρκειες όσον αφορά τη διαφάνεια και τη διαχείριση κινδύνων στις αγορές εξωχρηματιστηριακών (OTC) παραγώγων, συγκεκριμένα στις διμερείς συναλλαγές. Στο πλαίσιο αυτό, στη σύνοδο κορυφής στο Πίτσμπουργκ το 2009, οι ηγέτες της G20 συμφώνησαν ότι όλα τα τυποποιημένα εξωχρηματιστηριακά παράγωγα πρέπει να εκκαθαρίζονται σε κεντρικό επίπεδο.

Ως αποτέλεσμα της υποχρέωσης εκκαθάρισης σε κεντρικό επίπεδο, οι κεντρικοί αντισυμβαλλόμενοι διαχειρίζονται αυξανόμενο μερίδιο του χρηματοοικονομικού κινδύνου που απορρέει από τις συναλλαγές σε εξωχρηματιστηριακά παράγωγα, έτσι η ευρωστία τους γίνεται ολοένα σημαντικότερη από τη σκοπιά της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, τον Φεβρουάριο του 2015 οι υπουργοί οικονομικών και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών της Ομάδας G20 κάλεσαν το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, σε συνεργασία με την Επιτροπή για τις Πληρωμές και τις Υποδομές Αγοράς, τον Διεθνή Οργανισμό Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς και την Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία, να αναπτύξουν ένα σχέδιο συντονισμένης δράσης που θα προωθεί την ανθεκτικότητα, τον σχεδιασμό προγραμμάτων ανάκαμψης και τη δυνατότητα εξυγίανσης των κεντρικών αντισυμβαλλομένων. Το “2015 CCP Work Plan” περιλαμβάνει τέσσερα βασικά στοιχεία: (α) αξιολόγηση της επάρκειας των υφιστάμενων μέτρων για τη διασφάλιση της ανθεκτικότητας των κεντρικών αντισυμβαλλομένων (συμπεριλαμβάνεται η ικανότητα απορρόφηση ζημιών και η ρευστότητα, καθώς και ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων), (β) καταγραφή των υφιστάμενων πλαισίων εξυγίανσης των κεντρικών αντισυμβαλλομένων, συμπεριλαμβανομένων των εργαλείων επιμερισμού των ζημιών, και εξέταση της αναγκαιότητας ανάπτυξης πιο αναλυτικών προτύπων, (γ) ανασκόπηση των υφιστάμενων καθεστώτων και των πρακτικών σχεδιασμού της εξυγίανσης των κεντρικών αντισυμβαλλομένων, καθώς και εξέταση του κατά πόσον υπάρχει ανάγκη για αναλυτικότερα πρότυπα ή για εκ των προτέρων χρηματοδότηση με πρόσθετους πόρους και (δ) ανάλυση των αλληλεξαρτήσεων μεταξύ των κεντρικών αντισυμβαλλομένων, των άμεσων και των έμμεσων μελών τους και άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και των δυνητικών διαύλων μετάδοσης των κινδύνων μέσω αυτών των αλληλεξαρτήσεων. Η ΕΚΤ συμμετέχει άμεσα στις εν λόγω εργασίες μέσω των ειδικών διεθνών επιτροπών.

Στην κατεύθυνση της αυξημένης συνεργασίας, στις 29.3.2015 η ΕΚΤ και η Bank of England ανακοίνωσαν^[44] μέτρα με σκοπό την ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας σε σχέση με τις αγορές που εκκαθαρίζονται μέσω κεντρικού αντισυμβαλλομένου εντός της ΕΕ, με βάση μια κοινή και συντονισμένη προσέγγιση. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ και η Bank of England συμφώνησαν να ενισχύσουν τις διαδικασίες ανταλλαγής πληροφοριών και συνεργασίας, όσον αφορά τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο και με σημαντικό όγκο εργασιών σε ευρώ.

Η ΕΚΤ, καθώς και άλλες κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος, εξακολούθησαν να συμμετέχουν στο εν εξελίξει έργο των μικτών οργάνων που απαρτίζονται από τις αρχές εποπτείας των κεντρικών αντισυμβαλλομένων με έδρα στην ΕΕ και με μεγάλο όγκο εργασιών κεντρικής εκκαθάρισης σε ευρώ βάσει του Κανονισμού για τις υποδομές της ευρωπαϊκής αγοράς (EMIR). Μεταξύ άλλων, το 2015 εγκρίθηκε η προτεινόμενη επέκταση των υπηρεσιών που παρέχουν οι κεντρικοί αντισυμβαλλόμενοι.

Στις 2.9.2015 η ΕΚΤ δημοσίευσε την απάντησή της στη δημόσια διαβούλευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την επανεξέταση του EMIR. Η απάντηση περιλάμβανε μια σειρά προτάσεων για την ενίσχυση του συλλογικού πλαισίου εποπτείας για τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους και τη βελτίωση της ποιότητας της παροχής στοιχείων για τα παράγωγα προκειμένου να ενισχυθεί η διαφάνεια.

Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες προς άλλα ιδρύματα

Διαχείριση δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων

Η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων της ΕΕ στο πλαίσιο του μηχανισμού μεσοπρόθεσμης οικονομικής στήριξης (medium-term financial assistance facility – MTFA)^[45] και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης (European Financial Stabilisation Mechanism – EFSM)^[46]. Το 2015 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε πληρωμές τόκων σε σχέση με δάνεια που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο του MTFA. Στις 31.12.2015 το συνολικό υπόλοιπο αυτής της διευκόλυνσης ήταν 5,7 δισεκ. ευρώ. Το 2015 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε την εκταμίευση και επιτυχή αποπληρωμή ενός βραχυπρόθεσμου μεταβατικού δανείου το οποίο χορηγήθηκε στην Ελλάδα μέσω του EFSM μετά από σχετική απόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ. Επίσης, η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές χρεολυσίων και τόκων σε σχέση με τα δάνεια του EFSM. Στις 31.12.2015 το συνολικό υπόλοιπο αυτής της διευκόλυνσης ήταν 46,8 δισεκ. ευρώ.

Ομοίως, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση των πληρωμών που προκύπτουν σε σχέση με πράξεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility – EFSF)^[47] και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (European Stability Mechanism – ESM)^[48]. Το 2015 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές τόκων και προμηθειών σε σχέση με δάνεια στο πλαίσιο του EFSF. Το 2015 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε την εκταμίευση δύο δόσεων του δανείου που χορηγήθηκε στην Ελλάδα στο πλαίσιο του ESM μετά από απόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ. Επίσης, η ΕΚΤ διεκπεραίωσε πληρωμές που αφορούσαν εισφορές μελών του ESM και διάφορες πληρωμές τόκων και προμηθειών σε σχέση με τα δάνεια που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο αυτού του μηχανισμού.

Τέλος, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διεκπεραίωση όλων των πληρωμών σε σχέση με τη συμφωνία δανειακής διευκόλυνσης για την Ελλάδα.^[49] Στις 31.12.2015 το συνολικό υπόλοιπο αυτής της διευκόλυνσης ήταν 52,9 δισεκ. ευρώ.

Υπηρεσίες Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων από το Ευρωσύστημα

Το 2015 το Ευρωσύστημα συνέχισε να παρέχει ολοκληρωμένη δέσμη χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών σύμφωνα με το πλαίσιο των Υπηρεσιών Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων του Ευρωσυστήματος (Eurosystem Reserve Management Services – ERMS), το οποίο θεσπίστηκε το 2005 για τη διαχείριση των συναλλαγματικών διαθεσίμων σε ευρώ για λογαριασμό πελατών του. Οι επιμέρους ΕθνΚΤ του Ευρωσυστήματος (“φορείς παροχής υπηρεσιών του Ευρωσυστήματος”) παρέχουν πλήρη δέσμη υπηρεσιών, υπό εναρμονισμένους όρους και προϋποθέσεις και σύμφωνα με τα γενικά πρότυπα της αγοράς, σε κεντρικές τράπεζες, νομισματικές αρχές και δημόσιους φορείς χωρών εκτός της ζώνης του ευρώ, καθώς και σε διεθνείς οργανισμούς. Η ΕΚΤ έχει αναλάβει τον γενικό συντονισμό, μεριμνώντας για την ομαλή λειτουργία του πλαισίου και υποβάλλοντας αναφορές προς το Διοικητικό Συμβούλιο.

Ο αριθμός των πελατών που διατήρησαν συναλλακτικές σχέσεις με το Ευρωσύστημα στο πλαίσιο του ERMS ήταν 285 το 2015, έναντι 296 το 2014. Όσον αφορά τις ίδιες τις παρεχόμενες υπηρεσίες, στη διάρκεια του 2015 τα συνολικά υπόλοιπα σε ταμειακά διαθέσιμα και τίτλους που διαχειρίστηκε το ERMS αυξήθηκαν κατά 6% περίπου σε σύγκριση με το τέλος του 2014.

Τραπεζογραμμάτια και κέρματα

Η ΕΚΤ και οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ είναι υπεύθυνες για την έκδοση τραπεζογραμματίων ευρώ εντός της ζώνης του ευρώ και για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης στο νόμισμα.

Η κυκλοφορία τραπεζογραμματίων και κερμάτων

Το 2015 ο αριθμός και η αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκαν κατά περίπου 7,8% και 6,6% αντίστοιχα. Στο τέλος του έτους ήταν σε κυκλοφορία 18,9 δισεκ. τραπεζογραμμάτια ευρώ συνολικής αξίας 1.083 δισεκ. ευρώ (βλ. Διαγράμματα 27 και 28). Το τραπεζογραμμάτιο των 50 ευρώ κατέγραψε τον υψηλότερο ετήσιο ρυθμό αύξησης, ο οποίος διαμορφώθηκε στο 11,8% το 2015. Η ζήτηση για αυτή την ονομαστική αξία αυξήθηκε κατακόρυφα γύρω στα μέσα του έτους. Η πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι οι τουρίστες που επισκέπτονταν την Ελλάδα μετέφεραν μαζί τους περισσότερα μετρητά από ό,τι συνήθως, λόγω των περιορισμών στις αναλήψεις μετρητών που επιβλήθηκαν στη χώρα (οι οποίοι όμως ίσχυαν μόνο για τους κατοίκους Ελλάδος). Η παραγωγή τραπεζογραμματίων ευρώ κατανέμεται μεταξύ των ΕθνΚΤ, οι οποίες συνολικά ήταν υπεύθυνες για την παραγωγή 6,0 δισεκ. τραπεζογραμματίων το 2015.

Εκτιμάται ότι, σε όρους αξίας, περίπου το 1/4 των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία διακρατείται εκτός της ζώνης του ευρώ, ιδίως σε γειτονικές προς τη ζώνη του ευρώ χώρες. Τραπεζογραμμάτια ευρώ, κυρίως οι ονομαστικές αξίες των 500 και των 100 ευρώ, διακρατούνται εκτός της ζώνης του ευρώ ως μέσο αποθησαυρισμού, αλλά και για διακανονισμό συναλλαγών στις διεθνείς αγορές. Τα μετρητά έχουν το πλεονέκτημα του άμεσου διακανονισμού, χωρίς να χρειάζεται η αξιολόγηση της φερεγγυότητας του αντισυμβαλλομένου.

Το 2015 ο συνολικός αριθμός των κερμάτων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκε κατά 4,7% σε 116,1 δισεκ. τεμάχια στο τέλος του 2015. Στο τέλος του 2015 η αξία των κερμάτων σε κυκλοφορία διαμορφώθηκε σε 26,0 δισεκ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 4% σε σχέση με το τέλος του 2014.

Το 2015 οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ έλεγξαν τη γνησιότητα και την καταλληλότητα προς κυκλοφορία περίπου 32,9 δισεκ. τραπεζογραμματίων, αποσύροντας από την κυκλοφορία γύρω στα 5,2 δισεκ. εξ αυτών. Το Ευρωσύστημα συνέχισε επίσης τις προσπάθειές του να βοηθήσει τους κατασκευαστές εξοπλισμού επεξεργασίας τραπεζογραμματίων να διασφαλίζουν ότι τα μηχανήματά τους τηρούν τα πρότυπα της ΕΚΤ όσον αφορά τον έλεγχο της γνησιότητας και της καταλληλότητας των τραπεζογραμματίων ευρώ πριν από την επανεισαγωγή τους στην κυκλοφορία. Το 2015 τα πιστωτικά ιδρύματα και οι λοιποί φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά έλεγξαν 31 δισεκ. τραπεζογραμμάτια ευρώ ως προς τη γνησιότητα και την καταλληλότητά τους χρησιμοποιώντας τέτοια μηχανήματα.

Πλαστά τραπεζογραμμάτια ευρώ

Το 2015 το Ευρωσύστημα απέσυρε από την κυκλοφορία περίπου 899.000 πλαστά τραπεζογραμμάτια ευρώ. Σε σύγκριση με τον αριθμό των γνήσιων τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία, το ποσοστό των πλαστών παραμένει σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Η μακροχρόνια εξέλιξη της ποσότητας πλαστών τραπεζογραμματίων που αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 29. Δημοφιλέστερος στόχος των παραχαρακτών είναι τα τραπεζογραμμάτια των 20 και των 50 ευρώ της πρώτης σειράς τραπεζογραμματίων ευρώ, τα οποία το 2015 αντιπροσώπευαν το 50,5% και 34,2% αντίστοιχα του συνόλου των πλαστών. Η ελαφρά αύξηση του συνολικού αριθμού των πλαστών τραπεζογραμματίων το 2015 οφειλόταν κυρίως στο αυξημένο μερίδιο των πλαστών τραπεζογραμματίων ονομαστικής αξίας 50 ευρώ. Ανάλυση ανά ονομαστική αξία παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 30.

Η ΕΚΤ εξακολουθεί να συνιστά στο κοινό να επαγρυπνεί όσον αφορά την πιθανότητα απάτης, να μην ξεχνά τον τριπλό έλεγχο (οπτικό, με την αφή και με εξέταση υπό γωνία) και να μη βασίζεται ποτέ σε ένα και μόνο χαρακτηριστικό ασφαλείας. Επίσης, παρέχεται διαρκής εκπαίδευση στους φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά, εντός και εκτός Ευρώπης, ενώ διατίθεται επικαιροποιημένο ενημερωτικό υλικό που βοηθά το Ευρωσύστημα στην καταπολέμηση της παραχάραξης. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετεί και η συνεργασία της ΕΚΤ με την Ευρωπόλ, την Ιντερπόλ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η δεύτερη σειρά τραπεζογραμματίων ευρώ

Στις 25.11.2015 τέθηκε σε κυκλοφορία το νέο τραπεζογραμμάτιο των 20 ευρώ, το τρίτο της σειράς “Ευρώπη”. Όπως και τα νέα τραπεζογραμμάτια των 5 και των 10 ευρώ, τα οποία τέθηκαν σε κυκλοφορία τον Μάιο του 2013 και τον Σεπτέμβριο του 2014, το νέο τραπεζογραμμάτιο των 20 ευρώ ενσωματώνει ενισχυμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας, όπως υδατογράφημα-προσωπογραφία και έναν βαθυπράσινο αριθμό, ο οποίος δημιουργεί μια αίσθηση κίνησης του φωτός από πάνω προς τα κάτω και αντίστροφα όταν παρατηρείται υπό γωνία και ο οποίος αλλάζει χρώμα. Το νέο τραπεζογραμμάτιο των 20 ευρώ ενσωματώνει επίσης ένα νέο και καινοτόμο χαρακτηριστικό ασφαλείας: το παράθυρο με την προσωπογραφία στο ολόγραμμα, το οποίο απεικονίζει τη μυθολογική μορφή της Ευρώπης όταν το τραπεζογραμμάτιο κρατείται απέναντι στο φως. Την περίοδο πριν από την κυκλοφορία του νέου τραπεζογραμματίου των 20 ευρώ, η ΕΚΤ και οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ διεξήγαγαν εκστρατεία για την ενημέρωση του κοινού και των φορέων που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά σχετικά με το νέο τραπεζογραμμάτιο και τα χαρακτηριστικά του. Έλαβαν επίσης μια σειρά μέτρων για να βοηθήσουν τους κατασκευαστές μηχανημάτων επεξεργασίας τραπεζογραμματίων να προετοιμαστούν για την εισαγωγή του νέου τραπεζογραμματίου.

