Wat is ‘onderbenutting’?
18 juli 2018
Met ‘onderbenutting’ (in het Engels aangeduid als ‘economic slack’) wordt de hoeveelheid middelen in de economie bedoeld die niet worden gebruikt. Machines in een fabriek die stilstaan of mensen die geen baan kunnen vinden vormen in de ogen van een econoom onderbenutting.
De reden waarom onderbenutting bestaat, is doorgaans het feit dat er onvoldoende vraag bestaat naar wat de economie in staat is te produceren. Daarom willen economen graag inzicht hebben in onderbenutting omdat deze belangrijke aanwijzingen kan geven over wat er zich in de economie afspeelt.
Waarom kijken centrale banken naar onderbenutting?
Als er sprake is van aanzienlijke onderbenutting in de economie betekent dit doorgaans dat er veel mensen op zoek zijn naar een baan. Zelfs als de economie begint te groeien, is er op dat moment nog steeds weinig druk op producenten om de lonen te verhogen. Dit betekent dat zij de prijzen van hun producten niet hoeven te verhogen om hogere loonkosten goed te maken. Daardoor bestaat er geen gevaar dat de inflatie onbeheersbaar wordt, wat voor de centrale bank kan betekenen dat zij de rente onveranderd kan laten. De centrale bank kan zelfs overwegen de economie te stimuleren, bijvoorbeeld door de rente te verlagen of bijzondere maatregelen te nemen, om te voorkomen dat de inflatie te lang naar een te laag niveau daalt of dat er zelfs deflatie optreedt.
Na enige tijd begint de onderbenutting echter, naarmate de werkgelegenheid aantrekt en bedrijven meer produceren, te verdwijnen. De economie bereikt dan bijna het punt van volledige capaciteitsbenutting. Het wordt moeilijk nieuwe werknemers te vinden en producenten moeten de lonen verhogen om de bestaande te behouden. Als gevolg daarvan kunnen sterkere prijsstijgingen worden verwacht. Voor de centrale bank betekent dit dat het waarschijnlijk tijd is de rente te verhogen om de prijzen stabiel te houden.
De omvang van de onderbenutting verschaft dus informatie over de huidige en de toekomstige inflatiedruk in de economie. Dit is een van de factoren die de centrale bank kunnen helpen bij het nemen van monetairbeleidsbeslissingen – wanneer de rente te verhogen of te verlagen. De timing van een dergelijke beleidsmaatregel is van cruciaal belang. Het te vroeg verhogen van de rente kan schade toebrengen aan economisch herstel maar het te laat verhogen kan resulteren in hogere inflatie.
Hoe wordt onderbenutting in de economie gemeten?
Er zijn belangrijke uitdagingen bij het meten van onderbenutting, en dit is één reden waarom het begrip zo vaak wordt besproken in economische discussies. Om onderbenutting te meten maken economen vaak gebruik van de zogeheten ‘output gap’, d.w.z. het verschil tussen wat werkelijk wordt geproduceerd in een economie (de werkelijke productie) en wat de economie in staat is te produceren (de potentiële productie). De werkelijke productie wordt uitgedrukt in het bruto binnenlandse product (bbp). De potentiële productie is een begrip dat betrekking heeft op de hoeveelheid goederen en diensten die een economie in staat is te produceren wanneer de in de economie aanwezige middelen (zoals de beroepsbevolking, apparatuur, infrastructuur en technologie) worden gebruikt op een efficiënte wijze die over langere tijd kan worden volgehouden.
De werkelijke productie kan lager of hoger zijn dan de potentiële productie. Als deze lager is, spreken economen van een negatieve output gap. Hiervan is sprake wanneer er in de economie onbenutte capaciteit, m.a.w. onderbenutting, is. Als de werkelijke productie hoger is dan de potentiële productie, spreken economen van een positieve output gap. Hiervan is sprake wanneer de vraag zeer groot is en de economie draait op een hoger peil dan zij op langere termijn kan volhouden.
Omdat het een theoretisch begrip is, kan de potentiële productie niet rechtstreeks worden gemeten en gebruiken deskundigen uiteenlopende methodieken om deze te schatten. En dus krijgen zij verschillende uitkomsten. Om het een en ander zelfs nog lastiger te maken, zijn schattingen van de potentiële productie zelfs vaak het meest onzeker voor de periode die centrale bankiers het meest interesseert: het recente verleden en het heden. Als gevolg daarvan spelen in economische discussies onderbenutting en de output gap dan ook bijna altijd een rol.