Οι άλλες ονομαστικές αξίες της σειράς “Ευρώπη” θα τεθούν σταδιακά σε κυκλοφορία κατά τα προσεχή έτη.

Στατιστική

Η ΕΚΤ, επικουρούμενη από τις ΕθνΚΤ, αναπτύσσει, συλλέγει, καταρτίζει και κοινοποιεί ευρύ φάσμα στατιστικών στοιχείων, τα οποία βοηθούν σημαντικά στη χάραξη της νομισματικής πολιτικής της ζώνης του ευρώ, στην άσκηση των εποπτικών αρμοδιοτήτων της ΕΚΤ και στην εκπλήρωση διαφόρων άλλων καθηκόντων του ΕΣΚΤ, καθώς και των καθηκόντων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ). Τα στατιστικά στοιχεία χρησιμοποιούνται επίσης από τις δημόσιες αρχές, τους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές, τα μέσα ενημέρωσης και το ευρύ κοινό.

Το 2015 το ΕΣΚΤ συνέχισε την απρόσκοπτη και έγκαιρη παροχή των τακτικά δημοσιευόμενων στατιστικών στοιχείων για τη ζώνη του ευρώ. Επιπλέον, κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για να ολοκληρώσει την εφαρμογή των νέων διεθνών στατιστικών προτύπων σε όλες τις στατιστικές της ΕΚΤ και να ικανοποιήσει νέα αιτήματα για την παροχή πολύ έγκαιρων, υψηλής ποιότητας και πιο αναλυτικών στατιστικών σε επίπεδο χώρας, τομέα και μέσου.^[50]

Νέες και επαυξημένες στατιστικές σειρές της ζώνης του ευρώ

Από την 1.1.2015 η ΕΚΤ δημοσιεύει το ημερήσιο άμεσο (spot) επιτόκιο τριών μηνών που εξάγεται από μια καμπύλη αποδόσεων εκτιμώμενη από τα ομόλογα κεντρικής κυβέρνησης της ζώνης του ευρώ με αξιολόγηση ΑΑ και άνω. Αφότου άρχισε να δημοσιεύεται, το επιτόκιο αυτό χρησιμοποιείται από το ΔΝΤ ως η συνιστώσα του ευρώ στο επιτόκιο των ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων, αντικαθιστώντας το επιτόκιο ΕUREPO τριών μηνών.

Από τον Ιανουάριο του 2015 τα δημοσιευόμενα στατιστικά στοιχεία για τις εκδόσεις τίτλων περιλαμβάνουν λεπτομερέστερη ανάλυση κατά τομέα εκδότη και κατηγορία χρηματοπιστωτικού μέσου, σύμφωνα με την πρόσφατα υιοθετηθείσα εκδοχή του Ευρωπαϊκού Συστήματος Λογαριασμών (ESA 2010).

Τον Απρίλιο του 2015 πραγματοποιήθηκαν σημαντικές βελτιώσεις στα στοιχεία στατιστικής του ισοζυγίου πληρωμών και της διεθνούς επενδυτικής θέσης με τη δημοσίευση σειρών που ανατρέχουν στο 2008. Τα στοιχεία αυτά συμβαδίζουν με τη μεθοδολογία της 6ης έκδοσης του Εγχειριδίου Ισοζυγίου Πληρωμών του ΔΝΤ και περιλαμβάνουν λεπτομερή ανάλυση κατά γεωγραφική περιοχή των αντισυμβαλλομένων.

Επίσης, από τον Ιούλιο του 2015, τα δημοσιευόμενα στατιστικά στοιχεία για τις νομισματικές εξελίξεις, τα τραπεζικά επιτόκια λιανικής, τα αμοιβαία κεφάλαια επενδυτικού χαρακτήρα και τις χρηματοδοτικές εταιρίες ειδικού σκοπού περιλαμβάνουν νέα αναλυτικά στοιχεία π.χ. κατά τομέα εκδότη και κατηγορία χρηματοπιστωτικού μέσου, σύμφωνα με το ESA 2010. Τα στατιστικά στοιχεία για τα αμοιβαία κεφάλαια επενδυτικού χαρακτήρα περιέχουν πρόσθετα δεδομένα σχετικά με τις νέες κατηγορίες αμοιβαίων κεφαλαίων επενδυτικού χαρακτήρα, όπως τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια (private equity funds) και τα αμοιβαία κεφάλαια που είναι εισηγμένα σε χρηματιστήρια και εδρεύουν στη ζώνη του ευρώ. Τα στατιστικά στοιχεία για τα τραπεζικά επιτόκια περιλαμβάνουν πρόσθετους δείκτες για τα υπόλοιπα των δανείων με ανάλυση κατά εναπομένουσα διάρκεια και επόμενη περίοδο επανακαθορισμού επιτοκίου. Επιπλέον, τα επιτόκια που αφορούν επαναδιαπραγμάτευση παλαιότερων δανείων αναφέρονται ως χωριστή υποκατηγορία των νέων δανείων.

Τον Αύγουστο του 2015 τα ενοποιημένα τραπεζικά στοιχεία (η σειρά δεδομένων του ΕΣΚΤ για το τραπεζικό σύστημα της ΕΕ σε ενοποιημένη βάση) βελτιώθηκαν σημαντικά και η συχνότητά τους αυξήθηκε από εξαμηνιαία σε τριμηνιαία. Στη βελτίωση αυτή συνέβαλε η θέση σε ισχύ των Εκτελεστικών Τεχνικών Προτύπων για την Υποβολή Εποπτικών Αναφορών, τα οποία εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών και τα οποία αύξησαν σε μεγάλο βαθμό την ποσότητα συγκρίσιμων πληροφοριών σε ολόκληρη την ΕΕ. Συγκεκριμένα, οι δείκτες ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού έχουν εν πολλοίς αντικατασταθεί από νέα στοιχεία για τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα, όπως και από βασικά στοιχεία για τις ρυθμίσεις οφειλών. Επίσης παρέχονται νέοι δείκτες ρευστότητας, χρηματοδότησης και επιβαρυμένων περιουσιακών στοιχείων.

Τον Σεπτέμβριο του 2015 η ΕΚΤ δημοσίευσε νέα στατιστικά στοιχεία για τα δάνεια διορθωμένα ως προς τις πωλήσεις και τις τιτλοποιήσεις δανείων, παρέχοντας πληρέστερη πληροφόρηση σχετικά με τα δάνεια που έχουν χορηγηθεί από τράπεζες της ζώνης του ευρώ, αλλά δεν καταγράφονται πλέον στους ισολογισμούς τους.

Τον Οκτώβριο του 2015 η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει μηνιαία στοιχεία για τα υπόλοιπα μέσω του TARGET2, για την ανάλυση κατά νόμισμα δεδομένων που αφορούν εισηγμένες μετοχές που έχουν εκδώσει κάτοικοι της ζώνη του ευρώ, και επαυξημένες ετήσιες στατιστικές σχετικά με τις πληρωμές, λαμβάνοντας υπόψη την εφαρμογή του Ενιαίου Χώρου Πληρωμών σε Ευρώ και άλλες εξελίξεις στην ευρωπαϊκή αγορά πληρωμών.

Τον Νοέμβριο του 2015 η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει μια νέα τριμηνιαία στατιστική έκθεση σχετικά με τον τομέα των νοικοκυριών που καλύπτει τις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές δραστηριότητές τους και παρουσιάζει βασικούς δείκτες για τη ζώνη του ευρώ και σύγκριση μεταξύ των 19 χωρών της ζώνης του ευρώ.

Τον Δεκέμβριο του 2015 η ΕΚΤ δημοσίευσε την Έρευνα Εθνικών Πρακτικών, η οποία κατέγραψε λεπτομερώς τις μεθοδολογίες που εφαρμόζονται στις χώρες της ζώνης του ευρώ για τη συλλογή στοιχείων στατιστικής ισολογισμού των ΝΧΙ.

Άλλες στατιστικές εξελίξεις

Τον Μάρτιο του 2015 η ΕΚΤ δημοσίευσε Κανονισμό^[51] για την υποβολή εποπτικών αναφορών σχετικά με χρηματοοικονομική πληροφόρηση (FINREP), ο οποίος σταδιακά, από το τέλος του 2015 και εξής, επεκτείνει τις υποχρεώσεις παροχής πληροφοριών σε όλες τις εποπτευόμενες οντότητες οι οποίες δεν υποβάλλουν ακόμη τέτοιες εποπτικές αναφορές.

Ενώ τα ιδρύματα που εφαρμόζουν τα Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης (ΙFRS) σε ενοποιημένη βάση είναι ήδη υποχρεωμένα να υποβάλλουν εκθέσεις FINREP, o Κανονισμός επεκτείνει την υποχρεωτική υποβολή αναφορών: α) στους σημαντικούς εποπτευόμενους ομίλους που εφαρμόζουν εθνικούς λογιστικούς κανόνες, β) στις σημαντικές εποπτευόμενες οντότητες που υποβάλλουν αναφορές σε ατομική βάση τόσο στο πλαίσιο των Διεθνών Προτύπων Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης (IFRS) όσο και βάσει των εθνικών λογιστικών κανόνων και γ) στους λιγότερο σημαντικούς ομίλους που εφαρμόζουν εθνικούς λογιστικούς κανόνες και στις λιγότερο σημαντικές εποπτευόμενες οντότητες.

Το ΕΣΚΤ συνέχισε τις εργασίες του προκειμένου να ενισχύσει σταδιακά τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των στατιστικών με νέες ή σημαντικά βελτιωμένες βάσεις μικροδεδομένων. Το 2015 καταβλήθηκαν σημαντικές προσπάθειες για την ανάπτυξη του νέου πλαισίου συλλογής αναλυτικών πιστωτικών στοιχείων, με ένα σχέδιο κανονισμού που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2015, δεδομένου του μεγάλου ενδιαφέροντος του κοινού για το έργο, καθώς επίσης και για την επέκταση της συλλογής δεδομένων με στοιχεία για την έκδοση και διακράτηση μεμονωμένων τίτλων. Συγκεκριμένα, ο Κανονισμός και η Κατευθυντήρια Γραμμή για την υποβολή στατιστικών στοιχείων για τη διακράτηση τίτλων επικαιροποιήθηκαν προκειμένου να βελτιωθεί η συλλογή στοιχείων για τους τίτλους που διακρατούνται από ασφαλιστικές εταιρίες. Επίσης, συνεχίζονται οι εργασίες για την εφαρμογή νέων στατιστικών στην αγορά χρήματος του ευρώ, όπου η καθημερινή συλλογή πληροφοριών για τις επιμέρους συναλλαγές σε όλα τα κύρια τμήματα της αγοράς (δηλ. για συναλλαγές με και χωρίς εξασφαλίσεις αντίστοιχα, πράξεις ανταλλαγής νομισμάτων και συμφωνίες ανταλλαγής επί του δείκτη μίας ημέρας (ΟΙS)) θα ξεκινήσει τον Απρίλιο του 2016.

Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΚΤ – ως μέλος της Διοργανικής Ομάδας Οικονομικών και Χρηματοπιστωτικών Στατιστικών Στοιχείων – παρέμεινε ιδιαίτερα προσηλωμένη στους στόχους της Πρωτοβουλίας για τον εντοπισμό και την κάλυψη στατιστικών κενών (Data Gaps Initiative). Η πρωτοβουλία ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2009 από τους υπουργούς οικονομικών και τους διοικητές των κεντρικών τραπεζών των χωρών της G20 με σκοπό να καλυφθούν τα στατιστικά κενά που εντοπίστηκαν μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Μετά την ανάπτυξη και εφαρμογή των 20 αρχικών συστάσεων της πρώτης φάσης, η ΕΚΤ υποστηρίζει ένθερμα τη δεύτερη φάση αυτής της πρωτοβουλίας, η οποία θεσπίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2015.

Οικονομική έρευνα

H παραγωγή υψηλής ποιότητας επιστημονικού ερευνητικού έργου παίζει σημαντικό ρόλο γιατί βοηθά την ΕΚΤ να εκπληρώνει τους βασικούς στόχους της και να αντεπεξέρχεται στις εκάστοτε προτεραιότητές της. Κατά τη διάρκεια του 2015 οι δραστηριότητες οικονομικής έρευνας ενισχύθηκαν εν όψει των πολλών σημαντικών νέων προκλήσεων που αντιμετώπισαν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής. Μάλιστα, το έργο αυτό αναδιοργανώθηκε σε μικρότερο αριθμό (επτά) ειδικών ερευνητικών ομάδων. Επιπλέον, τρία σημαντικά ερευνητικά δίκτυα συνέβαλαν στην ενίσχυση της συνεχιζόμενης συνεργασίας σε σημαντικά ερευνητικά θέματα σε όλο το εύρος του ΕΣΚΤ.^[52]

Ερευνητικές προτεραιότητες και ερευνητικές ομάδες της ΕΚΤ

Κατά τη διάρκεια του 2015 η οικονομική έρευνα στην ΕΚΤ διεξήχθη στο πλαίσιο ερευνητικών ομάδων επτά τραπεζών οι οποίες από κοινού επικεντρώθηκαν σε τέσσερις βασικές προτεραιότητες: (α) ενσωμάτωση των επιδράσεων των μεταβολών της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής διάρθρωσης στην ανάλυση και την πρόβλεψη του οικονομικού κύκλου, (β) αξιολόγηση της μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων του μεταβαλλόμενου λειτουργικού πλαισίου και της εφαρμογής του, (γ) έναρξη ερευνητικού έργου στον τομέα της μικροπροληπτικής και τραπεζικής εποπτείας και ανάπτυξη περαιτέρω μακροπροληπτικής ανάλυσης και (δ) κατανόηση της αλληλεπίδρασης της ενιαίας νομισματικής πολιτικής με τις δημοσιονομικές, διαρθρωτικές πολιτικές και τις πολιτικές προληπτικής εποπτείας εν μέσω ενός μεταβαλλόμενου θεσμικού πλαισίου στην ΕΕ.

Όσον αφορά τις προτεραιότητες (α) και (β), βασικό σημείο στο οποίο εστιάστηκαν οι ερευνητικές προσπάθειες ήταν η καλύτερη κατανόηση των αιτίων του χαμηλού πληθωρισμού και των επίμονων σφαλμάτων πρόβλεψης του πληθωρισμού. Τα αποτελέσματα ανέδειξαν τη σημασία τόσο εξωτερικών όσο και εγχώριων παραγόντων. Μεταξύ των εξωτερικών παραγόντων, η δυσκολία πρόβλεψης των τιμών του πετρελαίου προσδιορίστηκε ως μια βασική αιτία των πρόσφατων σφαλμάτων πρόβλεψης του πληθωρισμού. Έτσι, αναπτύχθηκαν νέα υποδείγματα που θα βοηθήσουν στην καλύτερη πρόβλεψη των εξελίξεων στην αγορά πετρελαίου και επίσης στη σύνθεση των αποτελεσμάτων διαφορετικών υποδειγμάτων. Όσον αφορά τους εγχώριους παράγοντες, η έρευνα ανέδειξε την πιθανή υποεκτίμηση της έκτασης του παραγωγικού κενού και την αυξανόμενη σύνδεση μεταξύ της πραγματικής οικονομικής δραστηριότητας και του πληθωρισμού ως πιθανή αιτία της υπερεκτίμησης του πληθωρισμού. Επιπροσθέτως, η έρευνα συνέβαλε στον εντοπισμό νέων κινδύνων που συνδέονται με το ενδεχόμενο αποσταθεροποίησης των προσδοκιών για τον πληθωρισμό και έδειξε πώς, όταν τα ονομαστικά επιτόκια φθάνουν στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο (zero lower bound), ο χαμηλός πληθωρισμός είναι δυνατόν να τείνει να γίνεται αυτοτροφοδοτούμενος. Εντούτοις, η έρευνα έδειξε επίσης πώς η παροχή ενδείξεων για τη μελλοντική κατεύθυνση της ενιαίας νομισματικής πολιτικής και τα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο σε αυτό το περιβάλλον, μετριάζοντας τους κινδύνους αποσταθεροποίησης και ενισχύοντας τη συνολική ζήτηση.

Τόσο η μικροπροληπτική όσο και η μακροπροληπτική πολιτική βρέθηκαν ολοένα περισσότερο στο επίκεντρο της έρευνας της ΕΚΤ κατά τη διάρκεια του 2015. Μετά την εγκαθίδρυση του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού, η έρευνα επικεντρώθηκε στις επιδράσεις του κανονιστικού πλαισίου και άλλων κυβερνητικών πολιτικών στη συμπεριφορά και στους ισολογισμούς των τραπεζών. Υψηλή προτεραιότητα δόθηκε επίσης στην ανάπτυξη οικονομετρικών υποδειγμάτων για την ανάλυση μακροπροληπτικών πολιτικών και της αλληλεπίδρασής τους με άλλες πολιτικές, συμπεριλαμβανομένης της νομισματικής πολιτικής. Η ανάλυση των υφιστάμενων διαφορών και ανισορροπιών μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ παρέμεινε σημαντικό θέμα της έρευνας σε σχέση με την προτεραιότητα (δ) παραπάνω. Σημαντικό αποτέλεσμα του έργου αυτού ήταν ο προσδιορισμός διαρθρωτικών παραγόντων οι οποίοι ενδεχομένως εξηγούν αποκλίσεις, όπως δυσλειτουργίες στο θεσμικό πλαίσιο, στην αγορά εργασίας και στην αγορά προϊόντων, που μπορούν να περιορίσουν την ανάπτυξη. Στο τομέα των χρηματοπιστωτικών αγορών, σημαντικές νέες ερευνητικές προσπάθειες εστίασαν στην ανάπτυξη δεικτών για την αξιολόγηση της χρηματοπιστωτικής ολοκλήρωσης και των ευπαθειών του τραπεζικού τομέα.

Τα ερευνητικά δίκτυα του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ

Τα ερευνητικά δίκτυα του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ συνέχισαν να παράγουν σημαντικό έργο και το 2015.Σε αυτό περιλαμβανόταν το έργο του Δικτύου για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών (Household Finance and Consumption Network), του Δικτύου Έρευνας της Δυναμικής των Μισθών (Wage Dynamics Network) και του Δικτύου Έρευνας της Ανταγωνιστικότητας (Competitiveness Research Network).

Το έργο του Δικτύου για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών επικεντρώθηκε στην ανάλυση των στοιχείων της έρευνας του Ευρωσυστήματος για την οικονομική κατάσταση και την κατανάλωση των νοικοκυριών (Household Finance and Consumption Survey – HFCS). Η έρευνα αυτή έχει ως απώτερο στόχο την κατανόηση του πώς η μικροοικονομική ετερογένεια επηρεάζει τα μακροοικονομικά αποτελέσματα. Κατά τη διάρκεια του έτους η έρευνα συνεχίστηκε για διάφορες πτυχές της συμπεριφοράς των καταναλωτών και της οικονομικής κατάστασης των νοικοκυριών. Μεταξύ άλλων αναλύθηκαν οι επιδράσεις των μεταβολών του πλούτου των νοικοκυριών στην κατανάλωση και στην κατανομή του πλούτου μεταξύ νοικοκυριών και μεταξύ χωρών. Τα στοιχεία της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν για να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις του πληθωρισμού και του αποπληθωρισμού στον πλούτο των νοικοκυριών. Ένα σημαντικό εύρημα ήταν ότι τα νέα σε ηλικία, μεσαίας τάξης νοικοκυριά, τα οποία τείνουν να δανείζονται για να αγοράζουν κατοικίες, είναι αυτά που υφίστανται τις μεγαλύτερες απώλειες στα επεισόδια αποπληθωρισμού, ενώ τα νοικοκυριά με συσσωρευμένο πλούτο – τα πλουσιότερα και γηραιότερα νοικοκυριά – είναι εκείνα που πλήττονται περισσότερο σε περιόδους πληθωρισμού. Επιπλέον, τα στοιχεία της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να εκτιμηθεί πώς η μείωση των επιτοκίων μεταφράστηκε σε μείωση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους για τα επιμέρους νοικοκυριά και τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι λόγοι εξυπηρέτησης χρέους μειώθηκαν ιδιαίτερα έντονα για τα νοικοκυριά με τα πιο χαμηλά εισοδήματα (βλ. Σχήμα 2).

Το Δίκτυο Έρευνας της Δυναμικής των Μισθών ξεκίνησε το τρίτο κύμα της δειγματοληπτικής του έρευνας με την ενεργό συμμετοχή 25 ΕθνΚΤ. Συγκεντρώθηκαν εθνικά στοιχεία το 2014 και στις αρχές του 2015 και καταρτίστηκε σειρά δεδομένων με εναρμόνιση μεταξύ των χωρών. Η έρευνα έχει στόχο να διερευνήσει πώς προσαρμόστηκαν οι επιχειρήσεις στις διάφορες διαταραχές και στις θεσμικές αλλαγές που έλαβαν χώρα από την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Διάφορα συνεχιζόμενα ερευνητικά προγράμματα χρησιμοποιούν αυτά τα προσφάτως συλλεγέντα στοιχεία σε επίπεδο επιχείρησης για να διενεργήσουν ανάλυση, βάσει μικροοικονομικών δεδομένων, των προσαρμογών στις αγορές εργασίας στις χώρες της ΕΕ την περίοδο 2010-13. Ειδικότερα αναλύθηκαν α) ο χρόνος εμφάνισης και η εμμονή των διαταραχών και β) η απόκριση της απασχόλησης και των μισθών στις διαταραχές και η σχέση τους με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Κατά τη διάρκεια του 2015 το Δίκτυο Έρευνας της Ανταγωνιστικότητας, στηριζόμενο σε μια νέα σειρά στοιχείων σε επίπεδο επιχειρήσεων στην ΕΕ, ερεύνησε διεξοδικά τους προσδιοριστικούς παράγοντες του διεθνούς εμπορίου και της ανταγωνιστικότητας, τη μετάδοση των διαταραχών διεθνώς και την κατανομή των πόρων εντός της ΕΕ. Βασικό εύρημα του δικτύου ήταν ότι η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από άλλους παράγοντες εκτός των τιμών, οι οποίοι σχετίζονται με την καινοτομία, την τεχνολογία και τις οργανωτικές δυνατότητες και όχι μόνο με τις τιμές, το κόστος και τους μισθούς. Επιπλέον, το δίκτυο διαπίστωσε ότι η διασπορά της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων αποτελεί κρίσιμο προσδιοριστικό παράγοντα των συνολικών εξαγωγικών επιδόσεων, δεδομένης π.χ. της μεγάλης ανομοιογένειας των αντιδράσεων των εξαγωγέων στις διάφορες διαταραχές. Κατά τη διάρκεια του έτους η σειρά δεδομένων επεκτάθηκε περαιτέρω, επιτρέποντας μια πιο επικαιροποιημένη αξιολόγηση των μετατοπίσεων στις κατανομές της παραγωγικότητας διαχρονικά (π.χ. πριν και μετά την κρίση) και τη διάκριση μεταξύ διαφορετικών χαρακτηριστικών των επιχειρήσεων, όπως μέγεθος και χώρα εγκατάστασης.

Συνέδρια και δημοσιεύσεις

Η οργάνωση ερευνητικών συνεδρίων και εργαστηρίων προάγει την κριτική ανταλλαγή απόψεων και τη συζήτηση σχετικά με τα αποτελέσματα των ερευνών. Η ΕΚΤ διοργάνωσε σειρά από τέτοιες εκδηλώσεις το 2015. Σημαντικό μεταξύ αυτών ήταν το Φόρουμ Κεντρικών Τραπεζών που διοργάνωσε η ΕΚΤ στη Σίντρα της Πορτογαλίας με θέμα “Πληθωρισμός και ανεργία στην Ευρώπη”. Άλλο ένα σημαντικό ερευνητικό εργαστήριο που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2015 επικεντρώθηκε στις “Προκλήσεις για τη νομισματική πολιτική σε περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού”.

Πολλές από τις ερευνητικές δραστηριότητες της ΕΚΤ επίσης κατέληξαν σε δημοσιευμένες μελέτες. Η σειρά “Working Papers” της ΕΚΤ βοηθά στην έγκαιρη γνωστοποίηση των πορισμάτων της έρευνας και συνολικά 117 μελέτες δημοσιεύθηκαν σε αυτή τη σειρά το 2015. Επιπλέον, 67 μελέτες που εκπονήθηκαν ή συνεκπονήθηκαν από στελέχη της ΕΚΤ δημοσιεύθηκαν σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά κατά τη διάρκεια του 2015. Πρόκειται για αξιοσημείωτη αύξηση σε σχέση με το 2014, ενώ αυξήθηκε και το ποσοστό δημοσιεύσεων σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά στον χώρο της οικονομικής και της χρηματοοικονομικής.

Νομικές δραστηριότητες και καθήκοντα

Το 2015 η ΕΚΤ έλαβε μέρος σε αρκετές δικαστικές διαδικασίες σε επίπεδο ΕΕ. Εξέδωσε επίσης πολλές γνώμες δεδομένου ότι βάσει της Συνθήκης πρέπει να ζητείται η γνώμη της για κάθε προτεινόμενη νομοθετική πράξη της ΕΕ ή σχέδιο νομοθετήματος εθνικού δικαίου που εμπίπτει στους τομείς αρμοδιότητάς της, καθώς και σε σχέση με τη συμμόρφωση προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης.

Συμμετοχή της ΕΚΤ σε δικαστικές διαδικασίες σε επίπεδο ΕΕ

Σε σχέση με τις Οριστικές Νομισματικές Συναλλαγές (Outright Monetary Transactions – OMT), μετά την πρώτη αίτηση για την έκδοση προδικαστικής απόφασης από το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμφώνησε επί της ουσίας με τη γνώμη του Γενικού Εισαγγελέα της 14ης Ιανουαρίου 2015 και στην απόφασή του C-62/14 της 16ης Ιουνίου 2015 επιβεβαίωσε τη συμβατότητα των Οριστικών Νομισματικών Συναλλαγών με τις Συνθήκες. Η απόφαση αυτή αναγνωρίζει ότι η ΕΚΤ διαθέτει ευρεία διακριτική ευχέρεια όσον αφορά τη χάραξη και την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής. Οι OMT, που αποσκοπούν στη διατήρηση του ενιαίου χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής εντός της ζώνης του ευρώ και στη διασφάλιση του κατάλληλου μηχανισμού μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής, εμπίπτουν στο πεδίο του καταστατικού σκοπού της ΕΚΤ, που είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών. Συγκεκριμένα, οι OMT δεν προσβάλλουν την αρμοδιότητα των κρατών-μελών να ασκούν οικονομική πολιτική. Σύμφωνα με το δικαστήριο, το εν λόγω συμπέρασμα δεν μεταβλήθηκε από το γεγονός ότι η εφαρμογή των OMT εξαρτάται από την πλήρη συμμόρφωση των αντίστοιχων κρατών-μελών που βρίσκονται σε πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής της Ευρωπαϊκής Διευκόλυνσης Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας ή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, καθώς έτσι αποφεύγεται ο κίνδυνος να απειλήσουν τα μέτρα νομισματικής πολιτικής την αποτελεσματικότητα της οικονομικής πολιτικής που ασκείται από τα εν λόγω κράτη-μέλη. Περαιτέρω οι OMT συμμορφώνονται προς την αρχή της αναλογικότητας. Επιπλέον, σχετικά με την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης, το Δικαστήριο έκρινε ότι η απόκτηση κρατικών ομολόγων μέσω της δευτερογενούς αγοράς δεν θα πρέπει να εξομοιωθεί ως προς τις νομικές της συνέπειες με την απόκτηση τέτοιων ομολόγων απευθείας από την πρωτογενή αγορά και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την καταστρατήγηση του άρθρου 123 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επομένως, ένα πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων πρέπει να ενσωματώνει επαρκείς ασφαλιστικές δικλίδες. Το Δικαστήριο έκρινε οι ΟΜΤ διαθέτουν τέτοιες ασφαλιστικές δικλίδες, ιδίως λόγω του ότι δεν παρέχεται καμία εγγύηση ότι τα ομόλογα που εκδίδονται θα αγοραστούν κατόπιν από το ΕΣΚΤ. Επισήμανε ότι οι ΟΜΤ δεν μειώνουν το κίνητρο των εμπλεκόμενων κρατών-μελών να ακολουθούν υγιή δημοσιονομική πολιτική. Βάσει της προδικαστικής απόφασης, το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας θα εκδώσει την οριστική του απόφαση σχετικά με τη συμβατότητα των Οριστικών Νομισματικών Συναλλαγών προς το γερμανικό σύνταγμα.

Τον Οκτώβριο του 2015 το Γενικό Δικαστήριο της ΕΕ αποφάνθηκε υπέρ της ΕΚΤ αναφορικά και με τις τέσσερις εκκρεμείς διαφορές της με κατόχους ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου. Οι προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν ότι υπέστησαν οικονομική ζημία και στερήθηκαν τα θεμελιώδη δικαιώματά τους στην περιουσία και την οικονομική ελευθερία μετά τη μερική αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους της Ελλάδος το 2012. Στην υπόθεση T-79/13, όσον αφορά τις αιτούμενες αποζημιώσεις το Δικαστήριο έκρινε ότι η ΕΚΤ δεν είχε διαπράξει παρανομία που θα γεννούσε ευθύνη της βάσει της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διευκρίνισε επίσης ότι, αν και η ΕΚΤ εμπλεκόταν στην παρακολούθηση των οικονομικών εξελίξεων στην Ελλάδα, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί υπόλογη για τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην αναδιάρθρωση του χρέους, καθώς την ευθύνη τέτοιων αποφάσεων φέρει πρωτίστως, αν όχι αποκλειστικά, η ελληνική κυβέρνηση. Ο εν γένει ρόλος της ΕΚΤ στο πλαίσιο αυτής της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα επιβεβαιώθηκε ως απλώς συμβουλευτικός και εντός των ορίων της εντολής της βάσει της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Συνθήκης για την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας. Συνάδοντας με την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην υπόθεση των Οριστικών Νομισματικών Συναλλαγών (βλ. παραπάνω), το Δικαστήριο τόνισε ότι η ΕΚΤ απολαύει ευρείας διακριτικής ευχέρειας όσον αφορά τη χάραξη και την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής και πρόσθεσε πως μπορεί να φέρει ευθύνη, στο πεδίο αυτό, μόνον αν έχει προδήλως και σοβαρά αγνοήσει τα όρια άσκησης των εξουσιών της. Οι υπόλοιπες τρεις υποθέσεις, T-350/14, T-38/14 και T-413/14, απορρίφθηκαν ως απαράδεκτες.

Στις 4.3.2015 το Δικαστήριο εξέδωσε την απόφασή του T-496/11 σχετικά με τη νομική ισχύ της πολιτικής που αφορά τον τόπο εγκατάστασης για τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους εκκαθάρισης (central clearing counterparties – CCP) ως μέρους του πλαισίου του Ευρωσυστήματος για την πολιτική επίβλεψης. Το 2011 το Ηνωμένο Βασίλειο είχε καταθέσει αίτηση ακύρωσης του πλαισίου για την πολιτική επίβλεψης, κατά την έκταση που αυτό καθόριζε πολιτική ως προς τον τόπο εγκατάστασης για ορισμένους CCP που είναι εγκατεστημένοι σε κράτη-μέλη εκτός της ζώνης του ευρώ. Το Δικαστήριο έκρινε ότι το πλαίσιο για την πολιτική επίβλεψης περιλαμβάνει απαιτήσεις κανονιστικού χαρακτήρα και ότι η αρμοδιότητα της ΕΚΤ στον τομέα της επίβλεψης δεν εκτείνεται στον καθορισμό τέτοιων απαιτήσεων αναφορικά με τους CCP. Το Δικαστήριο κατά συνέπεια ακύρωσε το πλαίσιο για την πολιτική επίβλεψης κατά την έκταση που καθορίζει απαιτήσεις όσον αφορά τον τόπο εγκατάστασης για ορισμένους CCP. Στις 10.9.2015 το Διοικητικό Συμβούλιο υιοθέτησε αναθεωρημένο ενδιάμεσο πλαίσιο για την πολιτική επίβλεψης, το οποίο δεν περιλάμβανε πλέον απαιτήσεις αναφορικά με τον τόπο εγκατάστασης για τους CCP και δημοσιεύθηκε στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ.

Γνώμες της ΕΚΤ και περιπτώσεις μη συμμόρφωσης

Σύμφωνα με τα άρθρα 127(4) και 282(5) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ για κάθε προτεινόμενη κοινοτική ή εθνική νομοθετική ρύθμιση που εμπίπτει στο πεδίο αρμοδιοτήτων της.^[53] Όλες οι γνώμες της ΕΚΤ δημοσιεύονται στον δικτυακό της τόπο. Οι γνώμες της ΕΚΤ επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών διατάξεων δημοσιεύονται επίσης στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το 2015 η ΕΚΤ εξέδωσε 3 γνώμες επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών ρυθμίσεων και 55 γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων της.

Σε επίπεδο ΕΕ, η ΕΚΤ εξέδωσε τις γνώμες CON/2015/10 και CON/2015/18 σχετικά με τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή και τη γνώμη CON/2015/4 σχετικά με την επανεξέταση της αποστολής και της οργάνωσης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου.

Σε πολλές περιπτώσεις ζητήθηκε η γνώμη της ΕΚΤ από εθνικές αρχές αναφορικά με την ανάθεση νέων καθηκόντων στις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ), συμπεριλαμβανομένου του ρόλου τους ως εθνικών αρχών εξυγίανσης^[54], σε σχέση με τη λειτουργία των εθνικών μηχανισμών εξυγίανσης^[55],συστήματα εγγύησης καταθέσεων^[56], μητρώα τραπεζικών λογαριασμών^[57], ένα κεντρικό μητρώο πιστώσεων, έναν φορέα μεσολάβησης σε διαφορές τραπεζών-πιστούχων, τη ρύθμιση των δραστηριοτήτων των εταιριών χρηματοδοτικής μίσθωσης και απόκτησης μη εξυπηρετούμενων δανείων^[58], και την προστασία των καταναλωτών. Η ΕΚΤ γνωμοδότησε επί τροποποιήσεων των καταστατικών ορισμένων ΕθνΚΤ, αναφερόμενη μεταξύ άλλων στην ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών και στον διορισμό και την παύση των μελών των οργάνων λήψεως αποφάσεων των ΕθνΚΤ.^[59] Η ΕΚΤ επίσης εξέδωσε γνώμες επί νομοθετικών ρυθμίσεων που σχετίζονταν με πληρωμές, τραπεζογραμμάτια^[60], παραχάραξη, συντελεστές των υποχρεωτικών ελάχιστων αποθεματικών, στατιστική^[61], την αναδιάρθρωση δανείων σε ξένο νόμισμα^[62], την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα^[63].

Καταγράφηκαν 17 περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων, από τις οποίες οι ακόλουθες κρίθηκαν σαφείς και σημαντικές^[64].

Το βουλγαρικό κοινοβούλιο δεν ζήτησε τη γνώμη της ΕΚΤ σχετικά με την τροποποίηση του νόμου για τα πιστωτικά ιδρύματα και άλλων νόμων^[65], εγείροντας ανησυχίες για πιθανή παράβαση της αρχής της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας.

Οι κροατικές αρχές δεν ζήτησαν τη γνώμη της ΕΚΤ σχετικά με νόμο που καθορίζει τη συναλλαγματική ισοτιμία που εφαρμόζεται στις μηνιαίες δόσεις δανείων που έχουν συνομολογηθεί σε ελβετικά φράγκα ή με ρήτρα ελβετικού φράγκου.^[66] Επίσης, η γνώμη της ΕΚΤ δεν ζητήθηκε και επί μεταγενέστερου νόμου που προέβλεπε τη μετατροπή αυτών των δανείων σε δάνεια σε ευρώ ή με ρήτρα ευρώ. Δεδομένης της σημασίας του τελευταίου αυτού μέτρου, η ΕΚΤ αποφάσισε να εκδώσει επί του θέματος γνώμη με δική της πρωτοβουλία (CON/2015/32), αλλά ο νόμος ψηφίστηκε από το κροατικό κοινοβούλιο πριν αυτή εκδοθεί.

Οι ελληνικές αρχές δεν ζήτησαν τη γνώμη της ΕΚΤ σχετικά με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου που θέσπιζε τραπεζική αργία βραχείας διάρκειας και περιορισμούς στις αναλήψεις μετρητών και τις μεταφορές κεφαλαίων. Η ΕΚΤ αναγνώρισε τον έκτακτο και προσωρινό χαρακτήρα αυτού του ελληνικού νομοθετήματος, που εφαρμόστηκε ως επείγον μέτρο για λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος με παράλληλη σταδιακή χαλάρωση των περιορισμών κατά το μέτρο του αναγκαίου.

Οι ουγγρικές αρχές δεν ζήτησαν τη γνώμη της ΕΚΤ επί νέων νομικών πράξεων που αφορούσαν: α) την ίδρυση έκτακτου ταμείου εγγύησης επενδύσεων,^[67] β) μέτρα σχετικά με την αφερεγγυότητα φυσικών προσώπων^[68] και γ) τη μετατροπή ορισμένων καταναλωτικών δανείων σε συνάλλαγμα σε δάνεια σε φιορίνια Ουγγαρίας^[69].

Σχετικά με το σχέδιο νόμου της Ιρλανδίας που αφορούσε τα τέλη χαρτοσήμου επί των αναλήψεων μετρητών από ΑΤΜ, η ΕΚΤ αποφάσισε να εκδώσει γνώμη με δική της πρωτοβουλία (CON/2015/55), δεδομένης της γενικότερης σημασίας του μέτρου για το ΕΣΚΤ, καθώς θα μπορούσε να καταστήσει τη χρήση των τραπεζογραμματίων ευρώ δαπανηρότερη από τις ηλεκτρονικές μεθόδους πληρωμών, με αποτέλεσμα τα μετρητά να βρεθούν σε μειονεκτική θέση.

Οι πορτογαλικές αρχές παρέλειψαν να ζητήσουν τη γνώμη της ΕΚΤ σχετικά με τροποποιήσεις της διαδικασίας για τον διορισμό στελεχών με εκτελεστικές αρμοδιότητες της Banco de Portugal.

Επίσης, οι αρχές της Σλοβακίας παρέλειψαν να ζητήσουν τη γνώμη της ΕΚΤ σχετικά με τροποποιήσεις του εμπορικού κώδικα και συναφών νόμων,^[70] οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να επιβάλει ειδική εισφορά στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για να ενισχύσει τα ίδια κεφάλαια νομικών προσώπων που ανήκουν κατά 100% στο κράτος.

Οι αρχές της Σλοβενίας δεν ζήτησαν τη γνώμη της ΕΚΤ σχετικά με νόμο που αφορούσε τη συστηματική διερεύνηση έργων εθνικής σημασίας και μεταξύ άλλων κάλυπτε και τις ρήτρες διασφάλισης της ανεξαρτησίας της Banka Slovenije και των αποφασιστικών της οργάνων.

Η ΕΚΤ αποφάσισε να εκδώσει με δική της πρωτοβουλία γνώμη (CON/2015/56) επί του ρουμανικού νομοσχεδίου που αφορούσε την οριστική διευθέτηση ενυπόθηκων δανείων με μεταβίβαση της κυριότητας ακινήτου, δεδομένης της γενικότερης σημασίας του για το ΕΣΚΤ όσον αφορά τη σταθερότητα του ρουμανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και τις δυνητικές ευρύτερες επιπτώσεις στην οικονομία και τον τραπεζικό τομέα της χώρας.

Οι περιπτώσεις στις οποίες δεν ζητήθηκε η γνώμη της ΕΚΤ από την Κύπρο, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Ιρλανδία και την Ιταλία κρίθηκαν σαφείς και επανειλημμένες.

Νομικές εξελίξεις σχετικά με τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό: το Διοικητικό Συμβούλιο Επανεξέτασης

Το Διοικητικό Συμβούλιο Επανεξέτασης, που απαρτίζεται από πέντε μέλη και δύο αναπληρωτές, διενεργεί την εσωτερική διοικητική επανεξέταση των εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ. Ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Σεπτέμβριο του 2014 και έκτοτε έχει επανεξετάσει ορισμένες αμφισβητούμενες εποπτικές αποφάσεις κατόπιν σχετικού αιτήματος των φυσικών ή νομικών προσώπων προς τα οποία αυτές απευθύνονταν.

Συμμόρφωση προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης

Σύμφωνα με το άρθρο 271(δ) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ανατεθεί στην ΕΚΤ το καθήκον να παρακολουθεί τη συμμόρφωση των εθνικών κεντρικών τραπεζών (ΕθνΚΤ) της ΕΕ και της ΕΚΤ προς τις απαγορεύσεις που απορρέουν από τα άρθρα 123 και 124 της Συνθήκης και από τους Κανονισμούς (ΕΚ) αριθ. 3603/93 και 3604/93 του Συμβουλίου. Το άρθρο 123 απαγορεύει στην ΕΚΤ και στις ΕθνΚΤ να παρέχουν διευκολύνσεις υπεραναλήψεων ή άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις προς κυβερνήσεις και όργανα ή οργανισμούς της ΕΕ, καθώς και να αγοράζουν στην πρωτογενή αγορά χρεόγραφα εκδόσεώς τους. Το άρθρο 124 απαγορεύει οποιοδήποτε μέτρο, εφόσον δεν υπαγορεύεται από λόγους προληπτικής εποπτείας, που θεσπίζει προνομιακή πρόσβαση των κυβερνήσεων και των οργάνων ή οργανισμών της ΕΕ σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Παράλληλα με το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, τη συμμόρφωση των κρατών-μελών προς τις ανωτέρω διατάξεις παρακολουθεί και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η ΕΚΤ παρακολουθεί επίσης τις τοποθετήσεις, μέσω της δευτερογενούς αγοράς, των κεντρικών τραπεζών της ΕΕ σε χρεόγραφα που έχουν εκδοθεί από τον εγχώριο δημόσιο τομέα, τον δημόσιο τομέα άλλων κρατών-μελών και από όργανα και οργανισμούς της ΕΕ. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 3603/93 του Συμβουλίου, η απόκτηση χρεογράφων του δημόσιου τομέα στη δευτερογενή αγορά δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την καταστρατήγηση του άρθρου 123 της Συνθήκης. Οι τοποθετήσεις αυτές δεν πρέπει να αποτελούν μορφή έμμεσης νομισματικής χρηματοδότησης του δημόσιου τομέα.

Η άσκηση παρακολούθησης που διενεργήθηκε το 2015 επιβεβαιώνει ότι οι διατάξεις των άρθρων 123 και 124 της Συνθήκης και οι σχετικοί Κανονισμοί του Συμβουλίου γενικώς τηρήθηκαν.

Από την άσκηση παρακολούθησης προέκυψε ότι, όσον αφορά το επιτόκιο που εφαρμόζεται στις καταθέσεις του δημόσιου τομέα, το 2015 δεν είχαν θεσπίσει όλες οι ΕθνΚΤ της ΕΕ πολιτική σε πλήρη συμμόρφωση προς τα ανώτατα όρια επιτοκίου. Ειδικότερα, ορισμένες ΕθνΚΤ οφείλουν να διασφαλίσουν ότι το ανώτατο όριο του επιτοκίου των καταθέσεων του δημόσιου τομέα είναι το επιτόκιο της αγοράς για τοποθετήσεις διάρκειας μίας ημέρας χωρίς παροχή ασφάλειας, ακόμη και όταν αυτό είναι αρνητικό.

Η μείωση στοιχείων ενεργητικού συναφών με την IBRC από τη Central Bank of Ireland το 2015, μεταξύ άλλων μέσω πωλήσεων μακροπρόθεσμων τίτλων κυμαινόμενου επιτοκίου, είναι ένα βήμα προς την αναγκαία πλήρη διάθεση των εν λόγω στοιχείων. Ωστόσο, ένα πιο φιλόδοξο πρόγραμμα πωλήσεων θα περιόριζε περαιτέρω τις σοβαρές ανησυχίες που εξακολουθούν να υπάρχουν από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης.

Σε συνέχεια του σχετικού ζητήματος που αναφέρθηκε στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2014, η ΕΚΤ εξακολούθησε να παρακολουθεί διάφορα προγράμματα που ξεκίνησε η Magyar Nemzeti Bank το 2014, τα οποία δεν σχετίζονταν με τη νομισματική πολιτική και για τα οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι προσκρούουν δυνητικά στην απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης, στον βαθμό που θα μπορούσε να εκληφθεί ότι η Magyar Nemzeti Bank αναλαμβάνει καθήκοντα που ανήκουν στο κράτος ή με άλλον τρόπο παρέχει οικονομικά οφέλη στο κράτος. Αυτά περιλάμβαναν επενδύσεις σε ακίνητα, ένα πρόγραμμα με σκοπό την εξοικείωση του κοινού με χρηματοπιστωτικά θέματα, το οποίο διαχειριζόταν ένα δίκτυο έξι ιδρυμάτων, την ένταξη των πρώην εργαζομένων της Ουγγρικής Αρχής Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας στο προσωπικό της κεντρικής τράπεζας και ένα πρόγραμμα αγοράς ουγγρικών έργων τέχνης και πολιτιστικών αγαθών. Εφόσον οι ανησυχίες της ΕΚΤ δεν εξαλείφθηκαν στη διάρκεια του 2015, η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρακολουθεί προσεκτικά τις σχετικές συναλλαγές ώστε να διασφαλίσει ότι η πραγματοποίησή τους δεν προσκρούει στην απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης. Επίσης, η Magyar Nemzeti Bank θα πρέπει να διασφαλίσει ότι οι πόροι τους οποίους παρείχε στο δίκτυο ιδρυμάτων της δεν χρησιμοποιούνται, άμεσα ή έμμεσα, για σκοπούς χρηματοδότησης του κράτους.

Το 2015 η Magyar Nemzeti Bank αγόρασε την πλειοψηφία των μετοχών του Χρηματιστηρίου της Βουδαπέστης, κίνηση που μπορεί να θεωρηθεί ότι γεννά ανησυχίες από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης, καθώς η Magyar Nemzeti Bank χρησιμοποίησε στην ουσία πόρους κεντρικής τράπεζας για να στηρίξει έναν στόχο οικονομικής πολιτικής που συνήθως θεωρείται κρατική αρμοδιότητα. Η Magyar Nemzeti Bank αποφάσισε επίσης να επιφέρει αρκετές τροποποιήσεις στα μέσα νομισματικής πολιτικής που χρησιμοποιεί ώστε να στηρίξει το πρόγραμμα αυτοχρηματοδότησής της. Δεδομένου ότι δημιουργούνται κίνητρα για τις τράπεζες να αγοράσουν κρατικούς τίτλους σε φιορίνια, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ορισμένες από τις τροποποιήσεις, εκτιμώμενες συνολικά, συνεπάγονται καταστρατήγηση της απαγόρευσης της προνομιακής πρόσβασης σύμφωνα με το άρθρο 124 της Συνθήκης. Η ΕΚΤ καλεί την Magyar Nemzeti Bank να επανεξετάσει προσεκτικά αυτές τις πράξεις, ώστε να αποφευχθούν τυχόν συγκρούσεις με τις απαγορεύσεις της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης.

Η Τράπεζα της Ελλάδος αποπλήρωσε μέρος χρεολυτικής δόσης του Ελληνικού Δημοσίου προς το ΔΝΤ, στο πλαίσιο της συμφωνίας χρηματοδότησης (Stand-by Arrangement), χρησιμοποιώντας ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα των οποίων οι κίνδυνοι και τα οφέλη ανήκαν στην Τράπεζα της Ελλάδος. Η αποπληρωμή προκάλεσε σοβαρές ανησυχίες από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης, καθώς συνεπαγόταν ουσιαστικά τη χρηματοδότηση από την Τράπεζα της Ελλάδος υποχρέωσης του δημόσιου τομέα έναντι τρίτου. Η συμφωνία περί της τήρησης και της διαδικασίας κίνησης λογαριασμών ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων εκ των κατανομών του ΔΝΤ, η οποία υπογράφηκε με το Ελληνικό Δημόσιο τον Δεκέμβριο του 2015, αποτρέπει την επανεμφάνιση παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον.

Διεθνείς και ευρωπαϊκές σχέσεις

Ευρωπαϊκές σχέσεις

Αντλώντας διδάγματα από την κρίση, στη διάρκεια του έτους έγιναν περαιτέρω βήματα για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, την αντιμετώπιση του κατακερματισμού του χρηματοπιστωτικού τομέα στη ζώνη του ευρώ και τη συνέχιση της αποκατάστασης της ευρωστίας του, με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ένα ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης καταθέσεων και με τη θέσπιση του Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης. Η οικονομική κατάσταση στη ζώνη του ευρώ και οι διαπραγματεύσεις σχετικά με την παροχή οικονομικής στήριξης στην Ελλάδα απασχόλησαν επίσης τις συνεδριάσεις του Εurogroup και του Συμβουλίου ECOFIN, στις οποίες συμμετείχαν ο Πρόεδρος της ΕΚΤ και άλλα μέλη της Εκτελεστικής της Επιτροπής. Η ανάγκη για μια συνεκτική στρατηγική που θα συγκεράσει τις επιμέρους δημοσιονομικές, χρηματοπιστωτικές και διαρθρωτικές πολιτικές με στόχο την προώθηση της ανάπτυξης στην Ευρώπη προεξήρχε στις συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και στις Συνόδους Κορυφής της ευρωζώνης στις οποίες ήταν προσκεκλημένος ο Πρόεδρος της ΕΚΤ. Το 2015 η ΕΚΤ διατήρησε τις τακτικές επαφές της με θεσμικά όργανα και φορείς της ΕΕ, ιδίως με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο ECOFIN και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης

Ο Πρόεδρος της ΕΚΤ, μαζί με τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τον Πρόεδρο της Συνόδου Κορυφής της ευρωζώνης, τον Πρόεδρο του Eurogroup και τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συνέταξαν έκθεση με τίτλο “Η Ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Ευρώπης” (“Completing Europe’s Economic and Monetary Union”), η οποία δημοσιεύθηκε στις 22.6.2015. Σύμφωνα με την εντολή που τους ανατέθηκε στη Σύνοδο Κορυφής της ευρωζώνης τον Οκτώβριο του 2014 “να προετοιμάσουν τα επόμενα βήματα για την ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης στη ζώνη του ευρώ”, η έκθεση περιέχει έναν χάρτη πορείας σε τρία στάδια προς την επίτευξη μιας βαθιάς και ουσιαστικής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.

Σε συνέχεια της έκθεσης αυτής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 21.10.2015 υιοθέτησε δέσμη μέτρων που καθορίζει τα επόμενα βήματα για την εφαρμογή των προτάσεων βραχυπρόθεσμου ορίζοντα που περιλαμβάνει η έκθεση, ιδίως όσον αφορά τα εθνικά συμβούλια ανταγωνιστικότητας, την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Δημοσιονομικού Συμβουλίου και την επίτευξη προόδου προς μια ενιαία εξωτερική εκπροσώπηση της ζώνης του ευρώ σε διεθνή όργανα και κυρίως στο ΔΝΤ.

Αυτά αποτελούν κάποια πρώτα βήματα προς τη βελτίωση του πλαισίου για την οικονομική διακυβέρνηση. Μελλοντικά, η αποστολή και η θεσμική ανεξαρτησία του Ευρωπαϊκού Δημοσιονομικού Συμβουλίου θα πρέπει να αποσαφηνιστούν και να ενισχυθούν ώστε το Συμβούλιο να είναι σε θέση να διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην αύξηση της διαφάνειας και τη βελτίωση της συμμόρφωσης προς τους δημοσιονομικούς κανόνες.^[71] Τα συμβούλια ανταγωνιστικότητας με τη σειρά τους δύνανται να δώσουν νέα ώθηση στην εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στις χώρες της ζώνης του ευρώ, αλλά θα χρειαστεί να συσταθούν κατά τρόπο που να εξασφαλίζει την ανεξαρτησία τους, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και ως δίκτυο σε επίπεδο ζώνης του ευρώ.^[72] Από την πλευρά της η ΕΚΤ συνέχισε να τάσσεται υπέρ της πραγματοποίησης αποφασιστικών βημάτων προς την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, όπως η δημιουργία ενός αξιόπιστου κοινού μηχανισμού στήριξης για το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης και η θέσπιση ενός ευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ επικροτεί το σχέδιο κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφορικά με την καθιέρωση ενός τέτοιου συστήματος. Παράλληλα με την τραπεζική ένωση, μια ευρωπαϊκή ένωση κεφαλαιαγορών μπορεί να ενισχύσει την Οικονομική και Νομισματική Ένωση, βελτιώνοντας τον επιμερισμό των κινδύνων διασυνοριακά και καθιστώντας ανθεκτικότερο το χρηματοπιστωτικό σύστημα, αλλά και να προαγάγει ευρύτερη και ευκολότερη πρόσβαση σε χρηματοδότηση και την περαιτέρω εξέλιξη της ευρωπαϊκής χρηματοπιστωτικής ενοποίησης.^[73]

Όσον αφορά το προσεχές διάστημα, αυτά τα βραχυπρόθεσμα βήματα πρέπει να ολοκληρωθούν άμεσα, όπως αναφέρει η έκθεση. Κατόπιν, οι εργασίες με στόχο τη λεπτομερή διαμόρφωση του μακρόπνοου οράματος για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση θα πρέπει να ξεκινήσουν το συντομότερο δυνατόν. Η ΕΚΤ έχει κατ’ επανάληψη υπογραμμίσει την ανάγκη για συνεπή και πλήρη εφαρμογή των διατάξεων του τρέχοντος πλαισίου και για περισσότερο επιμερισμό κυριαρχίας μεσομακροπρόθεσμα π.χ. μέσω ενισχυμένης διακυβέρνησης με μια μετάβαση από κανόνες σε θεσμούς. Το Ευρωσύστημα είναι έτοιμο να υποστηρίξει τις εργασίες αυτές.

Εκπλήρωση των υποχρεώσεων δημοκρατικής λογοδοσίας

Η ΕΚΤ λογοδοτεί για τις πράξεις της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το σώμα που απαρτίζουν οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι των πολιτών της ΕΕ. Το 2015 ο Πρόεδρος της ΕΚΤ παρέστη σε τέσσερις τακτικές ακροάσεις της Επιτροπής Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στις 23 Μαρτίου, 15 Ιουνίου, 23 Σεπτεμβρίου και 12 Νοεμβρίου. Κατά τις εν λόγω ακροάσεις διάφορα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενδιαφέρθηκαν να ενημερωθούν ιδίως για την οικονομική κατάσταση της ζώνης του ευρώ, το διευρυμένο πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων από την ΕΚΤ, τα προγράμματα μακροοικονομικής προσαρμογής και τη μεταρρύθμιση της οικονομικής διακυβέρνησης στη ζώνη του ευρώ. Πέρα από τις τακτικές ακροάσεις, στις 25 Φεβρουαρίου ο Πρόεδρος της ΕΚΤ έλαβε μέρος και στη συζήτηση της ολομέλειας για το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2013. Επίσης, ο Αντιπρόεδρος της ΕΚΤ παρουσίασε την Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2014 στην επιτροπή στις 20 Απριλίου, ενώ το μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής Yves Mersch συμμετείχε σε δημόσια ακρόαση για το TARGET2-Securities ενώπιον της ίδιας επιτροπής στις 16 Ιουνίου.

Επιπλέον, η ΕΚΤ εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της για λογοδοσία μέσω της υποβολής τακτικών εκθέσεων και της παροχής απαντήσεων σε γραπτές ερωτήσεις μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι οποίες αυξήθηκαν σημαντικά: οι 179 επιστολές που παρελήφθησαν το 2015 υπερβαίνουν σε αριθμό όσες είχαν παραληφθεί καθ' όλη τη διάρκεια της προηγούμενης κοινοβουλευτικής περιόδου (βλ. Σχήμα 3). Οι απαντήσεις στις επιστολές αυτές δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ. Οι περισσότερες ερωτήσεις αφορούσαν την εφαρμογή των μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, τις οικονομικές προοπτικές και τα προγράμματα μακροοικονομικής προσαρμογής.

Όπως και στο παρελθόν, η ΕΚΤ συνεισέφερε στις συζητήσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ σχετικά με νομοθετικές προτάσεις στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της.

Η ΕΚΤ λογοδοτεί επίσης τόσο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και στο Συμβούλιο της ΕΕ για τις δραστηριότητές της στον τομέα της τραπεζικής εποπτείας. Στο πλαίσιο αυτό, η Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ παρουσιάστηκε πέντε φορές ενώπιον της Επιτροπής Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και παρέστη σε επιλεγμένες συνεδριάσεις του Συμβουλίου ECOFIN και του Eurogroup. Περισσότερες λεπτομέρειες βλ. στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2015.

Διεθνείς σχέσεις

Σε ένα δύσκολο διεθνές περιβάλλον, η ΕΚΤ συμμετείχε σε συζητήσεις με διεθνείς οργανισμούς, συγκέντρωσε πληροφορίες και ενημέρωσε για την πολιτική της, συσφίγγοντας έτσι τις σχέσεις της με βασικούς διεθνείς εταίρους. Αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό σε μια περίοδο που οι νομισματικές αρχές σε ολόκληρο τον κόσμο αναμενόταν να αναπροσαρμόσουν την κατεύθυνση της πολιτικής τους.

G20

Εν μέσω της υποτονικής παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης και της αυξημένης μεταβλητότητας σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες, η ΕΚΤ συνέβαλε ενεργά στις συζητήσεις της G20, οι οποίες επικεντρώθηκαν στην προώθηση της παγκόσμιας ανάπτυξης και την ανθεκτικότητα των οικονομιών και έδωσαν έμφαση στην απαρέγκλιτη εφαρμογή των μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων. Στο πλαίσιο σημαντικών αποφάσεων πολιτικής (νομισματικής και άλλων), εξετάστηκε και το ζήτημα της διάχυσης επιδράσεων από εθνικές οικονομικές πολιτικές προς την παγκόσμια οικονομία. Για να περιοριστούν η αβεβαιότητα και οι αρνητικές αυτές επιδράσεις, τονίστηκε ότι οι αποφάσεις και τα μέτρα πολιτικής θα πρέπει να προσδιορίζονται με προσοχή και να γνωστοποιούνται με σαφήνεια.

Στη σύνοδό τους στην Αττάλεια οι ηγέτες των χωρών της G20 αναφέρθηκαν στην πρόοδο που σημειώθηκε όσον αφορά την εφαρμογή αναπτυξιακών στρατηγικών με στόχο την αύξηση του συνολικού επιπέδου του ΑΕΠ τους κατά (τουλάχιστον) 2% μέχρι το 2018. Επικρότησαν την ολοκλήρωση των κύριων στοιχείων του προγράμματος μεταρρυθμίσεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα, τονίζοντας την ανάγκη συνεπούς εφαρμογής του. Οι ηγέτες της G20 αξιολόγησαν επίσης την πρόοδο που σημειώθηκε σε σχέση με άλλες διεθνείς πρωτοβουλίες, κυρίως το σχέδιο για την αντιμετώπιση της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και της μεταφοράς κερδών εντός εταιριών ή ομίλων για φορολογικούς λόγους, οι οποίες αποσκοπούν στον εκσυγχρονισμό των διεθνών φορολογικών κανόνων. Συνολικά, οι δράσεις της G20 αναμένεται να ενισχύσουν τον τρέχοντα και τον δυνητικό ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης, να στηρίξουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας, να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα, να προαγάγουν την ανάπτυξη και να προωθήσουν πολιτικές χωρίς αποκλεισμούς.

Θέματα πολιτικής που σχετίζονται με το ΔΝΤ και την αρχιτεκτονική του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος

Η ΕΚΤ συμμετείχε ενεργά στις συζητήσεις που έλαβαν χώρα στο ΔΝΤ για την αρχιτεκτονική του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Με στόχο την ισχυρότερη εκπροσώπηση της ΕΕ και της ζώνης του ευρώ, συνέβαλε στον συντονισμό για τη διαμόρφωση κοινών θέσεων. Το 2015 το ΔΝΤ προέβη στην τακτική πενταετή επανεξέταση της μεθόδου αποτίμησης των Ειδικών Τραβηκτικών Δικαιωμάτων (ΕΤΔ) έτσι ώστε η δέσμη των νομισμάτων που απαρτίζουν τα ΕΤΔ να εξακολουθεί να αντανακλά τη σχετική σπουδαιότητα των κύριων νομισμάτων για τις παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές και το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Βασικό σημείο στην επανεξέταση του 2015 ήταν η πιθανή διεύρυνση της δέσμης των νομισμάτων που απαρτίζουν τα ΕΤΔ ώστε να συμπεριλάβει το γιουάν Κίνας. Την περίοδο πριν από τη διενέργεια της επανεξέτασης του 2015, οι κινεζικές αρχές ανέλαβαν σειρά μεταρρυθμίσεων για να ενισχύσουν την ελεύθερη χρήση του γιουάν. Η Εκτελεστική Επιτροπή του ΔΝΤ στις 30.11.2015 ενέκρινε την συμπερίληψη του γιουάν στη δέσμη των νομισμάτων που απαρτίζουν τα ΕΤΔ με ισχύ από 1.10.2016.

Η μεταρρύθμιση των ποσοστώσεων και της διακυβέρνησης του ΔΝΤ που συμφωνήθηκε το 2010 παρέμεινε σε εκκρεμότητα όλο το 2015 λόγω του ότι δεν είχε κυρωθεί από τις ΗΠΑ, τη μεγαλύτερη χώρα-μέλος του ΔΝΤ. Ωστόσο, στα τέλη του έτους το Κογκρέσο ενέκρινε την κύρωση των μεταρρυθμίσεων υπό ορισμένους όρους. Όταν θα τεθούν σε ισχύ οι εν λόγω μεταρρυθμίσεις, η διακυβέρνηση του ΔΝΤ θα βελτιωθεί, καθώς θα αντανακλά καλύτερα τον ρόλο των αναδυόμενων οικονομιών, ενώ και οι πόροι του ΔΝΤ που βασίζονται σε ποσοστώσεις θα αυξηθούν σημαντικά. Η θέση της ΕΚΤ είναι ότι το ΔΝΤ θα πρέπει να παραμείνει ένας ισχυρός οργανισμός με επαρκείς ίδιους πόρους και με βάση τις ποσοστώσεις, ώστε να εξαρτάται λιγότερο από δανεικούς πόρους. Συνεχίστηκαν το 2015 οι εργασίες όσον αφορά πιθανές μεταρρυθμίσεις για μεγαλύτερη ευελιξία του δανειοδοτικού πλαισίου του ΔΝΤ. Το ΔΝΤ επίσης προέβη σε συνολική αξιολόγηση των προγραμμάτων του για 27 χώρες (που αφορούσαν 23 συμφωνίες χρηματοδότησης) μεταξύ 2008 και 2015. Στην εν λόγω αξιολόγηση εξετάστηκαν μεταξύ άλλων η στρατηγική προσαρμογής στην περίπτωση μελών μιας νομισματικής ένωσης και ο ρόλος της περιφερειακής χρηματοδότησης για προγράμματα στη ζώνη του ευρώ.

Τεχνική συνεργασία

Η ΕΚΤ συνέχισε να διευρύνει την τεχνική συνεργασία της με κεντρικές τράπεζες εκτός ΕΕ. Η συνεργασία της ΕΚΤ με τις κεντρικές τράπεζες των χωρών που έχουν την προοπτική να ενταχθούν στην ΕΕ περιλάμβανε δύο προγράμματα συνεργασίας και δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο μιας σειράς περιφερειακών εργαστηρίων. Τα δύο προγράμματα συνεργασίας, από τα οποία επωφελήθηκαν οι κεντρικές τράπεζες του Μαυροβουνίου, του Κοσσυφοπεδίου, της Αλβανίας και της ΠΓΔΜ, υλοποιήθηκαν από κοινού με τις ΕθνΚΤ και χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ. Τα περιφερειακά εργαστήρια ασχολήθηκαν με θεσμικού χαρακτήρα προκλήσεις στο πλαίσιο της προσχώρησης στην ΕΕ, με θέματα μακροπροληπτικής και μικροπροληπτικής εποπτείας και με την ενίσχυση της χρήσης των τοπικών νομισμάτων στα εγχώρια χρηματοπιστωτικά συστήματα. Η τεχνική συνεργασία συμπληρώνει την τακτική παρακολούθηση και ανάλυση των οικονομικών και χρηματοπιστωτικών εξελίξεων που διενεργεί η ΕΚΤ για τις υποψήφιες και δυνητικά υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ χώρες και τον διάλογο σε θέματα πολιτικής με τις κεντρικές τράπεζες αυτών των χωρών. Η ΕΚΤ συνέχισε επίσης να συνεργάζεται με τις κεντρικές τράπεζες των αναδυόμενων οικονομιών της G20 με στόχο την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και ορθών πρακτικών. Σε αυτό το πλαίσιο, το 2015 η ΕΚΤ υπέγραψε Μνημόνιο Συνεργασίας με την κεντρική τράπεζα της Ινδίας.

Εξωτερική επικοινωνία

Εξήγηση της νομισματικής πολιτικής στους Ευρωπαίους πολίτες

Η επικοινωνία αποτελεί εργαλείο ζωτικής σημασίας για τη στήριξη της αποτελεσματικότητας της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και την οικοδόμηση της εμπιστοσύνης των πολιτών της ζώνης του ευρώ. Η ΕΚΤ από την αρχή κατέβαλε προσπάθειες για την επίτευξη υψηλού βαθμού διαφάνειας. Υπήρξε π.χ. η πρώτη μεγάλη κεντρική τράπεζα που παραχωρούσε τακτικές συνεντεύξεις τύπου μετά από κάθε συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής.

Τα έτη μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης ήταν ακόμη σημαντικότερο να επεξηγεί η ΕΚΤ με σαφήνεια και διαφάνεια τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής της, οι οποίες περιλαμβάνουν και μια σειρά μη συμβατικών μέτρων. Εάν το ευρύ κοινό και οι χρηματοπιστωτικές αγορές μπορούν να κατανοήσουν πώς η ΕΚΤ είναι πιθανόν να αντιδράσει σε μια δεδομένη κατάσταση, μπορούν να διαμορφώσουν εύλογες προσδοκίες σχετικά με τη μελλοντική νομισματική πολιτική. Όσο καλύτερη είναι η κατανόηση, τόσο ταχύτερα οι μεταβολές της νομισματικής πολιτικής επηρεάζουν τις χρηματοπιστωτικές μεταβλητές. Αυτό μπορεί να επιταχύνει τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής στις επενδυτικές και καταναλωτικές αποφάσεις και να επισπεύσει τυχόν αναγκαίες οικονομικές προσαρμογές.

Το 2015 οι επικοινωνιακές προσπάθειες της ΕΚΤ χαρακτηρίστηκαν από την επιδίωξη για περισσότερη διαφάνεια ώστε να αυξηθεί η λογοδοσία της. Η ΕΚΤ ασκεί νομισματική πολιτική για 338 εκατομμύρια πολίτες της ζώνης του ευρώ χρησιμοποιώντας 16 διαφορετικές γλώσσες. Αντεπεξέρχεται σε αυτή την πολυφωνία αξιοποιώντας το εγγενές πλεονέκτημα του να έχει 19 εθνικές κεντρικές τράπεζες στο Ευρωσύστημα, δηλαδή συναδέλφους σε κάθε χώρα που μεριμνούν ώστε τα μηνύματα της ΕΚΤ να εισακούονται και να κατανοούνται στο εκάστοτε τοπικό πλαίσιο.

Το 2015 η ΕΚΤ χρειάστηκε να προσφύγει σε περαιτέρω μη συμβατικά μέτρα για να εκπληρώσει την αποστολή της σε ένα όλο και πιο αβέβαιο περιβάλλον. Αυτό παράλληλα συνεπαγόταν αυξημένη υποχρέωσή της να εξηγήσει στο κοινό γιατί προκρίθηκαν κάποιες επιλογές έναντι κάποιων άλλων.

Δημοσίευση αναφορών σχετικά με τις συζητήσεις για τη νομισματική πολιτική

Το 2014 το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισε από την αρχή του 2015 να δημοσιεύει συνοπτικές αναφορές των συνεδριάσεών του στις οποίες συζητείται η νομισματική πολιτική. Οι αναφορές αυτές, που κατά κανόνα δημοσιοποιούνται τέσσερις εβδομάδες μετά από κάθε συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής, βοηθούν να γίνει κατανοητό πώς το Διοικητικό Συμβούλιο αξιολογεί τις οικονομικές εξελίξεις και πώς αντιδρά με μέτρα πολιτικής. Συνοψίζουν τις συζητήσεις σχετικά με την οικονομική και νομισματική ανάλυση και την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής σε γενική μορφή, χωρίς οι εκφραζόμενες απόψεις να αποδίδονται σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Η δημοσίευση των αναφορών ενισχύει τη λογοδοσία και την αποτελεσματικότητα της ΕΚΤ και συμβάλλει στην αντιμετώπιση της πρόκλησης που παρουσιάζει η χάραξη της νομισματικής πολιτικής σε μια νομισματική ένωση πολλών χωρών, εκπληρώνοντας τη στρατηγική επιδίωξη του Ευρωσυστήματος και του ΕΕΜ για λογοδοσία, ανεξαρτησία, αξιοπιστία και εγγύτητα προς τους πολίτες.

Κατευθυντήριες αρχές για την εξωτερική επικοινωνία

Σε μια ακόμη προσπάθεια περαιτέρω βελτίωσης της διαφάνειας, η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΚΤ αποφάσισε να δημοσιοποιεί, από τον Νοέμβριο του 2015 και εξής, το πρόγραμμα των συναντήσεων κάθε μέλους της, σε τακτική βάση με τρίμηνη καθυστέρηση. Η δημοσίευση των εν λόγω προγραμμάτων υπογραμμίζει και αυτή επίσης τη δέσμευση της ΕΚΤ για διαφάνεια και λογοδοσία.

Το 2015 οι επικοινωνιακές δραστηριότητες της ΕΚΤ επικεντρώθηκαν κυρίως στην επέκταση της διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής της και συγκεκριμένα στην εφαρμογή του διευρυμένου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων. Τον Νοέμβριο η ΕΚΤ συμπλήρωσε το πρώτο έτος της ως αρχή τραπεζικής εποπτείας. Οι δημόσιες ομιλίες και παρεμβάσεις στα μέσα ενημέρωσης εκ μέρους των μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής και του Εποπτικού Συμβουλίου στη συντριπτική τους πλειοψηφία σχετίζονταν με τα θέματα αυτά.

Επιπλέον, μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής παρουσιάστηκαν σε ακροάσεις ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εξηγώντας τις ενέργειές τους στο νομοθετικό σώμα και συμβάλλοντας έτσι στην πληρέστερη ενημέρωση και κατανόηση του κοινού σχετικά με τα καθήκοντα και τις πολιτικές του Ευρωσυστήματος (περισσότερες λεπτομέρειες βλ. στην Ενότητα 7 του παρόντος κεφαλαίου).

Τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής, κατά τις δημόσιες ή μη ομιλίες και παρεμβάσεις αλλά και τις διμερείς συναντήσεις τους, ακολουθούν ένα σύνολο από κατευθυντήριες αρχές που αποσκοπούν στην εξασφάλιση της ακεραιότητας της ΕΚΤ.

Οι πρόσφατες αυτές αποφάσεις αντιπροσωπεύουν περαιτέρω βήματα στην κατεύθυνση της αυξημένης διαφάνειας.

Νέος δικτυακός τόπος: εξηγώντας πώς λειτουργεί η ΕΚΤ

Ένας τρόπος για να έρθει κανείς σε επαφή με τους πολίτες σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ είναι μέσω του διαδικτύου. Το 2015 η ΕΚΤ παρουσίασε τον νέο δικτυακό της τόπο με βελτιωμένη πλοήγηση και ευκολότερη πρόσβαση στο περιεχόμενό του. Μια νέα ενότητα εξηγεί συναφή θέματα με απλή γλώσσα και χρησιμοποιώντας πολυμέσα. Ένα βίντεο π.χ. δείχνει πώς λειτουργεί η πλατφόρμα του συστήματος διακανονισμού τίτλων T2S. Ομιλίες, δελτία τύπου και συνεντεύξεις μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής προβάλλονται σε περίοπτη θέση στην αρχική σελίδα της ΕΚΤ. Ο λογαριασμός Twitter της ΕΚΤ (Twitter account), που αριθμεί πλέον περισσότερους από 300.000 followers, χρησιμοποιείται για να προβάλλει εκδόσεις και δημοσιεύσεις και να συνοψίζει τα βασικά μηνύματα ομιλιών, ενώ το YouTube χρησιμοποιείται για τη δημοσίευση βίντεο και το Flickr για τη δημοσίευση φωτογραφιών. Η ΕΚΤ έχει πλέον παρουσία και στο LinkedIn.

Δύο νέα εργαλεία παρέχουν ευκολότερη πρόσβαση σε στατιστικές πληροφορίες. Ο δικτυακός τόπος “Τα στατιστικά μας στοιχεία” αναπτύχθηκε σε συνεργασία με τις ΕθνΚΤ του Ευρωσυστήματος προκειμένου να παρέχει ευκολότερη πρόσβαση σε στατιστικές για τη ζώνη του ευρώ αλλά και εθνικές στατιστικές. Η εφαρμογή ECBstatsApp παρέχει γρήγορη και εύκολη πρόσβαση στα στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύονται στη βάση δεδομένων Statistical Data Warehouse της ΕΚΤ.

Νέο κτίριο: εγκαίνια των κτιριακών εγκαταστάσεων της ΕΚΤ

Οι νέες κτιριακές εγκαταστάσεις της ΕΚΤ που ανεγέρθηκαν στον χώρο της πρώην κεντρικής αγοράς της Φραγκφούρτης εγκαινιάστηκαν επίσημα τον Μάρτιο. Η τελετή των εγκαινίων πραγματοποιήθηκε παρά τις αντικαπιταλιστικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας που έγιναν μπροστά στο κεντρικό κτίριο αλλά και σε ολόκληρη την πόλη της Φραγκφούρτης. Το κτίριο περιλαμβάνει χώρους γραφείων που μπορούν να φιλοξενήσουν μέχρι και 2.900 εργαζόμενους, καθώς και την αίθουσα συνεδριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου στον τελευταίο όροφο. Παράλληλα με την κατασκευή και τα εγκαίνια του κτιριακού συγκροτήματος, η ΕΚΤ διεξήγαγε ένα ευρύ φάσμα επικοινωνιακών δραστηριοτήτων π.χ. προσφέροντας ξεναγήσεις στις εγκαταστάσεις και ανοίγοντας τις πύλες της στο κοινό για μία ημέρα (open day).

Το υπόγειο του κτιρίου της ανατολικής πτέρυγας φιλοξενεί μνημείο αφιερωμένο στους Εβραίους της Φραγκφούρτης που εκτοπίστηκαν την περίοδο 1941-1945. Το μνημείο, αποτέλεσμα συνεργασίας της Εβραϊκής Κοινότητας της Φραγκφούρτης με τον Δήμο της πόλης, εγκαινιάστηκε επισήμως τον Νοέμβριο του 2015.

Παράρτημα 1 Θεσμικό πλαίσιο

Όργανα λήψεως αποφάσεων και εταιρική διακυβέρνηση της ΕΚΤ

Το Ευρωσύστημα και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) διοικούνται από τα όργανα λήψεως αποφάσεων της ΕΚΤ: το Διοικητικό Συμβούλιο και την Εκτελεστική Επιτροπή. Το Γενικό Συμβούλιο συγκροτείται ως τρίτο όργανο λήψεως αποφάσεων της ΕΚΤ επί όσο διάστημα υπάρχουν κράτη-μέλη της ΕΕ τα οποία δεν έχουν ακόμη υιοθετήσει το ευρώ. Η λειτουργία των οργάνων λήψεως αποφάσεων διέπεται από τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Καταστατικό του ΕΣΚΤ και τους συναφείς Εσωτερικούς Κανονισμούς.^[74] Η λήψη των αποφάσεων στο πλαίσιο του Ευρωσυστήματος και του ΕΣΚΤ γίνεται κεντρικά. Ωστόσο, η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) της ζώνης του ευρώ συμβάλλουν από κοινού, σε στρατηγικό και λειτουργικό επίπεδο, στην επίτευξη των κοινών στόχων του Ευρωσυστήματος, με τον δέοντα σεβασμό προς την αρχή της αποκέντρωσης σύμφωνα με το Καταστατικό του ΕΣΚΤ.

Το Διοικητικό Συμβούλιο

Το Διοικητικό Συμβούλιο είναι το κύριο όργανο λήψεως αποφάσεων της ΕΚΤ. Απαρτίζεται από τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ και τους διοικητές των ΕθνΚΤ των χωρών της ζώνης του ευρώ. Λόγω της διεύρυνσης της ζώνης του ευρώ με την ένταξη της Λιθουανίας ως 19ης χώρας την 1.1.2015, τέθηκε σε εφαρμογή σύστημα εκ περιτροπής άσκησης των δικαιωμάτων ψήφου των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου.

Από τον Ιανουάριο του 2015 και εξής οι συνεδριάσεις που είναι αφιερωμένες στη νομισματική πολιτική πραγματοποιούνται κάθε έξι εβδομάδες. Δημοσιεύεται επίσης απολογισμός αυτών των συνεδριάσεων νομισματικής πολιτικής, συνήθως με καθυστέρηση τεσσάρων εβδομάδων.

Το Διοικητικό Συμβούλιο

Mario Draghi Πρόεδρος της ΕΚΤ

Vítor Constâncio Αντιπρόεδρος της ΕΚΤ

Josef Bonnici Διοικητής της Central Bank of Malta (ΕθνΚΤ της Μάλτας)

Luc Coene Διοικητής της Nationale Bank van België/Banque Nationale de Belgique (ΕθνΚΤ του Βελγίου) (έως τις 10.3.2015)

Benoît Cœuré Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ

Carlos Costa Διοικητής της Banco de Portugal (ΕθνΚΤ της Πορτογαλίας)

Χρυστάλλα Γιωρκάτζη Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου

Ardo Hansson Διοικητής της Eesti Pank (ΕθνΚΤ της Εσθονίας)

Patrick Honohan Διοικητής της Central Bank of Ireland (ΕθνΚΤ της Ιρλανδίας) (έως 25.11.2015)

Bo š tjan Jazbec Διοικητής της Banka Slovenije (ΕθνΚΤ της Σλοβενίας)

Klaas Knot Πρόεδρος της De Nederlandsche Bank (ΕθνΚΤ της Ολλανδίας)

Philip R . Lane Διοικητής της Central Bank of Ireland (ΕθνΚΤ της Ιρλανδίας) (από 26.11.2015)

Sabine Lautenschläger Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ

Erkki Liikanen Διοικητής της Suomen Pankki – Finlands Bank (ΕθνΚΤ της Φινλανδίας)

Luis M. Linde Διοικητής της Banco de España (ΕθνΚΤ της Ισπανίας)

Jozef Makúch Διοικητής της Národná banka Slovenska (ΕθνΚΤ της Σλοβακίας)

Yves Mersch Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ

Ewald Nowotny Διοικητής της Oesterreichische Nationalbank (ΕθνΚΤ της Αυστρίας)

Christian Noyer Διοικητής της Banque de France (ΕθνΚΤ της Γαλλίας) (έως 31.10.2015)

Peter Praet Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ

Gaston Reinesch Διοικητής της Banque centrale du Luxembourg (ΕθνΚΤ του Λουξεμβούργου)

Ilmārs Rimšēvičs Διοικητής της Latvijas Banka (ΕθνΚΤ της Λεττονίας)

Jan Smets Διοικητής της Nationale Bank van België/Banque Nationale de Belgique (ΕθνΚΤ του Βελγίου) (από 11.3.2015)

Γιάννης Στουρνάρας Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος

Vitas Vasiliauskas Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Lietuvos bankas (ΕθνΚΤ της Λιθουανίας)

François Villeroy de Galhau Διοικητής της Banque de France (ΕθνΚΤ της Γαλλίας) (από 1.11.2015)

Ignazio Visco Διοικητής της Banca d’Italia (ΕθνΚΤ της Ιταλίας)

Jens Weidmann Πρόεδρος της Deutsche Bundesbank (ΕθνΚΤ της Γερμανίας)

Εμπρός (από τα αριστερά): Carlos Costa, Ignazio Visco, Sabine Lautenschläger, Vítor Constâncio, Mario Draghi, Χρυστάλλα Γιωρκάτζη, Γιάννης Στουρνάρας, Philip R. Lane, Yves Mersch

Μεσαία σειρά (από τα αριστερά): Benoît Cœuré, Ewald Nowotny, Josef Bonnici, Jozef Makúch, Luis M. Linde, Ilmārs Rimšēvičs, Erkki Liikanen

Πίσω (από τα αριστερά): Boštjan Jazbec, Peter Praet, François Villeroy de Galhau, Jan Smets, Gaston Reinesch, Klaas Knot, Ardo Hansson, Vitas Vasiliauskas

Σημείωση: Ο Jens Weidmann δεν ήταν παρών κατά τη φωτογράφηση.

Η Εκτελεστική Επιτροπή

Η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΚΤ απαρτίζεται από τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της ΕΚΤ και άλλα τέσσερα μέλη διοριζόμενα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την ΕΚΤ.

Η Εκτελεστική Επιτροπή

Mario Draghi Πρόεδρος της ΕΚΤ

Vítor Constâncio Αντιπρόεδρος της ΕΚΤ

Benoît Cœuré Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ

Sabine Lautenschläger Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ

Yves Mersch Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ

Peter Praet Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ

Εμπρός (από τα αριστερά): Sabine Lautenschläger, Mario Draghi (Πρόεδρος), Vítor Constâncio (Αντιπρόεδρος)

Πίσω (από τα αριστερά): Yves Mersch, Peter Praet, Benoît Cœuré

Το Γενικό Συμβούλιο

Το Γενικό Συμβούλιο απαρτίζεται από τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της ΕΚΤ και τους διοικητές των ΕθνΚΤ και των 28 κρατών-μελών της ΕΕ.

Το Γενικό Συμβούλιο

Mario Draghi Πρόεδρος της ΕΚΤ

Vítor Constâncio Αντιπρόεδρος της ΕΚΤ

Marek Belka Πρόεδρος της Narodowy Bank Polski (ΕθνΚΤ της Πολωνίας)

Josef Bonnici Διοικητής της Central Bank of Malta (ΕθνΚΤ της Μάλτας)

Mark Carney Διοικητής της Bank of England (ΕθνΚΤ της Αγγλίας)

Luc Coene Διοικητής της Nationale Bank van België/Banque Nationale de Belgique (ΕθνΚΤ του Βελγίου) (έως τις 10.3.2015)

Carlos Costa Διοικητής της Banco de Portugal (ΕθνΚΤ της Πορτογαλίας)

Χρυστάλλα Γιωρκάτζη Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου

Ardo Hansson Διοικητής της Eesti Pank (ΕθνΚΤ της Εσθονίας)

Patrick Honohan Διοικητής της Central Bank of Ireland (ΕθνΚΤ της Ιρλανδίας) (έως 25.11.2015)

Stefan Ingves Διοικητής της Sveriges Riksbank (ΕθνΚΤ της Σουηδίας)

Mugur Constantin Is ă rescu Διοικητής της Banca Naţională a României (ΕθνΚΤ της Ρουμανίας)

Ivan Iskrov Διοικητής τηε Българска народна банка (ΕθνΚΤ της Βουλγαρίας) (έως 14.7.2015)

Bo š tjan Jazbec Διοικητής της Banka Slovenije (ΕθνΚΤ της Σλοβενίας)

Klaas Knot Πρόεδρος της De Nederlandsche Bank (ΕθνΚΤ της Ολλανδίας)

Philip R . Lane Διοικητής της Central Bank of Ireland (ΕθνΚΤ της Ιρλανδίας) (από 26.11.2015)

Erkki Liikanen Διοικητής της Suomen Pankki – Finlands Bank (ΕθνΚΤ της Φινλανδίας)

Luis M . Linde Διοικητής της Banco de España (ΕθνΚΤ της Ισπανίας)

Jozef Mak ú ch Διοικητής της Národná banka Slovenska (ΕθνΚΤ της Σλοβακίας)

Gy ö rgy Matolcsy Διοικητής της Magyar Nemzeti Bank (ΕθνΚΤ της Ουγγαρίας)

Ewald Nowotny Διοικητής της Oesterreichische Nationalbank (ΕθνΚΤ της Αυστρίας)

Christian Noyer Διοικητής της Banque de France (ΕθνΚΤ της Γαλλίας) (έως 31.10.2015)

Dimitar Radev Διοικητής της Българска народна банка (ΕθνΚΤ της Βουλγαρίας) (από 15.7.2015)

Gaston Reinesch Διοικητής της Banque centrale du Luxembourg (ΕθνΚΤ του Λουξεμβούργου)

Ilm ā rs Rim šē vi č s Διοικητής της Latvijas Banka (ΕθνΚΤ της Λεττονίας)

Lars Rohde Διοικητής της Danmarks Nationalbank (ΕθνΚΤ της Δανίας)

Miroslav Singer Διοικητής της Česká národní banka (ΕθνΚΤ της Τσεχίας)

Jan Smets Διοικητής της Nationale Bank van België/Banque Nationale de Belgique (ΕθνΚΤ του Βελγίου) (από 11.3.2015)

Γιάννης Στουρνάρας Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος

Vitas Vasiliauskas Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Lietuvos bankas (ΕθνΚΤ της Λιθουανίας)

François Villeroy de Galhau Διοικητής της Banque de France (ΕθνΚΤ της Γαλλίας) (από 1.11.2015)

Ignazio Visco Διοικητής της Banca d’Italia (ΕθνΚΤ της Ιταλίας)

Boris Vujčić Διοικητής της Hrvatska narodna banka (ΕθνΚΤ της Κροατίας)

Jens Weidmann Πρόεδρος της Deutsche Bundesbank (ΕθνΚΤ της Γερμανίας)

Εμπρός (από τα αριστερά): Marek Belka, Carlos Costa, Ignazio Visco, Vítor Constâncio, Mario Draghi, Χρυστάλλα Γιωρκάτζη, Γιάννης Στουρνάρας, Philip R. Lane, Erkki Liikanen

Μεσαία σειρά (από τα αριστερά): Mugur Constantin Isărescu, Ewald Nowotny, Josef Bonnici, Jozef Makúch, Boris Vujčić, Lars Rohde, Luis M. Linde, Ilmārs Rimšēvičs, Dimitar Radev

Πίσω (από τα αριστερά): Boštjan Jazbec, Sir Jon Cunliffe (Υποδιοικητής της Bank of England), François Villeroy de Galhau, Jan Smets, Gaston Reinesch, Klaas Knot, Ardo Hansson, Vitas Vasiliauskas, Miroslav Singer, Stefan Ingves

Σημείωση: Οι Mark Carney, Jens Weidmann και György Matolcsy δεν ήταν παρόντες κατά τη φωτογράφηση.

Εταιρική διακυβέρνηση

Εκτός από τα όργανα λήψεως αποφάσεων, η εταιρική διακυβέρνηση της ΕΚΤ περιλαμβάνει δύο επιτροπές υψηλού επιπέδου, την Επιτροπή Επιθεώρησης και την Επιτροπή Δεοντολογίας, καθώς και διάφορα επίπεδα περαιτέρω εξωτερικού και εσωτερικού ελέγχου. Συμπληρώνεται από το Πλαίσιο Δεοντολογίας, την Απόφαση της ΕΚΤ (ΕΚΤ/2004/11) που παρέχει τους όρους και τις λεπτομέρειες διεξαγωγής ερευνών στον τομέα της καταπολέμησης της απάτης, καθώς και από τους κανόνες που αφορούν την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα της ΕΚΤ. Μετά την εγκαθίδρυση του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ), τα ζητήματα εταιρικής διακυβέρνησης απέκτησαν ακόμη μεγαλύτερη σημασία για την ΕΚΤ.

Επιτροπή Επιθεώρησης

Η Επιτροπή Επιθεώρησης της ΕΚΤ επικουρεί το Διοικητικό Συμβούλιο παρέχοντας συμβουλές και γνωμοδοτήσεις όσον αφορά: α) την ακεραιότητα των οικονομικών πληροφοριών, β) την εποπτεία των εσωτερικών ελέγχων, γ) τη συμμόρφωση προς τους ισχύοντες νόμους, κανονισμούς και κώδικες συμπεριφοράς και δ) τις επιδόσεις των λειτουργιών επιθεώρησης. Περιγραφή των καθηκόντων της είναι διαθέσιμη στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ. Η Επιτροπή Επιθεώρησης απαρτίζεται από τον πρόεδρό της, Erkki Liikanen, και το 2015 περιλάμβανε άλλα τέσσερα μέλη: Vítor Constâncio, Ewald Nowotny, Hans Tietmeyer και Jean-Claude Trichet.

Επιτροπή Δεοντολογίας

Προκειμένου να διασφαλίζεται ότι οι διάφοροι κώδικες συμπεριφοράς των οργάνων λήψεως αποφάσεων της ΕΚΤ εφαρμόζονται με επαρκή και συνεκτικό τρόπο, η Επιτροπή Δεοντολογίας, η οποία λειτουργεί μετά το διορισμό των μελών της το δεύτερο τρίμηνο του 2015, παρέχει συμβουλές και καθοδήγηση για ζητήματα δεοντολογίας στα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, της Εκτελεστικής Επιτροπής και του Εποπτικού Συμβουλίου. Περιγραφή των καθηκόντων της είναι διαθέσιμη στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ. Η Επιτροπή Δεοντολογίας απαρτίζεται από τον πρόεδρό της, Jean-Claude Trichet, και άλλα δύο εξωτερικά μέλη: τον Klaus Liebscher και τον Hans Tietmeyer.

Επίπεδα εξωτερικού και εσωτερικού ελέγχου

Επίπεδα εξωτερικού ελέγχου

Το Καταστατικό του ΕΣΚΤ προβλέπει δύο επίπεδα εξωτερικού ελέγχου, δηλ. τον εξωτερικό ελεγκτή, ο οποίος διορίζεται εκ περιτροπής με πενταετή θητεία και στον οποίο ανατίθεται ο έλεγχος των ετήσιων λογαριασμών της ΕΚΤ, και το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο εξετάζει την αποτελεσματικότητα της διαχείρισης της ΕΚΤ.

Επίπεδα εσωτερικού ελέγχου

Η ΕΚΤ έχει καθιερώσει σύστημα εσωτερικών ελέγχων τριών βαθμίδων, το οποίο αποτελείται από α) ελέγχους διαχείρισης, β) διάφορες λειτουργίες επίβλεψης των κινδύνων και της συμμόρφωσης και γ) ανεξάρτητες ελεγκτικές υπηρεσίες.

Το σύστημα εσωτερικού ελέγχου της ΕΚΤ βασίζεται σε μια λειτουργική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία κάθε υπηρεσιακή μονάδα (τμήμα, τομέας, διεύθυνση ή γενική διεύθυνση) είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση των κινδύνων της και τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας του έργου της.

Οι λειτουργίες επίβλεψης αποτελούνται από μηχανισμούς παρακολούθησης και αποτελεσματικές διαδικασίες για την επίτευξη επαρκούς ελέγχου των χρηματοοικονομικών και λειτουργικών κινδύνων. Αυτές οι δευτεροβάθμιες λειτουργίες ελέγχου εκτελούνται από εσωτερικές υπηρεσίες της ΕΚΤ (όπως οι υπηρεσίες προϋπολογισμού και ελέγχου, οι υπηρεσίες διαχείρισης λειτουργικού και χρηματοπιστωτικού κινδύνου, οι υπηρεσίες διασφάλισης ποιότητας της τραπεζικής εποπτείας ή οι υπηρεσίες κανονιστικής συμμόρφωσης) ή/και από τις καθ’ ύλην αρμόδιες Επιτροπές του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ (π.χ. Επιτροπή Οργανωτικής Ανάπτυξης, Επιτροπή Διαχείρισης Κινδύνων και Επιτροπή Προϋπολογισμού).

Επιπλέον, και ανεξάρτητα από το σύστημα εσωτερικού ελέγχου και την παρακολούθηση των κινδύνων της ΕΚΤ, έλεγχοι διενεργούνται και από τη λειτουργία εσωτερικής επιθεώρησης της ΕΚΤ, υπό την άμεση ευθύνη της Εκτελεστικής Επιτροπής, σύμφωνα με το Καταστατικό Επιθεώρησης της ΕΚΤ. Οι δραστηριότητες εσωτερικής επιθεώρησης της ΕΚΤ συμμορφώνονται προς τα Διεθνή Πρότυπα Εσωτερικού Ελέγχου του Ινστιτούτου Εσωτερικών Ελεγκτών (Institute of Internal Auditors). Επιπλέον, η Επιτροπή Εσωτερικών Επιθεωρητών, η οποία αποτελείται από ειδικούς σε θέματα εσωτερικής επιθεώρησης από την ΕΚΤ, τις ΕθνΚΤ και τις εθνικές αρμόδιες αρχές, επικουρεί στην επίτευξη των στόχων του Ευρωσυστήματος και του ΕΕΜ.

Το Πλαίσιο Δεοντολογίας της ΕΚΤ

Το Πλαίσιο Δεοντολογίας της ΕΚΤ αποτελείται από τον Κώδικα Συμπεριφοράς για τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, τον Συμπληρωματικό Κώδικα Κριτηρίων Δεοντολογίας για τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής, τον Κώδικα Συμπεριφοράς για τα μέλη του Εποπτικού Συμβουλίου και τους Κανόνες της ΕΚΤ για Θέματα Προσωπικού. Το Πλαίσιο Δεοντολογίας ορίζει κανόνες δεοντολογίας και κατευθυντήριες αρχές ώστε να διασφαλίζεται ο μέγιστος βαθμός ακεραιότητας, ικανότητας, αποτελεσματικότητας και διαφάνειας κατά την εκπλήρωση των καθηκόντων της ΕΚΤ.

Μέτρα για την καταπολέμηση της απάτης και του ξεπλύματος χρήματος

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ εξέδωσαν Κανονισμό, ο οποίος προβλέπει, μεταξύ άλλων, ότι η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) διενεργεί εσωτερικές έρευνες όπου υπάρχουν υποψίες απάτης εντός των θεσμικών οργάνων, των φορέων, των γραφείων και των υπηρεσιών της ΕΕ. Το 2004 το Διοικητικό Συμβούλιο ενέκρινε το νομικό πλαίσιο σχετικά με τους όρους και τις λεπτομέρειες διεξαγωγής ερευνών από την OLAF στην ΕΚΤ στον τομέα της καταπολέμησης της απάτης, της διαφθοράς και κάθε άλλης παράνομης δραστηριότητας. Επιπλέον, το 2007 η ΕΚΤ θέσπισε εσωτερικά συστήματα για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες (ξέπλυμα χρήματος) (AML) και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (CTF). Το πλαίσιο AML/CTF της ΕΚΤ συμπληρώνεται από ένα εσωτερικό σύστημα αναφορών προκειμένου να συλλέγονται συστηματικά και να διαβιβάζονται δεόντως στην Εκτελεστική Επιτροπή όλες οι σχετικές πληροφορίες.

Πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα της ΕΚΤ

Η απόφαση της ΕΚΤ σχετικά με την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα της ΕΚΤ^[75] είναι σύμφωνη με τους σκοπούς και τα πρότυπα που ισχύουν σε άλλα θεσμικά όργανα και οργανισμούς της ΕΕ όσον αφορά την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφά τους. Η απόφαση ενισχύει τη διαφάνεια, ενώ ταυτόχρονα λαμβάνει υπόψη την ανεξαρτησία της ΕΚΤ και των ΕθνΚΤ και διασφαλίζει το απόρρητο ορισμένων θεμάτων που αφορούν ειδικά την εκτέλεση των καθηκόντων της ΕΚΤ. Το πλαίσιο της ΕΚΤ για την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφά της τροποποιήθηκε περαιτέρω το 2015 ώστε να συμπεριληφθούν οι νέες δραστηριότητες που αφορούν τον ΕΕΜ.

Για να επιβεβαιώσει περαιτέρω τη δέσμευσή της για διαφάνεια και λογοδοσία, η ΕΚΤ αποφάσισε να δημοσιοποιεί, από τον Φεβρουάριο του 2016 και εξής, το χρονοδιάγραμμα των συναντήσεων όλων των μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής με τρίμηνη καθυστέρηση. Επιπλέον, τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής δεσμεύθηκαν να τηρούν τις κατευθυντήριες αρχές εξωτερικής επικοινωνίας προκειμένου να διασφαλίζεται ισότιμη μεταχείριση των διαφόρων παραγόντων (αναλυτικότερα στοιχεία βλ. στην Ενότητα 8 του Κεφαλαίου 2).

Γραφείο Κανονιστικής Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης

Ως μια ακόμη ένδειξη της ισχυρής δέσμευσης της ΕΚΤ για χρηστή διακυβέρνηση και υψηλά επίπεδα επαγγελματικής δεοντολογίας, η Εκτελεστική Επιτροπή ίδρυσε Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης (ΓΣΔ) τον Ιανουάριο του 2015. Το ΓΣΔ λογοδοτεί απευθείας στον Πρόεδρο της ΕΚΤ, υποστηρίζει την Εκτελεστική Επιτροπή στην προστασία της ακεραιότητας και του κύρους της ΕΚΤ, προωθεί την εφαρμογή προτύπων δεοντολογίας και ενισχύει τη λογοδοσία και τη διαφάνεια της ΕΚΤ. Για τη βελτίωση της συνολικής συνοχής και της αποτελεσματικότητας του πλαισίου εταιρικής διακυβέρνησης της ΕΚΤ, το ΓΣΔ παρέχει επίσης γραμματειακές υπηρεσίες στις Επιτροπές Επιθεώρησης και Δεοντολογίας της ΕΚΤ και αποτελεί σημείο διασύνδεσης με τον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή και την OLAF.

Παράρτημα 2 Οι επιτροπές του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ

Οι επιτροπές του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ εξακολούθησαν να παίζουν σημαντικό ρόλο επικουρώντας τα όργανα λήψεως αποφάσεων της ΕΚΤ στην εκτέλεση των καθηκόντων τους. Μετά από σχετικά αιτήματα του Διοικητικού Συμβουλίου και της Εκτελεστικής Επιτροπής, οι επιτροπές παρείχαν εξειδικευμένη γνώση στους τομείς των αρμοδιοτήτων τους και διευκόλυναν τη διαδικασία λήψεως αποφάσεων. Τα μέλη αυτών των επιτροπών συνήθως προέρχονται αποκλειστικά από τις κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος. Στις συνεδριάσεις των επιτροπών συμμετέχουν όμως και οι ΕθνΚΤ των κρατών-μελών που δεν έχουν ακόμη υιοθετήσει το ευρώ οσάκις συζητούνται θέματα της αρμοδιότητας του Γενικού Συμβουλίου. Επιπρόσθετα, ορισμένες επιτροπές συνεδριάζουν με τη σύνθεση του ΕΕΜ (δηλ. ένα μέλος από την κεντρική τράπεζα και ένα μέλος της εθνικής αρμόδιας αρχής ανά συμμετέχον κράτος-μέλος) οσάκις συζητούνται θέματα σχετικά με την εποπτεία τραπεζών. Κατά περίπτωση καλούνται σε συνεδριάσεις επιτροπών και άλλοι αρμόδιοι φορείς.

Υπάρχουν επίσης άλλες δύο επιτροπές. Η Επιτροπή Προϋπολογισμού επικουρεί το Διοικητικό Συμβούλιο σε θέματα προϋπολογισμού της ΕΚΤ, ενώ η Διάσκεψη για το Ανθρώπινο Δυναμικό αποτελεί φόρουμ για την ανταλλαγή εμπειριών, εξειδικευμένων γνώσεων και πληροφοριών μεταξύ των κεντρικών τραπεζών του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ στον τομέα της διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού.

Παράρτημα 3 Οργανωτικές εξελίξεις και εξελίξεις στο ανθρώπινο δυναμικό

Το ανθρώπινο δυναμικό της ΕΚΤ

Μετά την έναρξη λειτουργίας του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ) το 2014, η ΕΚΤ διεξήγαγε ολοκληρωμένη αξιολόγηση των εσωτερικών οργανωτικών διαδικασιών και πρακτικών της το 2015. Οι απόψεις των μελών του προσωπικού της ΕΚΤ συγκεντρώθηκαν μέσω έρευνας που διενεργήθηκε σε επίπεδο ΕΚΤ. Δημιουργήθηκε η θέση του Γενικού Διευθυντή Υπηρεσιών (Chief Services Officer ‒ CSO), προκειμένου να βελτιωθεί ο συντονισμός μεταξύ των υποστηρικτικών λειτουργιών και να διευκολύνεται ο προσανατολισμός των υποστηρικτικών υπηρεσιών προς τις ανάγκες του συνόλου του ιδρύματος. Ο CSO είναι αρμόδιος για θέματα που αφορούν τις διοικητικές υπηρεσίες, τις υπηρεσίες πληροφορικής, το ανθρώπινο δυναμικό, τον προϋπολογισμό και τα οικονομικά. Ο CSO αναφέρεται στην Εκτελεστική Επιτροπή μέσω του Προέδρου και συμμετέχει σε τακτική βάση στις συνεδριάσεις της Εκτελεστικής Επιτροπής.

Στις 31.12.2015 οι εγκεκριμένες θέσεις προσωπικού της ΕΚΤ σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης ήταν 2.650, έναντι 2.622 στο τέλος του 2014. Ο αριθμός των υπαλλήλων της ΕΚΤ σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης έφτασε τους 2.871 (έναντι 2.577 στις 31.12.2014).^[76] Το 2015 η ΕΚΤ προσέφερε συνολικά 279 νέες συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου (περιορισμένης διάρκειας ή μετατρέψιμες σε αορίστου χρόνου) και 246 συμβάσεις εργασίας βραχυχρόνιας διάρκειας, πέραν ορισμένων περιπτώσεων παράτασης συμβάσεων, για την αναπλήρωση υπαλλήλων που απουσιάζουν για διάστημα μικρότερο του έτους. Καθʼ όλο το 2015 η ΕΚΤ εξακολούθησε να προσφέρει συμβάσεις εργασίας βραχυχρόνιας διάρκειας έως 36 μηνών σε υπαλλήλους ΕθνΚΤ και διεθνών οργανισμών. Στις 31.12.2015 εργάζονταν στην ΕΚΤ 226 υπάλληλοι ΕθνΚΤ και διεθνών οργανισμών σε διάφορες θέσεις, 50% περισσότεροι από ό,τι στο τέλος του 2014. Τον Σεπτέμβριο του 2015 η ΕΚΤ υποδέχθηκε δέκα συμμετέχοντες από τη δέκατη σειρά εισαχθέντων στο Πρόγραμμα Πτυχιούχων, ενώ στις 31.12.2015 η ΕΚΤ φιλοξενούσε 273 ασκουμένους (76% περισσότερους από ό,τι το 2014). Η ΕΚΤ χορήγησε επίσης τέσσερις υποτροφίες στο πλαίσιο του προγράμματος υποτροφιών Wim Duisenberg, το οποίο απευθύνεται σε διαπρεπείς οικονομολόγους, και πέντε υποτροφίες σε νέους ερευνητές στο πλαίσιο του προγράμματος υποτροφιών Lamfalussy.

Τον Μάιο του 2015 διενεργήθηκε έρευνα μεταξύ των στελεχών της ΕΚΤ με ποσοστό συμμετοχής 90%. Έτσι, στη συνέχεια αναπτύχθηκαν σχέδια δράσης τόσο σε επίπεδο ΕΚΤ όσο και σε επίπεδο υπηρεσιακής μονάδας. Οι βασικοί τομείς δράσης ήταν οι εξής: “επαγγελματική εξέλιξη”, “διαχείριση επιδόσεων”, “συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών”, “διαχείριση πόρων και φόρτος εργασίας, εργασιακή πίεση και στρες” και “διαφάνεια και ισότιμη μεταχείριση”. Το σχέδιο δράσης σε επίπεδο ΕΚΤ είναι στενά συνδεδεμένο με την αναθεώρηση των εσωτερικών λειτουργιών της ΕΚΤ, η οποία αποσκοπούσε στη βελτιστοποίηση των διαδικασιών και των δομών, ώστε να καταστεί η ΕΚΤ ισχυρότερη και πιο ευέλικτη, καθώς και στη διασφάλιση μιας βιώσιμης εργασιακής νοοτροπίας.

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να διευκολύνει το προσωπικό στην εξισορρόπηση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Στο τέλος του 2015 257 υπάλληλοι εργάζονταν με μερική απασχόληση (259 στο τέλος του 2014) και 36 βρίσκονταν σε γονική άδεια άνευ αποδοχών (29 στο τέλος του 2014). Κατά μέσο όρο το 2015 περίπου 846 υπάλληλοι πραγματοποίησαν τηλεργασία τουλάχιστον μία φορά το μήνα.

Η επαγγελματική εξέλιξη του προσωπικού παρέμεινε προτεραιότητα της διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού της ΕΚΤ το 2015, με την έναρξη του προγράμματος μαθητείας για τον ΕΕΜ, τη συνεχή εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τον ΕΕΜ και τη δέσμευση για την ανάπτυξη προγράμματος καθοδήγησης σε μόνιμη βάση και χωρίς αποκλεισμούς, το οποίο θα ενισχύσει την εξέλιξη του προσωπικού που βρίσκεται στο ανώτερο μισθολογικό κλιμάκιο και θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων που έχει θέσει ο οργανισμός ως προς την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων.

Δεδομένου ότι έχει ήδη επιτευχθεί ποσοστό γυναικών σε θέσεις ευθύνης 24% και σε ανώτερες διοικητικές θέσεις 19% στο τέλος του 2014, η ΕΚΤ έχει επιτύχει τον ενδιάμεσο στόχο της για το τέλος του 2015 όσον αφορά την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων. Μετά την εισαγωγή στόχων σχετικά με την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων (35% των γυναικών σε θέσεις ευθύνης και 28% των γυναικών σε θέσεις ανώτερων διοικητικών στελεχών μέχρι το τέλος του 2019) τον Ιούνιο του 2013 και την εφαρμογή ειδικού σχεδίου δράσης, το θέμα της ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων αποτελεί υψηλή προτεραιότητα της ΕΚΤ, με στόχο την ανάδειξη, την ανάπτυξη και την προώθηση των ταλαντούχων γυναικών.

Ενώ ο οργανισμός αυξήθηκε ελαφρά σε μέγεθος, 53 υπάλληλοι, ορισμένου χρόνου ή μόνιμοι, αποχώρησαν από την ΕΚΤ το 2015 λόγω παραίτησης ή συνταξιοδότησης (όσοι και το 2014) και 217 βραχυπρόθεσμες συμβάσεις έληξαν στη διάρκεια του έτους.

Ετήσιοι λογαριασμοί 2015

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ar2015annualaccounts_el.pdf

Ενοποιημένος ισολογισμός του Ευρωσυστήματος της 31.12.2015

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/eurosystembalancesheet2015.el.pdf

Στατιστική ενότητα

Aυτή η στατιστική ενότητα είναι διαθέσιμη μόνο σε μορφή pdf.

Συντομογραφίες χωρών

Κράτη-μέλη ΕΕ Άλλες χώρες

BE Βέλγιο BR Βραζιλία

BG Βουλγαρία CN Κίνα

CZ Τσεχία IN Ινδία

DK Δανία ID Ινδονησία

DE Γερμανία JP Ιαπωνία

EE Εσθονία MY Μαλαισία

IE Ιρλανδία MX Μεξικό

GR Ελλάδα RU Ρωσία

ES Ισπανία ZA Νότιος Αφρική

FR Γαλλία KR Νότιος Κορέα

HR Κροατία TH Ταϊλάνδη

IT Ιταλία TR Τουρκία

CY Κύπρος US ΗΠΑ

LV Λεττονία

LT Λιθουανία

LU Λουξεμβούργο

HU Ουγγαρία

MT Μάλτα

NL Ολλανδία

AT Αυστρία

PL Πολωνία

PT Πορτογαλία

RO Ρουμανία

SI Σλοβενία

SK Σλοβακία

FI Φινλανδία

SE Σουηδία

UK Ηνωμένο Βασίλειο

Σύμφωνα με την πρακτική της ΕΕ, τα κράτη-μέλη της αναφέρονται στην παρούσα έκθεση με την αλφαβητική σειρά του ονόματός τους στην αντίστοιχη εθνική γλώσσα.